TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
Đua lãi suất, cuộc chơi nguy hiểm
Cuộc tranh đua vay nợ để trả nợ có thể kéo theo sự đổ vỡ của hệ thống tín dụng và ngân hàng thương mại
Với việc rút hàng chục tỷ đồng khỏi lưu thông bằng bán tín phiếu và nâng dự trữ bắt buộc, nhiều người lo lắng tới việc giảm đầu tư và việc làm.
Nhưng điểm nóng nhất là cuộc đua lãi suất giữa các ngân hàng. Bản chất của tiến trình này là gì? Và đâu là giải pháp phù hợp nhằm ổn định nền kinh tế?
Các nhà kinh tế thường dùng cụm từ “ponzi game” để chỉ cuộc tranh đua vay nợ để trả nợ. Khi nợ tích lũy tăng lên vượt quá khả năng đi vay, dù chỉ tại một mắt xích nhỏ, có thể kéo theo sự đổ vỡ của hệ thống tín dụng và ngân hàng thương mại. Điều này đã xảy ra vào cuối những năm 80 thế kỷ trước tại Việt Nam.
"Ponzi game" và những điều nan giải
Dĩ nhiên, cuộc chơi nguy hiểm này chỉ xảy ra vào những hoàn cảnh hết sức đặc biệt, khi mất ổn định vĩ mô làm tăng rủi ro cho hầu hết các hoạt động đầu tư. Cụ thể là giá vàng và giá đất bị đẩy lên quá cao, gây "đóng băng" thị trường vốn và bất động sản.
Trong bối cảnh đó, một chính sách thắt chặt tiền tệ, ổn định giá cả là cần thiết. Nhưng nếu áp dụng quá mạnh mẽ, thì sẽ làm nặng thêm tình trạng mất tính thanh khoản của các ngân hàng thương mại.
Với các biện pháp thắt chặt tiền tệ, vốn giao dịch của các ngân hàng thương mại bị ép lại từ hai đầu, từ thị trường tài chính đang đóng băng và từ việc nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Vì vậy, các ngân hàng thương mại buộc phải lao vào giành giật vốn nhàn rỗi còn lại bằng cạnh tranh lãi suất quyết liệt.
Song, số vốn mới vay được này lại chảy ít dần vào các dự án đầu tư (vì khó ai có thể vay vốn), mà bị hút nhiều hơn vào nơi mà lãi suất tiền gửi dâng lên cao nhất để phục vụ yêu cầu trả nợ. Cuộc chơi ponzi đã bắt đầu. Nếu tiếp tục nó có thể làm sụp đổ hệ thống ngân hàng.
Trong một nỗ lực nhằm đảo ngược tình hình, Nhà nước đã bơm ngược trở lại 39 ngàn tỷ đồng, vượt quá cả số lượng 30 ngàn tỷ bị rút ra khỏi lưu thông vào trước Tết. Lo sợ lạm phát tiếp tục tăng, cộng với sự phân bổ không đều của khoản tiền mới bơm trở lại, cuộc giành giật vốn giữa các ngân hàng còn khốc liệt hơn.
Những diễn biến nêu trên cho thấy sự nan giải trong việc thực hiện mục tiêu kép: kiềm chế lạm phát và duy trì vai trò tài chính trung gian của các ngân hàng thương mại trong việc chuyển vốn tiết kiệm vào các dự án đầu tư. Việc co hẹp quá nhanh cung tiền tệ sẽ làm suy giảm khả năng thanh khoản và tăng khuynh hướng vay nợ để trả nợ trong hệ thống ngân hàng.
Nhưng việc giãn áp lực của chính sách thắt chặt tiền tệ sau đó chưa chắc đã phục hồi tính thanh khoản của chúng, mà lại làm lạm phát tăng trở lại. Vậy lối ra là ở đâu?
Giải pháp đồng bộ chống lạm phát
Để trả lời câu hỏi này, ta phải nhìn sâu hơn vào bản chất của cuộc chơi ponzi trong bối cảnh mất ổn định vĩ mô. Dưới áp lực phải bù đắp cho bội chi ngân sách, Ngân hàng Nhà nước sẽ buộc phải đánh thuế qua hệ thống ngân hàng (seignorage), hoặc bằng việc nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, hoặc phải tăng cung ứng tiền tệ.
