Theo đánh giá của các chuyên gia, mô hình tăng trưởng hiện tại vẫn chưa tạo được chuyển biến căn bản. Năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế chưa cao, vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro do sự phụ thuộc vào nguyên vật liệu nhập khẩu...
Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chưa thoát khỏi mô hình tăng trưởng theo chiều rộng
Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có mức tăng trưởng kinh tế tốt. Trong nửa đầu năm 2024, nền kinh tế ghi nhận tốc độ tăng trưởng GDP đạt 6,42% so với cùng kỳ năm 2023, dự báo cả năm 2024 có thể chạm mốc gần 7%, sau khi có quý thứ tư liên tiếp tăng trưởng vượt tiềm năng.
TĂNG TRƯỞNG THEO CHIỀU RỘNG
Tại “Diễn đàn đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam” mới đây, PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhận định động lực tăng trưởng kinh tế của Việt Nam có sự đóng góp của ngành nông – lâm – thủy sản, dịch vụ, công nghiệp và xây dựng. Đặc biệt có sự “góp sức” từ các động lực tăng trưởng mới như kinh tế số, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng GDP, tốc độ tăng năng suất lao động, kinh tế xanh…
Nhìn từ bức tranh này, PGS.TS. Bùi Quang Tuấn cho rằng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thời gian qua vẫn theo mô hình cũ, chưa thoát khỏi mô hình tăng trưởng theo chiều rộng. Đóng góp của vốn và vốn con người có xu hướng gia tăng. Đóng góp của TFP và lao động vào tăng trưởng GDP có xu hướng giảm theo thời gian. Do đó, đầu tư vẫn là nhân tố chủ yếu dẫn dắt tăng trưởng kinh tế và tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy bởi vốn con người hơn là tích lũy yếu tố đầu vào lao động.
Bên cạnh đó, cơ cấu kinh tế dịch chuyển theo hướng hiện đại nhưng 5 năm gần đây chậm lại. Theo PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, chúng ta muốn thay đổi theo hướng dịch vụ tăng lên nhưng chưa được; nông, lâm nghiệp và thủy sản vẫn chiếm tỷ trọng đóng góp lớn; vai trò của tăng trưởng TFP còn yếu. Chênh lệch phát triển các vùng, liên kết vùng vẫn là vấn đề lớn.
Đặc biệt tăng trưởng dựa vào đổi mới sáng tạo, công nghệ, kỹ năng và sự tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu còn rất hạn chế. Hơn nữa, mô hình tăng trưởng vẫn dựa vào lao động giá rẻ, tồn tại nền kinh tế nhị nguyên (nước ngoài và trong nước), lan tỏa của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài còn hạn chế, nhất là năng lực công nghệ, xuất khẩu của khu vực FDI chiếm tới 71%.
Phân tích rõ hơn, PGS.TS. Bùi Quang Tuấn cho biết đầu tư vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam mới chỉ bằng 1/4 mức trung bình của thế giới (khoảng 0,56% GDP so với 2,2%). Hơn nữa, thể chế cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn bất cập, chưa đột phá, doanh nghiệp tư nhân đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) thấp (chỉ 0,44%), trong khi ở Hàn Quốc là trên 80%... Vì vậy, chúng ta chưa cải thiện nhiều về năng suất lao động.
Cụ thể: giai đoạn 2016-2020 tăng bình quân 5,8%/năm, giai đoạn 2011 - 2015 tăng 4,3%, vẫn chậm… Năng suất lao động vẫn bị tụt hậu: tốc độ tăng năng suất lao động của Việt Nam giai đoạn 2011-2020 là 5,11%, cao hơn mức trung bình của ASEAN (3,11%), thấp hơn của Trung Quốc (7%) và Ấn Độ (6%). Hiện nay, năng suất lao động của Việt Nam được đánh giá là thấp nhất trong khu vực (chỉ đứng trên Lào). Khu vực kinh tế tư nhân chưa phát triển tương xứng với tiềm năng (44% GDP), doanh nghiệp Việt vẫn còn nhỏ bé, ít tập đoàn lớn... Mục tiêu công nghiệp hóa đến năm 2020 không đạt được.
