Thị trường tín chỉ carbon của Trung Quốc đã trải qua nhiều biến động, từ giai đoạn triển khai ban đầu đến đình chỉ và tái kích hoạt sau 8 năm.

Năm 2017, Trung Quốc chính thức triển khai hệ thống giao dịch carbon thông qua Hệ thống giao dịch phát thải (ETS), tập trung chủ yếu vào ngành điện. Hệ thống này được thiết kế nhằm điều tiết lượng phát thải CO₂ bằng cách cho phép các doanh nghiệp mua bán hạn ngạch phát thải, từ đó tạo ra cơ chế thị trường giúp cắt giảm khí thải và thúc đẩy công nghệ xanh.

Cùng thời điểm, quốc gia này cũng khởi động thị trường carbon tự nguyện với Chương trình chứng nhận giảm phát thải Trung Quốc (CCER). Cơ chế này cho phép các doanh nghiệp và tổ chức bù đắp lượng khí thải của mình thông qua các dự án giảm phát thải đã được chứng nhận, tạo điều kiện cho các hoạt động giảm phát thải ngoài phạm vi của ETS bắt buộc.

NGUYÊN NHÂN KHIẾN THỊ TRƯỜNG GIÁN ĐOẠN

Ban đầu, thị trường tín chỉ carbon của Trung Quốc nhận được sự kỳ vọng lớn khi được xem như một công cụ giúp giảm phát thải theo cơ chế thị trường. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn hoạt động, những điểm yếu trong hệ thống dần bộc lộ và dẫn đến sự đình trệ.

Một trong những nguyên nhân chính là thiếu tiêu chuẩn hóa và minh bạch trong quy trình xác minh tín chỉ carbon. CCER gặp nhiều vấn đề về độ tin cậy khi một số dự án giảm phát thải bị nghi ngờ về khả năng thực sự cắt giảm CO₂. Việc thiếu một hệ thống giám sát chặt chẽ khiến thị trường xuất hiện những tín chỉ carbon kém chất lượng, làm suy giảm niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, thanh khoản thấp và biến động giá lớn đã làm suy yếu thị trường CCER. Do thị trường CCER hoạt động theo cơ chế tự nguyện, số lượng doanh nghiệp tham gia còn hạn chế, trong khi nhu cầu mua bán tín chỉ không ổn định. Điều này khiến thanh khoản của thị trường thấp, giá tín chỉ dao động mạnh mà không có cơ chế định giá minh bạch. Khi không có tín hiệu giá rõ ràng, nhà đầu tư giảm động lực tham gia vào thị trường.

Trước những bất cập này, chính phủ Trung Quốc quyết định cải tổ hệ thống, tăng cường giám sát và nâng cao độ chính xác trong kiểm kê phát thải. Các quy định mới được đề ra nhằm kiểm soát chặt chẽ chất lượng tín chỉ carbon, ngăn chặn tình trạng các dự án kém hiệu quả được phê duyệt.

Đồng thời, Trung Quốc cũng chuyển trọng tâm sang hệ thống giao dịch phát thải bắt buộc (ETS), tập trung vào các nhà máy nhiệt điện than- lĩnh vực phát thải lớn nhất cả nước. Việc xây dựng một hệ thống ETS vững chắc được xem là ưu tiên hàng đầu trong chiến lược giảm phát thải, khiến chương trình CCER bị tạm ngừng tiếp nhận dự án mới từ năm 2017.

Trong giai đoạn này, chính phủ tập trung hoàn thiện khung pháp lý và chuẩn bị nền tảng để có thể tái khởi động thị trường tín chỉ carbon một cách bền vững hơn trong tương lai.

Trung Quốc đã khôi phục giao dịch tín chỉ carbon từ năm 2021, trước mắt tập trung vào hệ thống ETS bắt buộc dành cho các nhà máy nhiệt điện. Tuy nhiên, thị trường CCER theo cơ chế tự nguyện vẫn chưa được kích hoạt lại cho đến ngày 7/3/2025. Việc tái khởi động CCER không chỉ là một quyết định kỹ thuật mà còn phản ánh nhu cầu thực tế từ các doanh nghiệp và định hướng chiến lược của Trung Quốc trong bối cảnh kinh tế và chính trị toàn cầu. 

