Một thực tế đáng báo động của khu vực doanh nghiệp tư nhân đã được chỉ ra trong ấn phẩm "Đánh giá kinh tế Việt Nam thường niên 2017: Tháo gỡ rào cản đối với sự phát triển của doanh nghiệp" do Trường đại học Kinh tế Quốc dân công bố ngày 22/3.

Đó là tỷ lệ doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ tăng cao liên tục từ năm 2012, và hiện nay lên đến hơn 48% tổng số doanh nghiệp. Trong 3 khu vực, các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có tỷ lệ thua lỗ cao hơn hẳn so với doanh nghiệp Nhà nước. 

Nếu doanh nghiệp FDI thua lỗ có thể một phần do hoạt động "chuyển giá", thì con số hơn 48% doanh nghiệp tư nhân thua lỗ (so với hơn 16% thuộc khu vực Nhà nước) đã cho thấy rõ nét những khó khăn này.

Nhiều con số đáng suy nghĩ

Những bất lợi trong kinh doanh mà khu vực doanh nghiệp tư nhân đang phải đối mặt đã được PGS.TS Tô Trung Thành, Đại diện nhóm nghiên cứu, Trường đại học Kinh tế Quốc dân chỉ rõ. Đó là những rào cản trên thị trường các yếu tố sản xuất và thực hiện nghĩa vụ thuế phí hải quan với Nhà nước.

Cụ thể, theo kết quả điều tra của nghiên cứu của nhóm Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, có sự phân biệt đối xử khác nhau giữa các doanh nghiệp vừa và nhỏ và các doanh nghiệp lớn, giữa các loại hình doanh nghiệp sở hữu tư nhân và sở hữu Nhà nước. 

Kết quả thực nghiệm cho thấy xác suất hồ sơ xin vay vốn được chấp nhận giải ngân sẽ bị giảm khoảng 23,7 đến 26 điểm phần trăm nếu doanh nghiệp nộp hồ sơ thuộc doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, sẽ tăng khoảng từ 2,3 đến 2,8 điểm phần trăm nếu đó là doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước.

Chi phí sử dụng lao động trong các doanh nghiệp tăng có xu hướng tăng trong thời gian qua đã làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp khoảng 11,4%. Điều này khiến tỷ lệ doanh nghiệp có lợi nhuận giảm đáng kể từ mứ 63,2% xuống còn 40,6%.

Tương tự, với một tỷ lệ chi phí logistics/GDP của Việt Nam đứng ở mức 20,9% GDP năm 2017, cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Trung Quốc (14,5%), Singapore (8,5%), Malaysia và Philippines (13%)… cũng đang khiến doanh nghiệp Việt Nam "vất vả" trong kiểm soát chi phí. Có tới 44% doanh nghiệp được hỏi nhận định chi phí vận tải đường bộ ở mức cao và rất cao, 17% doanh nghiệp thường xuyên phải trả các khoản phí không chính thức.

Đặc biệt, chi phí phi chính thức gây ra cho doanh nghiệp bởi các thủ tục hành chính vẫn tương đối lớn. Có tới 19,6% doanh nghiệp phản ánh phải bỏ ra trên 30% thời gian việc xử lý các vấn đề liên quan đến thuế và hải quan. Nhiều thủ tục hành chính phức tạp còn khiến nhiều doanh nghiệp phải quà cáp cho bán bộ thuế trong các lần gặp.

Đơn thuốc nhiều mà bệnh không khỏi

Cùng quan điểm về thực trạng của khu vực doanh nghiệp tư nhân, ông Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế cũng đưa thêm bằng chứng cho thấy "sức khoẻ" của doanh nghiệp tư nhân. 

"Trên thị trường chứng khoán, tính thanh khoản và lợi nhuận của doanh nghiệp đều giảm. Những doanh nghiệp trên sàn được áp dụng theo tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế còn vậy thì những doanh nghiệp ngoài sàn tình hình còn khác nữa", ông Thành nhận định.

Nhưng vấn đề, theo ông Thành, thị trường chứng khoán trong năm 2018 vẫn được kỳ vọng tăng tới 1.200 điểm, tăng trưởng kinh tế vẫn được dự báo là 6,8-7%. "Vậy đằng sau những con số hứng khởi này là gì?", vị chuyên gia kinh tế đặt câu hỏi và cho rằng phải phân tích cụ thể, chính xác để tính toán thực lực của nền kinh tế nếu loại bỏ những đóng góp của các ông lớn như Samsung hay Formosa.

Trong khi đó, ông Phan Đức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM-Bộ Kế hoạch và Đầu tư) lại cho rằng Việt Nam đã đưa ra nhiều "đơn thuốc" nhằm tháo gỡ rào cản cho doanh nghiệp từ các nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Chính phủ… nhưng "căn bệnh" doanh nghiệp trong nước mãi vẫn không phát triển vẫn không thể khỏi. Thách thức lớn nhất theo ông Hiếu, việc chưa đạt được các mục tiêu đặt ra là do các giải pháp không được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc.

"Cắt bỏ điều kiện kinh doanh mới chỉ là điều kiện đầu tiên. Phải tính tới việc thiết kế những chính sách thúc đẩy cạnh tranh bởi chính sách cạnh tranh mới là trái tim của nền kinh tế, giúp nền kinh tế phát triển bền vững và dài hạn", ông Hiếu cho hay.

Ông Thành thì cho rằng chính sách phát triển, thiết kế chính xác hỗ trợ khu vực doanh nghiệp không chỉ là việc xử lý những cái cũ mà doanh nghiệp đang phải đối mặt như lao động, vốn, logistics… mà phải tính tới những cái mới, cái thông lệ quốc tế cũng như tới bối cảnh của cuộc Các mạng Công nghiệp 4.0.