Như vậy, lãi suất tiền gửi phải bị đẩy lên để bù đắp cho lạm phát và làm tăng khoảng cách giữa lãi suất cho vay so với lãi suất tiền gửi ra gấp bội. Như vậy sẽ chỉ còn rất ít những dự án thuộc loại ít rủi ro nhất mới có thể chịu được mức lãi suất đó.
Các ngân hàng thương mại sẽ bị "ép" đi vay nợ để trả nợ vì tin là nếu qua được thời khốn khó, thì sẽ vững mạnh trở lại, vì ai đó sẽ phải "chết". Còn nếu có bị khủng hoảng tín dụng, sụp cả hệ thống ngân hàng, thì Nhà nước, chứ không phải họ, sẽ phải chịu trách nhiệm cuối cùng. Hành động theo niềm tin đó, các ngân hàng càng ít uy tín, thì càng năng nổ hơn trong cuộc chiến lãi suất. Nhưng khi tiên lượng lạm phát cao sẽ tiếp tục, thì khó mà ngăn nổi những ngân hàng lớn vào cuộc.
Giải pháp cho giai đoạn này là nếu tất cả đều kỳ vọng rằng, lạm phát sẽ giảm dần, thì gánh nặng dự trữ bắt buộc sẽ giảm theo, thị trường tài chính sẽ sôi động trở lại. Nếu cá nhân ngân hàng nào đó vẫn tiếp tục chạy theo cuộc chơi ponzi, thì chắc chắn chỉ một mình nó có thể bị phá sản. Điều này lý giải cho việc các ngân hàng lớn không tham dự vào cuộc chơi ponzi trong vài tuần sau Tết. Khi đó, thay vì bơm 39 ngàn tỷ thông qua nghiệp vụ thị trường mở, Ngân hàng Nhà nước có thể chỉ việc cắt giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, và tuyên bố giãn hoặc giảm việc mua trái phiếu bắt buộc, thì lạm phát sẽ chắc chắn là thấp hơn, và cuộc chơi ponzi sẽ không có chỗ để bùng lên.
Giải pháp đồng bộ chống lạm phát phải tính đến việc giảm chi tiêu ngân sách quá lớn cho các dự án "phát triển" thiếu suy xét. Điều này đòi hỏi chúng ta phải nhìn sang cả những mất cân đối về ngoại thương và cán cân thanh toán.Với chính sách mở cửa, nhiều chục tỷ USD vốn FDI và các khoản vay nợ ngắn hạn đã tràn vào Việt Nam làm kích thích những dự án kém hiệu quả và tăng lạm phát do sự gia tăng dự trữ ngoại hối.
Nhưng ở đây có tác động kép. Khi tốc độ lạm phát đã vượt quá hai con số, làm tỷ giá thực bị đẩy lên, gây cản trở xuất khẩu, thì đó có thể cũng là lúc các khoản vay ngắn hạn đã đến kỳ phải thanh toán. Cũng hệt như cuộc chơi ponzi, các cơ sở kinh doanh đầu tư và xuất khẩu buộc phải đi vay vốn ngắn hạn mới để trả nợ cho vốn ngắn hạn cũ. Tiếp đó, sự thâm hụt khả năng thanh toán của bên vay, đi kèm với tham vọng kiếm thị phần trong một nền kinh tế mới nổi lên của bên cho vay, lại thúc đẩy mạnh hơn nữa các dòng vốn ngắn hạn. Cuộc chơi ponzi mới này sẽ đẩy lạm phát tăng phi mã.
Vì vậy, Nhà nước nên tạo cơ chế tỷ giá linh hoạt để nâng hiệu quả đầu tư, thúc đẩy xuất khẩu cụ thể là tăng nhẹ tỷ giá danh nghĩa. Nó sẽ cho phép giảm lạm phát nhiều hơn so với sự lên giá của đồng tiền nội địa. Tỷ giá thực được cải thiện theo hướng kích thích xuất khẩu, tăng khả năng thanh toán. Mặt khác, việc nâng tỷ giá danh nghĩa cũng kích thích các dòng vốn vay dài hạn hơn, chảy vào những lĩnh vực xuất khẩu có tiềm năng nhất.
