Ngoài nguyên nhân khách quan do ảnh hưởng của dịch Covid-19, nguyên nhân chủ yếu gây chậm trễ trong giải ngân các dự án đầu tư công sử dụng vốn ODA vẫn là từ bất cập về cơ chế, chính sách, thủ tục và vướng mắc về giải phóng mặt bằng…

NHIỀU ĐỊA PHƯƠNG KHÔNG THỂ GIẢI NGÂN VỐN

Trong đó Hà Giang, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái, Hòa Bình, Thái Nguyên, Lạng Sơn… được Bộ Tài chính xếp vào nhóm “cuối bảng” về giải ngân vốn ODA. Trong khi đó, một số tỉnh thành lớn như TP. Hà Nội, TP.HCM hay TP. Hải Phòng cũng có tỷ lệ giải ngân vốn ODA thấp hơn mọi năm.

Cụ thể, theo kế hoạch năm 2021, TP Hà Nội sẽ triển khai 9 dự án sử dụng vốn ODA với số vốn được giao là 8.654 tỷ đồng. Tuy nhiên, tính đến ngày 22/7, giá trị giải ngân vốn ODA của Hà Nội chỉ đạt 13,42% kế hoạch được giao (1.161 tỷ đồng). Tương tự, tỷ lệ giải ngân ODA tại TP.HCM cũng chỉ hơn 10% hay TP.  Hải Phòng là 20,36%.

Lý giải về tình trạng chậm trễ này, các địa phương đều cho rằng một trong những nguyên nhân là do ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh Covid-19 ngày càng diễn biến phức tạp, lan rộng và kéo dài. Các khâu từ nhập máy móc, thiết bị cho đến huy động chuyên gia, nhân công, nhà thầu nước ngoài, tư vấn giám sát đều bị ảnh hưởng.

“Hơn nữa, việc thực hiện các đợt giãn cách kéo dài và liên tục nhằm kiểm soát tình hình dịch bệnh đã khiến dự án phải tạm dừng thi công, làm ảnh hưởng lớn tới tiến độ chung của dự án”,  đại diện Ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) – chủ đầu tư Dự án tuyến đường sắt đô thị số 3 đoạn Nhổn – ga Hà Nội cho biết.

Còn theo ông Hà Minh Hải, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, không chỉ một số gói thầu của dự án đường sắt đô thị Nhổn - Ga Hà Nội bị ảnh hưởng, mà một số dự án khác của TP như dự án Nhà máy nước thải Yên Xá có thiết bị phải nhập khẩu từ châu Âu và Nhật Bản cũng bị ảnh hưởng do dịch Covid-19. “Vì vậy, thúc đẩy tiến độ thực hiện các dự án đầu tư công, dự án có sử dụng nguồn vốn ODA đang là ưu tiên hàng đầu của Hà Nội những tháng cuối năm”, ông Hải nhấn mạnh.

Tại buổi làm việc giữa lãnh đạo TP. Cần Thơ với Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới đây, UBND TP. Cần Thơ cũng thừa nhận nhiều dự án ODA tại địa phương hiện nay bị chậm tiến độ do không thể triển khai. Đơn cử, dự án Bệnh viện Ung bướu TP. Cần Thơ có quy mô 500 giường, thời gian thực hiện đã hơn 80%, nhưng khối lượng công việc thực hiện chỉ khoảng hơn 20%. Tính đến tháng 4/2021, tổng giá trị khối lượng nhà thầu đã thực hiện khoảng 14,7%, tương đương mức giải ngân 205 tỷ đồng trong tổng số 1.393 tỷ đồng của dự án.

Nguyên nhân chậm, theo báo cáo của Cần Thơ, là do một số vướng mắc liên quan tới nhà thầu liên doanh như không chủ động trình phê mẫu duyệt, đặt hàng và tập kết vật liệu đến công trình; một số hạng mục thuộc phạm vi thực hiện của đơn vị này vẫn chưa được thành viên triển khai thi công…

