Trong bối cảnh đặc biệt: Chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình, ngày 15/4/2025, tại Hà Nội, Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU Hà Nội) tổ chức buổi tọa đàm: “Việt Nam thịnh vượng trong Kỷ nguyên mới”. Đây là sự kiện đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ hợp tác song phương Việt Nam - Trung Quốc về giáo dục, khoa học và công nghệ.

KHƠI THÔNG NĂNG LỰC TỪ LỢI THẾ SO SÁNH TIỀM ẨN

Đặc biệt, tâm điểm của sự kiện là bài tham luận của GS.Lâm Nghị Phu – Viện trưởng Viện Kinh tế học Cấu trúc mới (Đại học Bắc Kinh), nguyên Phó Chủ tịch cấp cao phụ trách Kinh tế phát triển của Ngân hàng Thế giới – với những hàm ý chiến lược sâu sắc cho hành trình tìm kiếm sự thịnh vượng của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Trong phát biểu tại tọa đàm, GS.TS. Phạm Bảo Sơn - Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU Hà Nội) đã khẳng định vai trò trung tâm của VNU Hà Nội trong đào tạo, nghiên cứu khoa học và tư vấn chính sách, góp phần triển khai các chủ trương lớn của Đảng và Chính phủ như Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 về phát triển đội ngũ trí thức, Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hay dự thảo nghị quyết mới về phát triển kinh tế tư nhân đều có sự đóng góp tri thức từ giới học thuật.

Phó hiệu trưởng VNU Hà Nội cũng khẳng định Tọa đàm lần này là dịp để VNU Hà Nội tăng cường hợp tác học thuật với nhiều trường đại học Trung Quốc như Đại học Bắc Kinh, Thanh Hoa, Nam Kinh, Hạ Môn, Ma Cao... – từ đó củng cố quan hệ khoa học - giáo dục giữa hai quốc gia trong bối cảnh của “Năm giao lưu nhân văn Việt – Trung”.

Trong bài chia sẻ sâu sắc, GS.Lâm Nghị Phu nhấn mạnh rằng thịnh vượng không phải là đặc quyền của các nước phát triển, mà là cơ hội chia đều cho những ai hiểu đúng, làm đúng – đặc biệt là các quốc gia đang phát triển có lợi thế đi sau về công nghệ và thể chế. Theo GS.Lâm Nghị Phu, cốt lõi của tăng trưởng hiện đại nằm ở quá trình chuyển đổi cơ cấu liên tục, bao gồm cả chuyển đổi ngành nghề và công nghệ nhằm nâng cao năng suất lao động và giảm chi phí giao dịch thông qua cải thiện cả hạ tầng cứng lẫn hạ tầng mềm.

Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất là “bẫy thu nhập trung bình” – trạng thái mà nhiều nước đang phát triển không thể bứt phá vì không thực hiện được chuyển đổi cơ cấu hiệu quả. Lý giải điều này, GS.Lâm Nghị Phu cho rằng nguyên nhân chủ yếu nằm ở việc các quốc gia không xác định đúng lợi thế so sánh tiềm ẩn, không điều tiết chính sách phát triển ngành phù hợp hoặc thiếu vai trò chủ động của Nhà nước trong điều phối chiến lược phát triển.

“Nhà nước kiến tạo không phải là người làm thay thị trường, mà là người dẫn dắt, khơi mở con đường và giúp doanh nghiệp phát huy tối đa lợi thế tiềm ẩn", GS.Lâm Nghị Phu khẳng định.

6 BƯỚC THÚC ĐẨY CÔNG NGHIỆP HÓA: BÀI HỌC TỪ TRUNG QUỐC VÀ HÀN QUỐC

Từ những tiền đề trên, GS.Lâm Nghị Phu đề xuất một lộ trình chuyển đổi cấu trúc kinh tế, gồm 6 bước chiến lược nhằm nâng cấp ngành công nghiệp và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Một là, xác định ngành có tiềm năng tăng trưởng dựa trên lợi thế so sánh quốc tế.

Hai là, đánh giá khả năng hiện thực hóa ngành, loại bỏ rào cản cho doanh nghiệp trong nước.

Ba là, thu hút FDI hoặc triển khai chương trình ươm tạo doanh nghiệp để lấp đầy các khoảng trống công nghệ.

Bốn là, Chính phủ hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân tiên phong, thông qua ưu đãi thuế, tiếp cận tín dụng, ngoại tệ.

Năm là, phát triển khu công nghiệp chuyên biệt, tận dụng hạ tầng và cơ chế đặc thù tại các địa phương khó khăn.

Sáu là, đồng hành bền bỉ của Nhà nước, bảo đảm môi trường kinh doanh minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.