ĐỘNG LỰC KHIẾN THỊ TRƯỜNG “HỒI SINH”

Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự hồi sinh của thị trường là nhu cầu ngày càng tăng của doanh nghiệp đối với cơ chế bù đắp phát thải. Khi Trung Quốc đặt mục tiêu đạt trung hòa carbon vào năm 2060, các tập đoàn lớn, đặc biệt là những doanh nghiệp có lượng phát thải cao ngoài hạn ngạch, cần một công cụ linh hoạt để bù đắp lượng CO₂ dư thừa.

Việc tái triển khai CCER cho phép các công ty này mua tín chỉ carbon từ các dự án giảm phát thải được chứng nhận, từ đó giúp họ đạt được các mục tiêu môi trường mà không làm gián đoạn hoạt động sản xuất. 

Bên cạnh đó, hệ thống thị trường được cải tổ sâu rộng đã giúp nâng cao tính minh bạch và độ tin cậy. Trước đây, thị trường CCER gặp nhiều vấn đề liên quan đến quy trình xác minh tín chỉ và giám sát giao dịch, dẫn đến những nghi ngại về chất lượng của các tín chỉ carbon được phát hành.

Tuy nhiên, sau một loạt cải cách, Trung Quốc đã thiết lập những tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn trong việc đánh giá, đo lường và báo cáo lượng phát thải. Hệ thống giám sát được củng cố giúp giảm thiểu rủi ro gian lận, tạo điều kiện để thị trường vận hành ổn định hơn. 

Ngoài ra, các yếu tố kinh tế và địa chính trị cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định tái khởi động CCER. Trung Quốc đang định vị mình là một cường quốc trong thị trường carbon toàn cầu và sự phục hồi của CCER phù hợp với xu hướng quốc tế về tín chỉ carbon tự nguyện. Việc phát triển một thị trường tín chỉ carbon mạnh mẽ không chỉ giúp Trung Quốc thực hiện cam kết môi trường mà còn tăng cường ảnh hưởng của nước này trong các cơ chế hợp tác khí hậu quốc tế, nhất là khi Mỹ đang dần thoái trào về vấn dề này dưới thời Trump 2.0.

Một động lực khác thúc đẩy sự trở lại của CCER là sự mở rộng của hệ thống ETS sang nhiều lĩnh vực công nghiệp quan trọng. Ban đầu, ETS chủ yếu tập trung vào ngành điện nhưng từ năm 2025, các ngành sản xuất phát thải cao như thép, xi măng và nhôm cũng được tích hợp vào hệ thống này. Điều này tạo ra nhu cầu lớn đối với các tín chỉ carbon tự nguyện như một công cụ bổ trợ, giúp doanh nghiệp đáp ứng các quy định mới mà không phải cắt giảm sản xuất đột ngột. 

ĐỊNH HƯỚNG TƯƠNG LAI PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG, CỦNG CỐ VỊ THẾ TRONG GIAO DỊCH TÍN CHỈ CARBON

Ngay khi tái khởi động, giao dịch CCER đầu tiên diễn ra với mức giá 80 NDT (khoảng 282 nghìn VNĐ)/tấn, theo Shaanxi Public Resources Trading Services. Đây là một tín hiệu cho thấy thị trường đang đánh giá cao giá trị của các tín chỉ carbon tự nguyện mới phát hành, đồng thời thể hiện kỳ vọng lạc quan về triển vọng phát triển của thị trường này.

Một báo cáo của Bloomberg cho thấy tín dụng CCER mới đã tăng lên 107,36 NDT/tấn vào ngày 10/3. Mức giá này cao hơn 21% so với hạn ngạch carbon bắt buộc.

Trong thời gian tới, khi nhiều dự án tiếp tục gia nhập, giá giao dịch CCER có thể sẽ biến động quanh mức giá giao dịch quyền phát thải carbon (CEA) trên thị trường carbon quốc gia, tạo ra một thước đo quan trọng cho thị trường tín chỉ carbon tại Trung Quốc.

