Phân loại xanh được hình thành trên cơ sở nhu cầu đồng bộ hóa hệ thống tài chính với mục tiêu phát triển bền vững. Quá trình phát triển kinh tế đang tạo ra áp lực ngày càng lớn lên tài nguyên, môi trường và hệ sinh thái. Tăng trưởng không gắn với tiêu chí môi trường dẫn đến rủi ro về khí hậu, suy thoái sinh thái, tổn thất kinh tế dài hạn.

Để kiểm soát những rủi ro đó, hệ thống tài chính cần một khung phân loại rõ ràng nhằm nhận diện các dự án thân thiện với môi trường, từ đó ưu tiên dòng vốn vào các lĩnh vực có lợi ích dài hạn về sinh thái.

"Xây dựng phân loại xanh là yêu cầu kỹ thuật và công cụ chính sách định hướng thị trường, giúp nhà đầu tư nhận biết rõ các lựa chọn đầu tư bền vững, góp phần tạo lập một hệ sinh thái tài chính minh bạch, hiệu quả và hỗ trợ mục tiêu phát thải ròng bằng không," PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết.

DẤU MỐC QUAN TRỌNG TRONG LỘ TRÌNH PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH XANH TẠI VIỆT NAM

Mới đây, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg quy định tiêu chí môi trường và việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh.

Theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg là dấu mốc quan trọng trong lộ trình phát triển tài chính xanh tại Việt Nam, giúp xác định ranh giới giữa các dự án đầu tư có lợi ích môi trường với các hoạt động không tạo ra hoặc làm tổn hại đến môi trường.

Cụ thể, Quyết định đưa ra 4 vấn đề chính về tiêu chí xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh.

Trước hết, dự án đầu tư được xác nhận thuộc danh mục phân loại xanh phải đáp ứng hai tiêu chí, gồm: Có quyết định phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc giấy phép môi trường hoặc đăng ký môi trường theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường, trừ dự án đầu tư được miễn thủ tục môi trường theo quy định của pháp luật; Thuộc lĩnh vực bảo vệ môi trường hoặc mang lại lợi ích về môi trường và đáp ứng các yêu cầu quy định tại Phụ lục I Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg.

PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ phân tích: thiết lập tiêu chí môi trường bắt buộc là bước đi chiến lược để sàng lọc dự án, bảo đảm chỉ các hoạt động thực sự xanh mới được xác nhận và hưởng các ưu đãi chính sách. Tiêu chí đầu tiên yêu cầu dự án phải có đầy đủ hồ sơ pháp lý về môi trường theo quy định hiện hành, qua đó thể hiện tính tuân thủ tối thiểu và khả năng quản lý tác động tiêu cực.

Trong khi đó, Tiêu chí thứ hai tập trung vào bản chất hoạt động của dự án, tức là có đóng góp cụ thể vào mục tiêu bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu, sử dụng tài nguyên bền vững, giúp kết hợp yếu tố pháp lý và yếu tố thực chất trong việc xác định tính xanh.

Tiếp đến, Quyết định xác định rõ cơ quan có thẩm quyền xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh. "Hệ thống cơ quan có thẩm quyền được phân định rõ nhằm đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch trong quy trình xác nhận phân loại xanh," PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ cho biết.

NỀN TẢNG KỸ THUẬT CẦN THIẾT ĐỂ VẬN HÀNH CÁC CƠ CHẾ TÀI CHÍNH XANH

Việc trao quyền cho các cơ quan nhà nước đã tham gia thẩm định tác động môi trường thể hiện sự tận dụng năng lực sẵn có, đồng thời tạo điều kiện tích hợp quy trình xác nhận xanh vào chuỗi thủ tục đầu tư. Điều này góp phần giảm gánh nặng hành chính, tăng tốc độ triển khai dự án, hạn chế sự chồng chéo giữa các đầu mối.