Ngoài ra, mô hình tăng trưởng xanh chưa đóng góp nhiều cho phát triển bền vững. Kinh tế tuần hoàn còn mới manh nha, chưa phát triển. Kinh tế biển xanh còn đang ở dạng tiềm năng là chính… Thể chế tuy có được cải thiện nhưng còn nhiều điểm nghẽn, thiếu đột phá, thí điểm, nhất là cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và cho các loại hình kinh tế mới (chia sẻ, fintech, dữ liệu...). Liên kết vùng kém, chưa phát huy tiềm năng, lợi thế vùng. Công nghệ, kỹ năng thấp làm hạn chế sự tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu và hạn chế sự lớn mạnh về quy mô và chất lượng của các doanh nghiệp Việt Nam.
TẠO SỰ ĐỘT PHÁ TỪ CÁC ĐỘNG LỰC MỚI
Trước bức tranh “xám màu” của các động lực trên, TS. Bùi Quang Tuấn cho rằng cơ hội cho đổi mới mô hình tăng trưởng chất lượng của Việt Nam còn rất nhiều, đó là: xu hướng công nghệ mới (cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư), xanh và số trở thành khách quan; xu hướng hội nhập vẫn tiếp tục; phong trào đổi mới sáng tạo; phong trào khởi nghiệp; cơ cấu dân số trẻ, tiếp cận công nghệ tốt; sản xuất, phân phối, tiêu dùng thông minh hơn… Chúng ta có lợi thế của nước đi sau để rút kinh nghiệm. Biến đổi khí hậu vừa là thách thức vừa là cơ hội để đổi mới và thích ứng.
“Để đổi mới mô hình tăng trưởng, cần dựa nhiều hơn vào các định hướng, động lực tăng trưởng mới, như: khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; chuyển đổi số; chuyển đổi xanh. Trước đây những vấn đề này chúng ta chỉ nói, nhưng trong giai đoạn tới cần làm thật thì mới có mô hình tăng trưởng chất lượng”, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, cần có chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao ở cả trong và ngoài nước. Hiện thực hóa tầm nhìn là cường quốc xanh hóa và số hóa nền kinh tế bằng các thể chế cho phát triển… Tiếp cận hệ sinh thái xanh, hệ sinh thái số, đổi mới sáng tạo, tạo ra mối liên kết chủ thể trong hệ sinh thái đảm bảo các điều kiện của hệ sinh thái. Hoàn thiện thể chế, chính sách, có thí điểm, đặc thù, đột phá. Sáng tạo trong huy động nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực ngoài nhà nước.
Đầu tư cho kết cấu hạ tầng, trong đó có hạ tầng số, nền tảng số, ứng dụng số như AI, blockchain… để tạo ra những sản phẩm số thương hiệu của Việt Nam cũng là vấn đề cấp thiết. Đồng thời, cần có cơ chế khuyến khích đầu tư cho khoa học, công nghệ và R&D ở các doanh nghiệp, trang trại... Chia sẻ, kết nối cơ sở dữ liệu và tài nguyên số, ứng dụng trong quản trị, điều hành; liên kết vùng, liên kết chuỗi, cụm ngành. Ngoài ra, cần chú ý tới chiều cạnh xã hội và môi trường như quản lý tài nguyên và ô nhiễm, phát thải...
Đồng quan điểm, GS.TS. Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, nhấn mạnh rằng đổi mới mô hình tăng trưởng dù dựa vào tài nguyên, lao động giá rẻ hay tăng trưởng dựa vào những xu thế mới như chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thì đều phải thực hiện việc thay đổi toàn bộ cái cũ, thay đổi toàn bộ “con đường” mà chúng ta đã đi. Trước đây, Việt Nam dựa vào tài nguyên, lao động giá rẻ thì nay phải dựa vào khoa học và công nghệ, chuyển sang sạch, xanh…
Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 33-2024 phát hành ngày 12/08/2024. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
Chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo
Đẩy mạnh cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng
Mô hình tăng trưởng xanh kiến tạo không gian tăng trưởng bền vững ở Việt Nam
Đọc thêm
Việt Nam tiếp tục giữ vị trí đối tác thương mại lớn thứ 8 của Đài Loan (Trung Quốc)
Hiệu ứng gom hàng trong chuỗi cung ứng trước "giờ G" hiệu lực từ lệnh áp thuế đối ứng của Hoa Kỳ đã giúp Việt Nam có tháng thứ 3 liên tiếp kim ngạch xuất khẩu sang Đài Loan (Trung Quốc) vượt mốc 1 tỷ USD⁄ tháng...
