Ngày 12/8/2025 tại Ninh Bình, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai và Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình tổ chức Diễn đàn “Phòng chống thiên tai và Cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp”.

CẦN XÁC ĐỊNH RÕ NHIỆM VỤ CỦA TỪNG CẤP CHÍNH QUYỀN

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Cao Đức Phát – nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai – nhấn mạnh: Việt Nam hằng năm phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai, đặc biệt những tháng tới sẽ bước vào cao điểm. Trong nhiều khâu của công tác phòng, chống thiên tai, dự phòng vẫn là yếu tố quan trọng nhất, bao gồm chuẩn bị về tổ chức, nhân lực, phương tiện, nguồn lực và cơ chế chính sách.

Ông Phát lưu ý, từ ngày 1/7/2025, cả nước chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đây là bước thay đổi lớn, đòi hỏi phải làm rõ và điều chỉnh kịp thời các vấn đề như hệ thống chỉ đạo, kế hoạch ứng phó, lực lượng tại chỗ, vật tư dự phòng và cơ chế pháp lý để bảo đảm duy trì năng lực ứng phó với thiên tai.

Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai đề nghị cần rà soát, xác định rõ vai trò, thẩm quyền và trách nhiệm của từng cấp chính quyền; xây dựng lại các kế hoạch ứng phó phù hợp với cơ cấu mới; xác định lực lượng chủ chốt và cơ chế vận hành ở cấp xã sau khi sáp nhập; phân bổ phương tiện, vật tư hợp lý; đồng thời ban hành quy định, chính sách mới phù hợp với hệ thống chính quyền hai cấp.

Theo Văn phòng Giảm nhẹ rủi ro thiên tai Liên hợp quốc, trong 20 năm qua, thiên tai toàn cầu tăng 75%, gây hơn 1 triệu ca tử vong, ảnh hưởng tới 4 tỷ người và gây thiệt hại gần 3.000 tỷ USD. Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, mỗi năm hứng chịu 10–15 cơn bão, áp thấp nhiệt đới cùng nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan.

Chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp theo Nghị quyết 190/2025/QH15 và Nghị định 200/2025/NĐ-CP, cấp xã sẽ trở thành tuyến đầu trong phòng, chống thiên tai: từ tuyên truyền, lập kế hoạch, dự trữ vật tư, tổ chức sơ tán, cứu hộ cứu nạn, hộ đê, khắc phục hậu quả, tới quản lý quỹ và xử lý vi phạm.

Ngày 19/6/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành Thông tư 18/2025/TT-BNNMT quy định chi tiết phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực đê điều và phòng, chống thiên tai, nhằm bảo đảm tính chủ động của tuyến cơ sở. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn cần thêm hướng dẫn và chia sẻ kinh nghiệm từ các địa phương.

Ông Nguyễn Xuân Tùng – Phó Trưởng phòng Phòng Ứng phó và Khắc phục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý Đê điều và Phòng chống thiên tai), cho biết 10 năm qua, thiên tai tại Việt Nam diễn biến ngày càng nghiêm trọng. Trung bình mỗi năm có khoảng 240 người chết và mất tích, thiệt hại gần 30.000 tỷ đồng. Riêng bão Yagi năm 2024 gây thiệt hại kỷ lục với 345 người chết, mất tích và hơn 84.500 tỷ đồng tổn thất kinh tế – mạnh nhất trong 30 năm qua.

Theo ông Tùng, cơ cấu tổ chức chỉ đạo mới hợp nhất Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn thành Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp, do Thủ tướng làm Trưởng ban.

NINH BÌNH – ĐIỂM SÁNG TRIỂN KHAI MÔ HÌNH HAI CẤP

Ninh Bình được đánh giá là một trong những địa phương đi đầu trong kiện toàn Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự tại 129 xã, phường. Ông Bùi Xuân Diệu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình, cho hay địa phương thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn, cháy rừng… nên công tác phòng, chống thiên tai luôn là nhiệm vụ trọng tâm.