“Việt Nam có thể đi nhanh hơn các nước phát triển, nếu chuyển hóa đúng lợi thế đi sau thành chiến lược đột phá trong công nghiệp và công nghệ”, GS.Lâm Nghị Phu nêu rõ, đồng thời dẫn chứng từ các mô hình thành công của Hàn Quốc, Nhật Bản và chính Trung Quốc.

Tại tọa đàm, các chuyên gia Việt Nam cũng chia sẻ nhiều góc nhìn thực tiễn. TS.Lê Duy Bình – Giám đốc Economica Việt Nam lưu ý rằng trong gần 1 triệu doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay, chỉ 1,5% là doanh nghiệp quy mô vừa và lớn. Còn lại 97% là doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ vốn khó tiếp cận đổi mới sáng tạo và chuyển đổi công nghệ do hạn chế về nguồn lực, tư duy và tham vọng.

TS.Bình cho rằng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp cần hướng tới “kéo dài nấc thang phát triển”, đồng thời giảm rào cản về quản trị, công nghệ, tài chính để doanh nghiệp nhỏ có thể lớn lên, thay vì mãi ở trạng thái sinh kế. Ông dẫn ví dụ từ Trung Quốc, nơi các doanh nghiệp vừa và nhỏ được hưởng hệ thống hỗ trợ ổn định, bao gồm tín dụng ưu đãi và chính sách đồng hành từ các cấp chính quyền.

Cũng tại sự kiện, TS.Vũ Hoàng Linh (Đại học Kinh tế, VNU Hà Nội) đề xuất việc áp dụng quy trình 6 bước của GS. Lâm Nghị Phu cho các ngành có tiềm năng và đang thu hút FDI mạnh, qua đó tạo lực đẩy cho nền công nghiệp trong nước. Đồng thời, các trường đại học – nơi đào tạo nguồn lực cần thay đổi mạnh mẽ tư duy giáo dục.

Đồng tình, GS.Lâm Nghị Phu cho rằng đại học phải kết nối chặt với doanh nghiệp, không chỉ đào tạo theo nhu cầu thị trường, mà còn chủ động nghiên cứu những xu thế công nghệ mới để cập nhật chương trình học. Đào tạo nguồn lực không chỉ là trách nhiệm của giáo dục, mà còn là phần cốt lõi của chính sách phát triển quốc gia.

KINH TẾ TƯ NHÂN LÀ ĐỘNG LỰC CỦA ĐỔI MỚI SÁNG TẠO

Trong phần trao đổi mở, nhiều chuyên gia nhất trí rằng khu vực tư nhân chính là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và hội nhập kinh tế. Đây là khu vực có độ linh hoạt cao, khả năng thích ứng tốt và tạo ra nhiều việc làm nhất trong nền kinh tế.

Tuy nhiên, để khu vực tư nhân thực sự “lớn lên”, Nhà nước cần tạo lập môi trường cạnh tranh công bằng, cải cách thể chế, giảm chi phí tuân thủ và bảo đảm sự bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp. Chính sách hỗ trợ cũng cần được “thiết kế theo vòng đời doanh nghiệp”, thay vì áp dụng dàn trải hoặc hành chính hóa.

Tham luận của GS.Lâm Nghị Phu và các ý kiến trao đổi tại tọa đàm đều chỉ ra một điểm chung: Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để tái định hình chiến lược tăng trưởng. Trong đó, chuyển đổi cơ cấu với trọng tâm là nâng cấp ngành công nghiệp, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy tư nhân và phát huy vai trò của nhà nước kiến tạo là hướng đi tất yếu nếu Việt Nam muốn bứt phá lên nhóm thu nhập cao.

Tọa đàm “Việt Nam thịnh vượng trong kỷ nguyên mới” cũng là sự kiện mở đầu cho chuỗi hoạt động hợp tác giáo dục và khoa học giữa Việt Nam – Trung Quốc trong năm 2025. Nhân dịp này, VNU Hà Nội đã ký biên bản ghi nhớ với Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) về việc thành lập “Mạng lưới đại học Việt – Trung” và cam kết hợp tác trong giáo dục kỹ thuật số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và đào tạo trực tuyến.

Được biết, hiện có gần 600 sinh viên Trung Quốc đang học tập tại các đơn vị thuộc ĐHQGHN, với nhiều chương trình đào tạo ngắn hạn, liên kết văn hóa và nghiên cứu sinh quốc tế. Số lượng giảng viên, cán bộ học thuật trao đổi giữa hai bên cũng ngày càng tăng, mở ra cơ hội giao thoa tri thức, công nghệ và sáng tạo giữa hai nền giáo dục.