Theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Hiển (đại biểu tỉnh Lâm Đồng), hiện Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị xác định rất rõ xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích, thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa cho nguồn năng lượng hóa thạch, ưu tiên sử dụng năng lượng gió và năng lượng mặt trời cho phát điện. Đây là định hướng ở tầm chiến lược.

Trước khi có Nghị quyết 55, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cũng có nhiều văn bản có tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ cho phát triển điện gió, điện mặt trời như là Quyết định số 11 năm 2017, Quyết định số 37 năm 2011.

Tuy nhiên, gần đây trong các văn bản điều hành của cơ quan chức năng có sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp. Sự thay đổi này không những không khuyến khích, ưu đãi các dự án điện gió, điện mặt trời như Nghị quyết 55, mà còn có không ít các quy định còn thắt chặt so với các dự án điện truyền thống và nhiều quy định chưa thật sự hợp lý và tập trung ở ba cái văn bản chính.

Đó là Nghị quyết 21, Thông tư 15 và Thông tư 01 của Bộ Công Thương.

Theo ông Nguyễn Văn Hiển, có 6 điểm bất cập chính của ba văn bản này.

Thứ nhất, các văn bản này bãi bỏ cái thời hạn áp dụng giá mua điện trong thời hạn 20 năm. Hệ quả là nếu khung giá mua  điện áp dụng trong một thời gian ngắn, các tổ chức tài chính sẽ không tính được hiệu quả của dự án và như vậy thì chắc chắn sẽ không tài trợ cho các dự án điện gió.

Thứ hai, các văn bản trên đã bãi bỏ cái điều khoản chuyển đổi tiền mua điện sang USD. Việc này làm cho các nhà đầu tư không lường trước được rủi ro và không an tâm trong đầu tư phát triển dự án, vì hầu hết các cái thiết bị thì đều nhập từ nước ngoài.

Thứ ba, các văn bản trên thì đã bãi bỏ điều khoản để bên mua điện có trách nhiệm mua toàn bộ sản lượng điện từ dự án điện gió nối lưới với giá mua điện tại thời điểm giao nhận theo quy định tại Quyết định 39. Việc này đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư điện gió, điện mặt trời sẽ không còn được hưởng cái ưu tiên trong việc huy động công suất như trước đây nữa và từ đó khả năng cắt giảm công suất thường xuyên với dự án điện gió điện mặt trời rất cao.

Thứ tư, khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp tại Quyết định 21 đã không phản ánh đúng về mối tương quan trong việc tính toán phương án bán điện hàng năm theo Quyết định số 02/2023 của Thủ tướng Chính phủ, mức giá bán điện lẻ bình quân tối thiểu là  220,03 đồng/kwh và mức giá bán lẻ bình quân tối đa là tăng 537,67 đồng/kwh.

Trong khi đó thì giá trần cao nhất cho các nhà máy phát điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp lại thấp hơn từ 21% đến 29% so với cơ chế giá cố định được quy định tại Quyết định 13 và Quyết định 39. Đây là mâu thuẫn nghịch lý về cơ chế chính sách quản lý, điều tiết và xây dựng khung giá đầu vào, đầu ra cho ngành điện lực khiến các nhà đầu tư cảm thấy có sự thiên vị đối với các cơ quan, đơn vị của EVN.

Thứ năm, những năm gần đây thì nhiều nhà máy điện mặt trời và điện gió với công suất lớn đã hoàn thành xây dựng và đi vào vận hành phát điện. Tuy nhiên, việc đầu tư các công trình truyền tải điện không đáp ứng được nhu cầu thực tế nên là dẫn đến là EVN phải cắt giảm công suất phát điện của các nhà máy này và gây lãng phí tài nguyên, đặc biệt là gây thiệt hại kinh tế cho các doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực này.

Thứ sáu, một số quy định của cái trong Quyết định số 21 và Thông tư 01 thì không thống nhất và mâu thuẫn với văn bản của cấp trên, cụ thể là Quyết định số 13 của Thủ tướng Chính phủ như là các quy định về trách nhiệm mua điện tại các dự án điện mặt trời nối lưới hay là giá điện đối với lại các dự án điện mặt trời nối lưới…

Hệ quả của các quy định trên là lượng lớn sản lượng điện đã không được khai thác, đưa vào sử dụng, gây lãng phí nguồn tài nguyên năng lượng nói chung và đẩy nhà đầu tư điện vào lâm vào hoàn cảnh hết sức là khó khăn, ước tính là từ thời điểm mà trễ hẹn giá fit này đến cái thời điểm hiện nay có trên 4.600 MW từ các dự án trên không được khai thác đưa vào sử dụng. Điều này thì báo chí đã nêu thời gian gần đây.

Trong khi đó thì chúng ta đang trong tình trạng thiếu điện, đã và đang phải nhập điện từ nước ngoài. Theo số liệu thì hiện nay chúng ta nhập là 1.272 MW và dự kiến đến năm 2030 là 5743 MW.

Những bất cập nêu trên có tác động tiêu cực, ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống còn của doanh nghiệp và môi trường đầu tư, trước mắt là hầu hết các dự án điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp đều không có khả năng đạt được mức sinh lời hiệu quả, từ đó có thể khiến nhiều nhà đầu tư đối diện với nguy cơ phá sản về lâu dài thì sẽ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh.

Việc thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo có khả năng sẽ bị đóng băng, về chiến lược sẽ không đạt được mục tiêu về an ninh năng lượng, giảm thải carbon như Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đã đề ra.

Từ thực trạng bất cập nêu trên đề nghị Chính phủ, Bộ Công thương cần xem xét lại chính sách nêu trên. Việc điều chỉnh chính sách thì phải có cái phương án giảm sốc, có lộ trình hợp lý, tránh việc thay đổi chính sách một cách quá đột ngột khiến các nhà đầu tư không thể dự báo và có chiến lược kinh doanh phù hợp.

Mặt khác, cần sớm có giải pháp tháo gỡ khó khăn, tránh thất thoát, lãng phí nguồn năng lượng tái tạo lớn đã được sản xuất nhưng không được đưa vào khai thác, sử dụng, có giải pháp đồng bộ, kịp thời, bảo đảm sự phát triển bền vững cho ngành năng lượng tái tạo, trong đó cần đảm bảo cơ chế giá mua điện phù hợp với thực tiễn ngành điện nói chung và hài hòa giữa bên mua điện với các nhà đầu tư và người sử dụng điện.