Sau khi hợp nhất ba tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình, UBND tỉnh đã thành lập Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự, ban hành quy chế hoạt động, phân công cụ thể từng thành viên. Đến nay, đã xây dựng 66 phương án bảo vệ trọng điểm cấp xã và 9 phương án cấp tỉnh; thành lập lực lượng xung kích; đầu tư hệ thống cảnh báo sớm gồm trạm đo mưa, đo mực nước, camera giám sát và cảnh báo lũ tự động.

Nhờ chuẩn bị chủ động, khi bão số 3 năm 2025 đổ bộ, Ninh Bình không có thiệt hại về người, thiệt hại tài sản giảm”, ông Diệu khẳng định.

Tuy vậy, địa phương vẫn đối mặt khó khăn như phân chia nhiệm vụ giữa các văn phòng thường trực mới và cũ, cán bộ cấp xã kiêm nhiệm nhiều việc, vật tư và trang thiết bị chưa đồng bộ, kế hoạch phòng chống thiên tai còn chung chung, lực lượng xung kích thiếu tập huấn thường xuyên, hạ tầng yếu và báo cáo nhanh còn chậm.

Để khắc phục, Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh tham mưu UBND kiện toàn Ban Chỉ huy các cấp, hoàn thiện kế hoạch sát thực tế, chú trọng diễn tập, chuẩn bị đầy đủ phương châm “4 tại chỗ” và tăng cường ứng dụng công nghệ cảnh báo.

Tại Diễn đàn, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai (QPT) giới thiệu mô hình cộng đồng an toàn với công trình tránh trú bão đa năng, trường học, trạm y tế kiên cố, cùng hoạt động bảo vệ môi trường và hỗ trợ sinh kế. Bà Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, cho biết: "Công tác phòng chống thiên tai tại cấp xã được quỹ QPT đề xuất theo 3 giai đoạn: trước, trong và sau khi thiên tai xảy ra.

Trước thiên tai, chính quyền xã xây dựng phương án phòng chống thiên tai chi tiết, phù hợp với đặc điểm địa hình và dân cư".

Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai nêu ví dụ, ở xã ven biển sẽ lập kế hoạch sơ tán người dân đến nơi an toàn khi có bão, còn ở khu vực ven sông sẽ xác định những vùng có nguy cơ ngập lụt cao và lập danh sách hộ cần sơ tán. Song song đó, các buổi tập huấn và diễn tập được tổ chức để người dân nắm vững kỹ năng ứng phó, như thực hành sơ tán khi có bão.

Trong thời gian thiên tai diễn ra, xã bố trí lực lượng trực ban 24/24 để theo dõi thông tin từ cấp trên và kịp thời xử lý tình huống khẩn cấp. Khi cần, lệnh sơ tán được phát ngay theo kế hoạch, đưa người dân tới nơi an toàn như trường học hoặc nhà cộng đồng. Đồng thời, các biện pháp ứng phó tại chỗ như chằng chống nhà cửa, gia cố đê điều và bảo vệ tài sản được triển khai nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Tại Diễn đàn, các chuyên gia thống nhất rằng phối hợp chặt chẽ giữa cấp tỉnh – cấp xã – cộng đồng là yếu tố then chốt: cấp tỉnh chỉ đạo, huy động nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật; cấp xã trực tiếp triển khai, giám sát và báo cáo; cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo và hỗ trợ lẫn nhau. Khi ba mắt xích này gắn kết, hệ thống phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm sẽ vận hành hiệu quả, giảm thiểu rủi ro.

Tại Diễn đàn, Cục Khí tượng Thủy văn cũng ra mắt hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực.

Kết quả thảo luận tại Diễn đàn được kỳ vọng sẽ thúc đẩy các địa phương xây dựng hệ thống phòng, chống thiên tai bền vững, lấy cộng đồng làm trung tâm, góp phần bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản và sinh kế của nhân dân, hướng tới mục tiêu “xã hội an toàn trước thiên tai” vào năm 2030.