Ngành lúa gạo có nơi “nương tựa” mới

Bộ Nội vụ vừa có Quyết định số 959/QĐ-BNV do Thứ trưởng Vũ Chiến Thắng ký ngày 28/11/2023 về việc cho phép Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam.

Theo Quyết định này, Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam là tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức và hoạt động theo Điều lệ được Bộ trưởng Bộ Nội vụ phê duyệt, tuân thủ quy định của pháp luật, chịu sự quản lý Nhà nước của Bộ Nội vụ và các Bộ, ngành có liên quan đến lĩnh vực Hiệp hội hoạt động.

 HIỆP HỘI LƯƠNG THỰC VIỆT NAM CHƯA "TRÒN VAI"

Sự việc ra đời Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam khiến không ít người thắc mắc rằng: Trong lĩnh vực lúa gạo suốt nhiều năm qua đã có Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) tập hợp các doanh nghiệp chuyên kinh doanh và xuất khẩu gạo. Liệu Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam có sự chồng chéo về chức năng và nhiệm vụ với Hiệp hội Lương thực Việt Nam?

Được biết, Hiệp hội Lương thực Việt Nam, tiền thân là Hiệp hội Xuất nhập khẩu Lương thực Việt Nam, được đổi tên là Hiệp hội Lương thực Việt Nam theo quyết định số 33/1999/QĐ-BTCCBCP ngày 26/08/1999 của Trưởng Ban Ban Tổ chức – Cán bộ Chính phủ.

Hiệp hội Lương thực Việt Nam là tổ chức xã hội nghề nghiệp phi chính phủ phi lợi nhuận của những người, tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất, chế biến, kinh doanh lương thực, nông sản và các sản phẩm chế biến từ lương thực tại Việt Nam.

Trong 2 thập kỷ qua, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã rất nỗ lực góp phần đẩy nhanh tiến độ tiêu thụ lúa gạo hàng hóa, phần nào giảm thiểu được ”điệp khúc” mất mùa được giá và mất giá được mùa của bà con nông dân ở các địa.

Đồng thời, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cũng góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển, xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật để nâng cao chất lượng sản phẩm và hiệu quả kinh doanh của ngành lương thực; góp phần bảo đảm an ninh lương thực theo chủ trương chính sách của Nhà nước. Việc tham gia của Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã góp phần bảo đảm an ninh lương thực theo chủ trương chính sách của Nhà nước.

Tuy vậy, một doanh nghiệp tư nhân lớn về xuất khẩu gạo, cho rằng mô hình Hiệp hội Lương thực Việt Nam, trong đó thường do lãnh đạo một doanh nghiệp Nhà nước làm Chủ tịch đã không còn phù hợp với các doanh nghiệp tư nhân của ngành lúa gạo.

Cũng theo doanh nghiệp này, nhiều năm qua, hoạt động điều hành của Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã gây méo mó thị trường xuất khẩu gạo. Hiệp hội Hiệp hội Lương thực Việt Nam chỉ phục vụ một nhóm nào đó, nên cần được tổ chức lại để đảm bảo hiệp hội có các thành phần doanh nghiệp, bao gồm khối dân doanh rộng hơn, đại diện thực chất của hợp tác xã và nông dân.

DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN XUẤT KHẨU GẠO CẦN HIỆP HỘI MỚI

Ông Phạm Thái Bình - Giám đốc Công ty TNHH Trung An (TP Cần Thơ) cho hay, nếu đúng vai trò của mình thì Hiệp hội Lương thực Việt Nam phải tập hợp được các hội viên làm vùng nguyên liệu lớn, nhưng nhiều năm qua Hiệp hội này đã không tập hợp được để chủ động trong xuất khẩu gạo.

"Rất nhiều lần Hiệp hội Lương thực Việt Nam đề nghị Chính phủ cho chủ trương mua tạm trữ xuất khẩu gạo, trong khi nông dân chưa thu hoạch. Tầm nhìn của Hiệp hội Lương thực Việt Nam chỉ phục vụ mục đích, nhóm nào đó thôi", ông Bình nhận định, đồng thời cho biết mỗi khi Chính phủ đồng ý cho thu tạm trữ lúa gạo, thì những doanh nghiệp nhà nước thành viên VFA được hưởng lãi suất ưu đãi cạnh tranh với doanh nghiệp tư nhân có hợp tác với nông dân.

