Đó là những nhận định được đưa ra tại Tọa đàm đối thoại chính sách: “Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân” do Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức sáng 15/8.

Phát biểu khai mạc, GS.TS Nguyễn Thành Hiếu, Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân, nhấn mạnh vai trò không thể phủ nhận của kinh tế tư nhân sau gần 40 năm Đổi mới. Số liệu thống kê đến năm 2024 đã minh chứng cho vị thế trụ cột của khu vực này: đóng góp 43% GDP, chiếm tới 57% vào mức tăng trưởng GDP chung của cả nước, thu hút 53,4% tổng vốn đầu tư xã hội và 82,07% tổng lao động trong nền kinh tế.

“Những con số này khẳng định vững chắc vai trò trung tâm và tiềm năng to lớn của khu vực kinh tế tư nhân”, ông Hiếu nói.

Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng về quy mô là một thực tế đáng suy ngẫm. GS.TS Ngô Thắng Lợi, giảng viên cao cấp Đại học Kinh tế quốc dân, đã thẳng thắn chỉ ra rằng khu vực này đang có dấu hiệu “chững lại”, hay nói đúng hơn là “hụt hơi”.

GS Lợi dẫn chứng, hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp tư nhân đang thấp hơn đáng kể so với khu vực doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Lợi nhuận trước thuế bình quân của một doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 0,52% so với một doanh nghiệp Nhà nước và vỏn vẹn 3,1% so với một doanh nghiệp FDI. Năng suất lao động chỉ bằng 34% của khu vực doanh nghiệp Nhà nước và 69% của khu vực FDI. Thậm chí, thu nhập của người lao động cũng chỉ bằng 57,1% so với khu vực Nhà nước và 80,5% so với khu vực FDI.

Đáng báo động hơn cả là hiện tượng doanh nghiệp “ngại lớn và không muốn lớn”.

“Hiện tượng doanh nghiệp không muốn lớn hay thậm chí “mini hóa” có xu hướng ngày càng gia tăng. Quy mô bình quân của doanh nghiệp tư nhân ngày càng nhỏ hơn nhiều so với doanh nghiệp Nhà nước và FDI cả về vốn, lao động và doanh thu”, GS Lợi nhận định.

LỰC CẢN TỪ CHÍNH SÁCH

Lý giải cho sự “hụt hơi” của khu vực kinh tế tư nhân, GS Ngô Thắng Lợi cho rằng vẫn còn tồn tại tâm lý e ngại rằng sự lớn mạnh của kinh tế tư nhân sẽ làm chệch định hướng xã hội chủ nghĩa. Vị trí của khu vực này trong mối quan hệ với các thành phần kinh tế khác chưa được định vị rõ ràng. Từ đó dẫn đến một hệ thống chính sách dù đã cải thiện nhưng vẫn thiếu tính bao trùm.

“Doanh nghiệp tư nhân chưa được bảo đảm bình đẳng trong tiếp cận cơ hội kinh doanh, nguồn lực đất đai, vốn; gặp khó khăn khi bổ sung vốn; chênh lệch trong chính sách thuế so với doanh nghiệp Nhà nước hay doanh nghiệp FDI”, ông Lợi phân tích.

Đứng từ góc độ doanh nghiệp, TS Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và phát triển InDel Petro, chỉ ra những rào cản cụ thể hơn trong môi trường kinh doanh. Ông khẳng định doanh nghiệp tư nhân vẫn cảm thấy “chưa được đối xử bình đẳng”, tình trạng “nói không đi đôi với làm” vẫn tồn tại khi làm việc với một số cơ quan công quyền. Thủ tục hành chính còn rườm rà, và việc thực thi chính sách thiếu đồng bộ.

“Thực tế, khoảng 80% văn bản xin ý kiến đều kết thúc bằng câu “căn cứ quy định nêu trên” khiến việc lấy ý kiến trở nên hình thức và kéo dài không cần thiết. Tình trạng tắc nghẽn còn xảy ra ở cấp cơ sở, khi chính quyền phường, xã được phân quyền nhưng không thể triển khai vì “chưa có hướng dẫn”, ông Thế dẫn chứng.