Mô hình tổ chức xác nhận độc lập mở rộng khả năng lựa chọn cho các nhà đầu tư và phù hợp với thông lệ quốc tế. Để tham gia vào hệ thống, tổ chức xác nhận phải chứng minh được năng lực thông qua các tiêu chuẩn ISO và chuẩn mực bảo đảm chuyên môn. Việc đặt ra yêu cầu pháp lý, năng lực tổ chức và trách nhiệm giải trình rõ ràng giúp xây dựng lòng tin và chuẩn hóa quy trình xác nhận xanh.

Bên cạnh đó, Quyết định quy định việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh được thực hiện theo đề nghị của chủ đầu tư dự án, chủ thể phát hành trái phiếu xanh theo một trong các hình thức: Xác nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; hoặc Xác nhận của tổ chức xác nhận độc lập.

Theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, thứ nhất, xác nhận xanh được thực hiện thông qua cơ quan nhà nước có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc cấp giấy phép môi trường đối với dự án đầu tư theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.

Thứ hai, cho phép nhà đầu tư chủ động đề xuất xác nhận phân loại xanh nhằm tiếp cận tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh hoặc nhận hỗ trợ từ các cơ chế khuyến khích, hoặc xác nhận phân loại xanh thông qua Tổ chức xác nhận độc lập đáp ứng Tiêu chuẩn quốc gia TCVN ISO/IEC 17029 hoặc Chuẩn mực Việt Nam về hợp đồng dịch vụ đảm bảo số 3000.

Cuối cùng, Quyết định quy định rõ về trường hợp cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh; và Trường hợp tổ chức xác nhận độc lập xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh

PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ đánh giá, hồ sơ đề nghị xác nhận phân loại xanh được thiết kế theo nguyên tắc gọn, rõ, đồng bộ với quy trình hiện có. Khi thực hiện qua cơ quan nhà nước, nội dung xác nhận được tích hợp trực tiếp trong hồ sơ môi trường hiện hành, không phát sinh thêm thủ tục riêng biệt. Nội dung thuyết minh yêu cầu phải thể hiện rõ cách dự án đáp ứng từng tiêu chí môi trường, làm rõ mối liên hệ giữa mục tiêu đầu tư và đóng góp xanh, giúp tăng tính minh bạch và dễ kiểm chứng khi thực hiện kiểm tra hậu kiểm.

Khi thực hiện qua tổ chức độc lập, nhà đầu tư cần cung cấp thêm văn bản đề nghị xác nhận, quyết định hoặc giấy phép môi trường, báo cáo thuyết minh dự án tại thời điểm đề xuất ưu đãi. Bộ hồ sơ được tiêu chuẩn hóa bằng các phụ lục mẫu trong Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg, tạo điều kiện thuận lợi cho cả nhà đầu tư và cơ quan thực hiện xác nhận.

PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ khẳng định rằng hệ thống phân loại xanh và quy trình xác nhận là nền tảng kỹ thuật cần thiết để vận hành các cơ chế tài chính xanh như tín dụng xanh, trái phiếu xanh, bảo hiểm xanh.

"Khi có một bộ tiêu chí rõ ràng và quy trình xác nhận minh bạch, các tổ chức tài chính và nhà đầu tư có thể xác định rủi ro, đo lường lợi ích môi trường và đưa ra quyết định đầu tư có trách nhiệm," PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ nhấn mạnh.

Cũng theo chuyên gia này, "hệ thống phân loại xanh giúp Nhà nước kiểm soát hiệu quả dòng tiền xanh, tránh rủi ro gian lận hoặc “greenwashing”, bảo đảm các chính sách ưu đãi, hỗ trợ thực sự đến đúng các hoạt động có giá trị bền vững, góp phần định hình một nền kinh tế xanh, carbon thấp và thích ứng khí hậu. Khung pháp lý phục vụ cho các chương trình trong nước và tạo điều kiện để Việt Nam tiếp cận các nguồn lực quốc tế tài chính khí hậu, cơ chế tín chỉ carbon, hợp tác công tư trong phát triển bền vững."