Nhưng điểm nóng nhất là cuộc đua lãi suất giữa các ngân hàng. Bản chất của tiến trình này là gì? Và đâu là giải pháp phù hợp nhằm ổn định nền kinh tế?
Các nhà kinh tế thường dùng cụm từ “ponzi game” để chỉ cuộc tranh đua vay nợ để trả nợ. Khi nợ tích lũy tăng lên vượt quá khả năng đi vay, dù chỉ tại một mắt xích nhỏ, có thể kéo theo sự đổ vỡ của hệ thống tín dụng và ngân hàng thương mại. Điều này đã xảy ra vào cuối những năm 80 thế kỷ trước tại Việt Nam.
"Ponzi game" và những điều nan giải
Dĩ nhiên, cuộc chơi nguy hiểm này chỉ xảy ra vào những hoàn cảnh hết sức đặc biệt, khi mất ổn định vĩ mô làm tăng rủi ro cho hầu hết các hoạt động đầu tư. Cụ thể là giá vàng và giá đất bị đẩy lên quá cao, gây "đóng băng" thị trường vốn và bất động sản.
Trong bối cảnh đó, một chính sách thắt chặt tiền tệ, ổn định giá cả là cần thiết. Nhưng nếu áp dụng quá mạnh mẽ, thì sẽ làm nặng thêm tình trạng mất tính thanh khoản của các ngân hàng thương mại.
Với các biện pháp thắt chặt tiền tệ, vốn giao dịch của các ngân hàng thương mại bị ép lại từ hai đầu, từ thị trường tài chính đang đóng băng và từ việc nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Vì vậy, các ngân hàng thương mại buộc phải lao vào giành giật vốn nhàn rỗi còn lại bằng cạnh tranh lãi suất quyết liệt.
Song, số vốn mới vay được này lại chảy ít dần vào các dự án đầu tư (vì khó ai có thể vay vốn), mà bị hút nhiều hơn vào nơi mà lãi suất tiền gửi dâng lên cao nhất để phục vụ yêu cầu trả nợ. Cuộc chơi ponzi đã bắt đầu. Nếu tiếp tục nó có thể làm sụp đổ hệ thống ngân hàng.
Trong một nỗ lực nhằm đảo ngược tình hình, Nhà nước đã bơm ngược trở lại 39 ngàn tỷ đồng, vượt quá cả số lượng 30 ngàn tỷ bị rút ra khỏi lưu thông vào trước Tết. Lo sợ lạm phát tiếp tục tăng, cộng với sự phân bổ không đều của khoản tiền mới bơm trở lại, cuộc giành giật vốn giữa các ngân hàng còn khốc liệt hơn.
Những diễn biến nêu trên cho thấy sự nan giải trong việc thực hiện mục tiêu kép: kiềm chế lạm phát và duy trì vai trò tài chính trung gian của các ngân hàng thương mại trong việc chuyển vốn tiết kiệm vào các dự án đầu tư. Việc co hẹp quá nhanh cung tiền tệ sẽ làm suy giảm khả năng thanh khoản và tăng khuynh hướng vay nợ để trả nợ trong hệ thống ngân hàng.
Nhưng việc giãn áp lực của chính sách thắt chặt tiền tệ sau đó chưa chắc đã phục hồi tính thanh khoản của chúng, mà lại làm lạm phát tăng trở lại. Vậy lối ra là ở đâu?
Giải pháp đồng bộ chống lạm phát
Để trả lời câu hỏi này, ta phải nhìn sâu hơn vào bản chất của cuộc chơi ponzi trong bối cảnh mất ổn định vĩ mô. Dưới áp lực phải bù đắp cho bội chi ngân sách, Ngân hàng Nhà nước sẽ buộc phải đánh thuế qua hệ thống ngân hàng (seignorage), hoặc bằng việc nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, hoặc phải tăng cung ứng tiền tệ.
Như vậy, lãi suất tiền gửi phải bị đẩy lên để bù đắp cho lạm phát và làm tăng khoảng cách giữa lãi suất cho vay so với lãi suất tiền gửi ra gấp bội. Như vậy sẽ chỉ còn rất ít những dự án thuộc loại ít rủi ro nhất mới có thể chịu được mức lãi suất đó.
Các ngân hàng thương mại sẽ bị "ép" đi vay nợ để trả nợ vì tin là nếu qua được thời khốn khó, thì sẽ vững mạnh trở lại, vì ai đó sẽ phải "chết". Còn nếu có bị khủng hoảng tín dụng, sụp cả hệ thống ngân hàng, thì Nhà nước, chứ không phải họ, sẽ phải chịu trách nhiệm cuối cùng. Hành động theo niềm tin đó, các ngân hàng càng ít uy tín, thì càng năng nổ hơn trong cuộc chiến lãi suất. Nhưng khi tiên lượng lạm phát cao sẽ tiếp tục, thì khó mà ngăn nổi những ngân hàng lớn vào cuộc.
Giải pháp cho giai đoạn này là nếu tất cả đều kỳ vọng rằng, lạm phát sẽ giảm dần, thì gánh nặng dự trữ bắt buộc sẽ giảm theo, thị trường tài chính sẽ sôi động trở lại. Nếu cá nhân ngân hàng nào đó vẫn tiếp tục chạy theo cuộc chơi ponzi, thì chắc chắn chỉ một mình nó có thể bị phá sản. Điều này lý giải cho việc các ngân hàng lớn không tham dự vào cuộc chơi ponzi trong vài tuần sau Tết. Khi đó, thay vì bơm 39 ngàn tỷ thông qua nghiệp vụ thị trường mở, Ngân hàng Nhà nước có thể chỉ việc cắt giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, và tuyên bố giãn hoặc giảm việc mua trái phiếu bắt buộc, thì lạm phát sẽ chắc chắn là thấp hơn, và cuộc chơi ponzi sẽ không có chỗ để bùng lên.
Giải pháp đồng bộ chống lạm phát phải tính đến việc giảm chi tiêu ngân sách quá lớn cho các dự án "phát triển" thiếu suy xét. Điều này đòi hỏi chúng ta phải nhìn sang cả những mất cân đối về ngoại thương và cán cân thanh toán.Với chính sách mở cửa, nhiều chục tỷ USD vốn FDI và các khoản vay nợ ngắn hạn đã tràn vào Việt Nam làm kích thích những dự án kém hiệu quả và tăng lạm phát do sự gia tăng dự trữ ngoại hối.
Nhưng ở đây có tác động kép. Khi tốc độ lạm phát đã vượt quá hai con số, làm tỷ giá thực bị đẩy lên, gây cản trở xuất khẩu, thì đó có thể cũng là lúc các khoản vay ngắn hạn đã đến kỳ phải thanh toán. Cũng hệt như cuộc chơi ponzi, các cơ sở kinh doanh đầu tư và xuất khẩu buộc phải đi vay vốn ngắn hạn mới để trả nợ cho vốn ngắn hạn cũ. Tiếp đó, sự thâm hụt khả năng thanh toán của bên vay, đi kèm với tham vọng kiếm thị phần trong một nền kinh tế mới nổi lên của bên cho vay, lại thúc đẩy mạnh hơn nữa các dòng vốn ngắn hạn. Cuộc chơi ponzi mới này sẽ đẩy lạm phát tăng phi mã.
Vì vậy, Nhà nước nên tạo cơ chế tỷ giá linh hoạt để nâng hiệu quả đầu tư, thúc đẩy xuất khẩu cụ thể là tăng nhẹ tỷ giá danh nghĩa. Nó sẽ cho phép giảm lạm phát nhiều hơn so với sự lên giá của đồng tiền nội địa. Tỷ giá thực được cải thiện theo hướng kích thích xuất khẩu, tăng khả năng thanh toán. Mặt khác, việc nâng tỷ giá danh nghĩa cũng kích thích các dòng vốn vay dài hạn hơn, chảy vào những lĩnh vực xuất khẩu có tiềm năng nhất.