Bên cạnh những rào cản từ bên ngoài, bản thân khu vực kinh tế tư nhân cũng tồn tại nhiều vấn đề nội tại. Đó là vốn mỏng, lao động ít, sức cạnh tranh yếu và phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng nhưng lại khó tiếp cận vốn do thiếu tài sản đảm bảo và thông tin tài chính minh bạch. Đặc biệt, các doanh nghiệp tư nhân còn thiếu sự gắn kết, đôi khi cạnh tranh không lành mạnh và chưa liên kết được với cộng đồng doanh nhân Việt Nam ở nước ngoài.

Một bất cập pháp lý khác được doanh nghiệp chỉ ra là việc đánh đồng chủ doanh nghiệp với chính tổ chức doanh nghiệp. Khi người đại diện pháp luật vướng vào vòng lao lý, cả doanh nghiệp gần như bị tê liệt dù bộ máy vẫn còn đủ năng lực hoạt động. Điều này cho thấy sự cần thiết phải tách bạch rõ ràng giữa cá nhân và pháp nhân để đảm bảo tính liên tục trong sản xuất kinh doanh.

CẦN BÌNH ĐẲNG THỰC CHẤT

Trước yêu cầu phải đạt tốc độ tăng trưởng hai con số sau năm 2025 để thực hiện các mục tiêu phát triển quốc gia, việc tháo gỡ các điểm nghẽn cho kinh tế tư nhân trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp trẻ, ông Hoàng Công Đoàn, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, cho biết doanh nhân tư nhân chưa bao giờ được ghi nhận vai trò rõ ràng như hiện nay, đặc biệt qua các nghị quyết quan trọng của Đảng. Tuy nhiên, ông cho rằng cần có những hành động cụ thể để nghị quyết đi vào cuộc sống.

“Trên căn cước công dân của chúng tôi vẫn chỉ ghi “kinh doanh tự do”. Tôi cho rằng, việc ghi rõ “doanh nhân” là hành động nhỏ nhưng có ý nghĩa tinh thần lớn, thể hiện sự công nhận chính thức", ông Đoàn chia sẻ. Quan trọng hơn, ông đề xuất cần tháo gỡ ngay các vướng mắc, khó khăn cho các dự án mà doanh nghiệp tư nhân đang triển khai.

Để giải quyết các vấn đề một cách căn cơ, GS.TS Ngô Thắng Lợi đề xuất hai nhóm giải pháp lớn.

Thứ nhất, hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm, bảo đảm bình đẳng thực chất giữa các loại hình doanh nghiệp. Chính sách cần được thiết kế riêng, hỗ trợ cho từng nhóm đối tượng, từ các doanh nghiệp quy mô lớn, doanh nghiệp vừa và nhỏ, đến các hộ kinh doanh để khuyến khích họ mở rộng quy mô.

Thứ hai, thúc đẩy mạnh mẽ liên kết nội khối và quốc tế. Ông Lợi cho rằng cần phải hoàn thiện mô hình hiệp hội kinh doanh, trao quyền thực chất cho các doanh nhân tâm huyết để biến các hiệp hội thành đầu mối kết nối hiệu quả.

“Cần nhanh chóng chuyển đổi các hiệp hội mang tính địa phương sang tầm cỡ vùng, xóa bỏ rào cản hành chính, lấy lợi ích kinh tế và sự thống nhất nội tại làm tiêu chuẩn liên kết”, ông Lợi nêu quan điểm.

Bổ sung các giải pháp cụ thể, TS Trần Văn Thế kiến nghị Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ tài chính cho các sáng kiến liên kết, ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp lớn dẫn dắt doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đồng thời, cần có chính sách đột phá cho phép viên chức hoặc các tổ chức sở hữu tài sản trí tuệ, sản phẩm khoa học được góp vốn thành lập doanh nghiệp, khơi thông nguồn lực sáng tạo trong xã hội.