Đợt giao dịch lần này chứng kiến sự tham gia của 9 dự án, trong đó có 7 dự án điện gió ngoài khơi và 2 dự án điện mặt trời tập trung. Đáng chú ý, dự án Dự án H6 Như Đông Giang Tô do Tam Hiệp Tân Năng Lượng phát triển là dự án đầu tiên được cấp chứng nhận giảm phát thải. Các dự án này có mức phân bổ giảm phát thải khá tập trung, với dự án lớn nhất giúp giảm tới 1,65 triệu tấn CO₂.

Khi ngày càng có nhiều dự án được phê duyệt và gia nhập thị trường, nguồn cung CCER sẽ dần mở rộng, giúp cân bằng cung- cầu và định hình một thị trường tín chỉ carbon ngày càng đa dạng, linh hoạt hơn.

Hiện tại, tổng nhu cầu CCER trên thị trường carbon Trung Quốc có thể lên đến 400 triệu tấn/năm, trong khi lượng CCER dự kiến phát hành trong năm 2025 chỉ đạt 50 triệu tấn. Điều này đồng nghĩa với việc nguồn cung sẽ vẫn còn hạn chế trong ngắn hạn, khiến CCER trở thành một tài sản khan hiếm có giá trị cao.

Khi các ngành công nghiệp nặng như thép, xi măng và nhôm điện phân chính thức được tích hợp vào hệ thống thị trường carbon quốc gia, nhu cầu đối với CCER sẽ tiếp tục tăng mạnh, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của thị trường này.

Trong thời gian tới, Trung Quốc sẽ tiếp tục mở rộng và hoàn thiện các cơ chế thị trường nhằm thúc đẩy tăng trưởng xanh và giảm phát thải carbon. Đặc biệt, Chính phủ Trung Quốc, cụ thể là Bộ Sinh thái và Môi trường đang đẩy mạnh việc mở rộng danh mục các lĩnh vực được tham gia vào thị trường CCER. Đây là một bước đi quan trọng không chỉ giúp tăng nguồn cung tín chỉ carbon, mà còn nâng cao tính cạnh tranh và hội nhập quốc tế của thị trường này. 

Trong bối cảnh thế giới ngày càng chú trọng đến các giải pháp giảm phát thải, Trung Quốc có tiềm năng trở thành trung tâm giao dịch tín chỉ carbon hàng đầu toàn cầu. Khi các chính sách tiếp tục được hoàn thiện, thị trường sẽ ngày càng trở nên hấp dẫn hơn đối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước, tạo động lực mạnh mẽ cho quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. 

Bên cạnh đó, công nghệ đang trở thành yếu tố then chốt trong chiến lược giảm phát thải và phát triển thị trường CCER của Trung Quốc. Nước này đang đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng công nghệ năng lượng tái tạo, hấp thụ carbon sinh học và giải pháp carbon nhân tạo nhằm nâng cao hiệu suất cắt giảm khí thải. Những đổi mới này không chỉ giúp Trung Quốc tối ưu hóa mục tiêu trung hòa carbon mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường carbon toàn cầu.

Về cơ chế giao dịch, thị trường CCER của Trung Quốc hiện nay chủ yếu áp dụng phương thức thỏa thuận niêm yết. Tuy nhiên, trong tương lai, các mô hình tiên tiến như giao dịch khối lượng lớn hoặc đấu thầu một chiều có thể được triển khai nhằm tăng tính thanh khoản, đảm bảo minh bạch và công bằng. Những cải tiến này không chỉ thu hút thêm doanh nghiệp và nhà đầu tư mà còn giúp Trung Quốc củng cố vị thế trong lĩnh vực giao dịch tín chỉ carbon.

Với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách, đổi mới công nghệ và cải tiến cơ chế thị trường, Trung Quốc đang dần khẳng định vị thế của mình trong lĩnh vực giao dịch tín chỉ carbon. Khi thị trường tiếp tục phát triển, CCER không chỉ trở thành một công cụ quan trọng trong chiến lược giảm phát thải của Trung Quốc mà còn góp phần định hình xu hướng giao dịch tín chỉ carbon trên phạm vi toàn cầu.