Ông Trần Chí Viễn, Bí thư Đảng ủy Khối Các cơ quan - Doanh nghiệp tỉnh Kiên Giang nhận xét, lâu nay, Hiệp hội Lương thực Việt Nam chưa đặt mình vào vị trí của người nông dân. Nông dân Việt Nam cần ít nhất một bộ giống lúa xác nhận cấp quốc gia để từ đó tạo dựng thương hiệu cho gạo Việt. Nhưng rất tiếc chưa bao giờ Hiệp hội Lương thực Việt Nam quan tâm tới vấn đề này.

“Nông dân chưa từng hưởng lợi từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam, bởi rất nhiều năm, rất nhiều lần sau khi chạy được quota xuất khẩu xong, các doanh nghiệp được Hiệp hội Lương thực Việt Nam chọn để xuất khẩu gạo mới bắt đầu tìm thương lái, thông báo số lượng. Thương lái ém thông tin để ép giá nông dân", ông Viễn nêu thực tế.

TS. Trần Hữu Hiệp, nguyên ủy viên chuyên trách Ban chỉ đạo Tây Nam bộ, cho rằng theo điều lệ, Hiệp hội Lương thực Việt Nam là một tổ chức xã hội, nghề nghiệp của các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, chế biến, kinh doanh lương thực, nông sản và các sản phẩm chế biến từ lương thực. Vì vậy, tôn chỉ, mục đích đầu tiên của Hiệp hội Lương thực Việt Nam phải là “bảo vệ quyền lợi chính đáng của hội viên”. Trong khi lúa gạo là lĩnh vực liên quan hơn 10 triệu hộ nông dân.

Hiện nhận thức về an ninh lương thực đang thay đổi căn bản từ cách tiếp cận “đủ gạo ăn” là chủ yếu sang tiếp cận đa ngành, đảm bảo sinh kế bền vững cho nông dân. Điều kiện tự nhiên, tổ chức sản xuất thay đổi cùng công nghệ mới đang dẫn đến những thay đổi chuỗi giá trị lúa gạo. Điều đó yêu cầu tăng cường liên kết chặt chẽ hơn đòi hỏi các hiệp hội như VFA phải được đổi mới về vai trò, chức năng, phương thức hoạt động.

“Tôi cho rằng cần tổ chức lại Hiệp hội Lương thực Việt Nam để đảm bảo hiệp hội có các thành phần doanh nghiệp (bao gồm khối dân doanh rộng hơn), đại diện thực chất của hợp tác xã và nông dân. Qua đó, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cần tăng cường các hoạt động thực chất hơn. Các hiệp hội ngành hàng nói chung và Hiệp hội Lương thực Việt Nam nói riêng không nên bị “hành chính hóa”, TS. Trần Hữu Hiệp nêu quan điểm.

Chủ một doanh nghiệp tư nhân lớn về xuất khẩu gạo tại Đồng bằng sông Cửu Long chia sẻ, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam khi thì thuộc về lãnh đạo Tổng công ty Lương thực miền Bắc, khi thì do lãnh đạo Tổng công ty Lương thực miền Nam đảm nhiệm. Họ thường chỉ thực thi vai trò bảo vệ lợi ích cho các doanh nghiệp nhà nước, không làm tròn vai trò bảo vệ hội viên là đông đảo các doanh nghiệp tư nhân.

Trước kia, xuất khẩu gạo chủ yếu vào các thị trường tập trung Chính phủ, điển hình là xuất khẩu sang Phillippine. Các thị trường này thường do Tổng công ty Lương thực miền Bắc và Tổng công ty Lương thực miền Nam chi phối. Nhưng ngày nay, các doanh nghiệp tư nhân xuất khẩu gạo ngày càng lớn mạnh, xuất khẩu gạo sang các thị trường lớn như châu Âu, Trung Đông… với giá cao.

“Hiện nay, phần lớn tỷ trọng trong xuất khẩu gạo của Việt Nam đã thuộc về các doanh nghiệp tư nhân. Do dó, cộng đồng các doanh nghiệp tư nhân xuất khẩu gạo của nước ta cần có Hiệp hội mới để đáp ứng nhu cầu và vì lợi ích chung của các doanh nghiệp. Do đó, sự ra đời của Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam là cần thiết, đáp ứng mong muốn của các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu lúa gạo”, doanh nhân này khẳng định.