NHỮNG "NÚT THẮT" CẦN THÁO GỠ

Ngoài những nguyên nhân nêu trên, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, có nhiều nguyên nhân khiến giải ngân vốn ODA chậm trễ trong những tháng đầu năm. Đó là một số dự án đã hết thời hạn hiệp định, đang thực hiện thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư và gia hạn thời gian thực hiện. Một số dự án đang trình Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư để lập thủ tục đàm phán ký kết thỏa thuận vay bổ sung vốn. Quy trình và thủ tục quản lý và sử dụng ODA theo quy định hiện hành phức tạp, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các chương trình và dự án ODA. Một số dự án bị chậm về tiến độ thẩm định, phê duyệt thiết kế cơ sở và quy hoạch. Việc bồi thường, hỗ trợ tái định cư chưa được giải quyết dứt điểm, cho nên việc bàn giao mặt bằng phục vụ cho công tác thi công tuyến bị chậm trễ. Hay một số vướng mắc liên quan tới chủ dự án hay liên doanh nhà thầu trong việc chậm triển khai thực hiện một số hạng mục của dự án...

Trao đổi với báo chí, PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, cho rằng giải ngân vốn đầu tư công, trong đó có nguồn vốn nước ngoài chậm là “căn bệnh” nhiều năm qua, song năm nay càng trầm trọng hơn do ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19.

Vì vậy, để thúc đẩy giải ngân vốn ODA những tháng cuối năm, Chính phủ cần sớm xem xét đưa ra chính sách cho phép các chuyên gia nước ngoài liên quan đến các dự án trong nước được nhập cảnh với các điều kiện phòng chống dịch chặt chẽ kèm theo. 

Cùng với đó, Chính phủ cần thảo luận, bàn bạc với các nhà tài trợ để xem xét một số chính sách cấp vốn đặc thù để triển khai dự án, tránh nảy sinh vướng mắc liên quan tới quy trình và thủ tục giữa hai bên. “Nếu như trước đây, một số nhà tài trợ yêu cầu phải có khối lượng hoàn thành cơ bản mới cấp vốn thì trong điều kiện dịch bệnh như hiện nay, có thể thương thảo các phương án cấp vốn phù hợp để chúng ta thực hiện dự án”, ông Thịnh nói.

Mới đây nhất, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh cũng yêu cầu các bộ, cơ quan và địa phương khẩn trương thực hiện các giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, trong đó có nguồn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài.

Theo đó, Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Bình Minh yêu cầu các bộ, ngành, cơ quan, địa phương sử dụng vốn vay ODA tiến hành rà soát, đánh giá cụ thể về khả năng giải ngân của từng dự án, điều chuyển kế hoạch vốn giữa các dự án chậm giải ngân sang dự án có tiến độ giải ngân tốt, còn thiếu vốn.

Đối với các trường hợp không có khả năng hoàn thành khối lượng dự án theo tiến độ đề ra, phải thực hiện cắt giảm, điều chuyển kế hoạch vốn được giao và khẩn trường có văn bản đề xuất gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính trong tháng 8/2021 để báo cáo cấp có thẩm quyền theo đúng chỉ đạo tại Nghị quyết số 63/NQ-CP.

Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ ngành, cơ quan, địa phương chỉ đạo các chủ dự án khẩn trương hoàn tất các thủ tục về đầu tư, xây dựng, di dân tái định cư, giải phóng mặt bằng để triển khai thực hiện dự án; giải quyết các khó khăn vướng mắc trong đấu thầu hợp đồng, xin ý kiến “không phản đối” của nhà tài trợ, đặc biệt là các tranh chấp hợp đồng (nếu có) để có khối lượng hoàn thành, đủ điều kiện thanh toán và gửi hồ sơ giải ngân, rút vốn tới Bộ Tài chính. Các chủ dự án chủ động báo cáo cơ quan chủ quản và bộ, ngành liên quan về các vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện dự án để có biện pháp xử lý kịp thời.

Đối với chương trình, dự án cần điều chỉnh chủ trương đầu tư, các bộ, ngành, địa phương thực hiện các thủ tục trình cấp có thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư theo quy định; phối hợp với Bộ Tài chính để hoàn thành thủ tục gia hạn, điều chỉnh hiệp định vay đã ký (nếu có).

Về kiến nghị tiếp tục thực hiện theo hiệp định vay đã ký để sử dụng vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài thanh toán tiền thuế cho các dự án, Phó Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư xem xét, đưa nội dung này vào quy định tại Nghị định thay thế Nghị định 56/2020/NĐ-CP ngày 25/5/2020 của Chính phủ về quản lý và sử dụng ODA và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án.