Cơ hội cho sản phẩm nhựa sinh học Việt Nam tại thị trường Tây Ban Nha
Dự báo thị trường nhựa gia dụng tại Tây Ban Nha sẽ tăng mạnh trong những năm tới, đặc biệt là với các dòng sản phẩm mới như nhựa sinh học. Xu hướng này sẽ mở ra nhiều cơ hội xuất khẩu cho các doanh nghiệp nhựa, sản phẩm nhựa sinh học Việt Nam...
Xuất khẩu hạt tiêu vượt 1 tỷ USD
Hiệp hội Tiêu và cây gia vị Việt Nam cho biết kết quả 71,8 triệu USD đạt được trong nửa đầu tháng 8/2025 đã nâng tổng kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu từ đầu năm đến ngày 15/8/2025 lên con số 1,06 tỷ USD. Riêng với thị trường Hoa Kỳ, dự báo xuất khẩu hạt tiêu trong quý 3 có thể khó khăn do tác động của thuế đối ứng, nhưng từ quý 4 trở đi sẽ khả quan hơn…
Quyết định điều tra chống bán phá giá đối với gạch gốm, sứ ốp lát nhập khẩu từ Ấn Độ
Ngành sản xuất trong nước đã cáo buộc các sản phẩm gạch gốm, sứ ốp lát có xuất xứ từ Cộng hòa Ấn Độ đã và đang bán phá giá vào thị trường Việt Nam gây ra thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất trong nước...
Giá xăng dầu tăng giảm trái chiều
Theo diễn biến của thị trường thế giới, giá xăng dầu trong nước kỳ điều hành ngày 21/8 đã có sự tăng giảm trái chiều. Cụ thể, xăng E5RON92 tăng 110 đồng/lít, xăng RON95-III tăng 208 đồng/lít; ngược lại các mặt hàng dầu có mức giảm từ 152 đồng - 206 đồng/lít so với giá cơ sở hiện hành…
Sáu giải pháp phát triển nhanh và bền vững ngành năng lượng
Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển năng lượng xanh, sạch nhằm đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững. Ông Nguyễn Ngọc Trung chia sẻ với Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy về sáu giải pháp để phát triển nhanh và bền vững ngành năng lượng nói chung và các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới nói riêng…
Nhân lực là “chìa khóa” phát triển điện hạt nhân thành công và hiệu quả
Trao đổi với Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy, TS. Trần Chí Thành, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, nhấn mạnh vấn đề quan trọng nhất khi phát triển điện hạt nhân ở Việt Nam là nguồn nhân lực, xây dựng năng lực, đào tạo nhân lực giỏi để tham gia vào triển khai, vận hành dự án...
Phát triển năng lượng tái tạo, xanh, sạch: Nền tảng cho tăng trưởng kinh tế trong dài hạn
Quốc hội đã chốt chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế 8% cho năm 2025 và tăng trưởng hai chữ số cho giai đoạn 2026 – 2030. Để đạt được mục tiêu này, một trong những nguồn lực có tính nền tảng và huyết mạch chính là điện năng và các nguồn năng lượng xanh, sạch…
Nhà đầu tư điện gió ngoài khơi tại Việt Nam vẫn đang ‘mò mẫm trong bóng tối’
Trả lời VnEconomy bên lề Diễn đàn năng lượng xanh Việt Nam 2025, đại diện doanh nghiệp đầu tư năng lượng tái tạo nhận định rằng Chính phủ cần nhanh chóng ban hành các thủ tục và quy trình pháp lý nếu muốn nhà đầu tư nước ngoài rót vốn vào các dự án điện gió ngoài khơi của Việt Nam...
Tìm lộ trình hợp lý nhất cho năng lượng xanh tại Việt Nam
Chiều 31/3, tại Hà Nội, Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam chủ trì, phối hợp với Tạp chí Kinh tế Việt Nam tổ chức Diễn đàn Năng lượng Việt Nam 2025 với chủ đề: “Năng lượng xanh, sạch kiến tạo kỷ nguyên kinh tế mới - Giải pháp thúc đẩy phát triển nhanh các nguồn năng lượng mới”...
Thuế đối ứng của Mỹ có ảnh hướng thế nào đến chứng khoán?
Chính sách thuế quan mới của Mỹ, đặc biệt với mức thuế đối ứng 20% áp dụng từ ngày 7/8/2025 (giảm từ 46% sau đàm phán),
có tác động đáng kể đến kinh tế Việt Nam do sự phụ thuộc lớn vào xuất khẩu sang Mỹ (chiếm ~30% kim ngạch xuất khẩu).
Dưới đây là phân tích ngắn gọn về các ảnh hưởng chính: