Không ít dự án BT đang bị biến tướng thành cuộc giao dịch ngầm theo cơ chế xin - cho giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước, gây thất thoát nguồn đầu tư công và tài sản công rất lớn.

Đại biểu Mai Sỹ Diến (Thanh Hoá) đã nêu nhận định trên tại phiên thảo luận về ngân sách, đầu tư công sáng 29/10 của Quốc hội.

Bên cạnh các dự án BT, lãng phí ngân sách, tiến độ giải ngân một số dự án trọng điểm... cũng được nhiều đại biểu đề cập.

Có nên tiếp tục đầu tư theo hình thức BT?

Nhận xét việc sử dụng ngân sách tài sản công và vốn đầu tư công còn lãng phí, thất thoát, kém hiệu quả, đại biểu Diến cho rằng điển hình là các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT đang có khoảng trống pháp lý trong vấn đề sử dụng tài sản công để thanh toán cho nhà đầu tư.

"Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước công bố gần đây có đến 90% dự án BT đều lựa chọn nhà đầu tư qua chỉ định thầu dù pháp luật có quy định cả hình thức đấu thầu công khai. Bên cạnh đó quy định về thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT còn bất cập, không rõ ràng dẫn đến việc thanh toán dự án BT bằng quỹ đất không đảm bảo nguyên tắc. Không ít dự án BT đang bị biến tướng thành cuộc giao dịch ngầm theo cơ chế xin cho giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước, gây thất thoát nguồn đầu tư công và tài sản công rất lớn", ông Diến phát biểu.

Thông tin tiếp theo được vị đại biểu Thanh Hoá đề cập là qua kiểm toán 30 dự án BT từ trước đến nay, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 27% tổng giá trị dự án được kiểm toán.

Nhiều dự án giao cho nhà đầu tư thực hiện từ khâu thẩm định, phê duyệt dự án, thiết kế dự toán và lựa chọn các đơn vị tư vấn thiết kế, thi công, giám sát dẫn đến có thể không đảm bảo tính khách quan.

Công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ theo chức năng, nhiệm vụ được giao, dẫn đến xảy ra sai sót ở tất cả các khâu, gây thất thoát trong quá trình thi công thực hiện dự án.

Đại biểu nhấn mạnh: điều này cho thấy việc thực hiện dự án BT chưa thực sự giảm đáng kể gánh nặng cho ngân sách. Vậy, có nên tiếp tục thực hiện các dự án BT như thời gian vừa qua nữa hay không. Phải chăng phải có thể chế mới để siết lại kẽ hở trong quản lý,  đề nghị Chính phủ cân nhắc và báo cáo Quốc hội.

Hơn 6 đồng đầu tư mới có một đồng tăng trưởng

Phân tích ở khía cạnh bền vững của ngân sách, Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc nêu rõ, nguồn thu chính từ các hoạt động kinh tế, điển hình là thu từ thuế đối với khu vực doanh nghiệp có dấu hiệu thiếu ổn định, không đạt được dự toán, thậm chí sụt giảm. 

Trong khi đó thì tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng ngân sách vẫn luôn ở mức cao, trên 60% và chưa có chuyển biến gì theo chiều hướng tích cực trong suốt nhiều năm qua, dẫn tới thu ngân sách nhà nước về cơ bản mới chỉ đủ đáp ứng cho mục đích tiêu dùng và trả nợ.

"Cân đối ngân sách do đó vẫn phụ thuộc nhiều vào việc bán đất, bán tài nguyên, bán tài sản nhà nước, tức là phụ thuộc vào các khoản thu một lần và thiếu tính bền vững, với tình trạng ngân sách vẫn còn khó khăn như vậy. Tôi đề nghị nên sử dụng các khoản vượt thu ngân sách nhà nước theo dự toán hàng năm để giảm nợ công, giảm áp lực trả nợ, không chỉ dùng để tiếp tục tăng chi như hiện nay", Chủ tịch VCCI phát biểu.

Tuy nhiên, theo đại biểu Lộc thì hiệu quả đầu tư là vấn đề còn lo lắng hơn. Đầu tư kém hiệu quả là vấn đề tồn tại dai dẳng trong nhiều năm nay nhưng vẫn chưa được cải thiện. Mặc dù báo cáo của Chính phủ có nêu hệ số ICOR đã giảm từ 6,36% của giai đoạn 2011 - 2014 xuống còn 6,11% cho giai đoạn 2015 - 2017, nhưng mức giảm như vậy không đáng kể. Việc phải tốn hơn 6 đồng đầu tư mới có 1 đồng tăng trưởng cho thấy hiệu quả sử dụng vốn vẫn còn rất thấp.

Trên thực tế vẫn còn nhiều dự án chưa có tính cấp thiết hay có giá trị sử dụng không cao như tượng đài hay quảng trường vẫn đang được xây dựng. Phân bổ nguồn vốn đầu tư theo nguyên tắc bình quân chủ nghĩa, chưa dựa trên cơ sở hiệu quả tổng thể của nền kinh tế quốc dân, ông Lộc nhận xét.

Đầu tư kém hiệu quả và lãng phí còn thể hiện ở vô số các dự án không đảm bảo chất lượng, vừa hoàn thành xong đã phải sửa chữa. Ví dụ, gần đây nhất là dự án đường cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi với trị giá đến 34.000 tỷ đồng. Đây là sự lãng phí lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội trong dài hạn nhưng chưa được tổng kết, quy đổi ra những tác động tiêu cực đến GDP, đại biểu Lộc dẫn chứng.