Xuất khẩu gạo 2026: Đòn bẩy từ FTA và chuẩn hóa vùng nguyên liệu chất lượng cao

Ngày 10/12/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Công Thương tổ chức “Hội nghị kinh doanh xuất khẩu gạo” nhằm đánh giá tình hình kinh doanh xuất khẩu gạo năm 2025, định hướng các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu gạo trong thời gian tới.

ĐỐI DIỆN VỚI LOẠT KHÓ KHĂN

Theo số liệu thống kê sơ bộ của cơ quan Hải quan, trong 11 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo đạt hơn 7,53 triệu tấn gạo với trị giá trên 3,85 tỷ USD, giá xuất khẩu bình quân đạt 511,09 USD/tấn; giảm 10,9% về lượng và giảm 27,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024 (năm xuất khẩu gạo cao nhất từ trước tới nay).

Về thị trường xuất khẩu, ghi nhận sự sụt giảm mạnh tại Indonesia (giảm gần 96,38%), Malaysia (giảm 32,5%). Tuy nhiên, lượng gạo xuất khẩu gia tăng tại các thị trường Ghana (tăng 52,64%), Trung Quốc (tăng 165,14%), Bangladesh (tăng gấp 238,48 lần) và Senegal (tăng khoảng 73 lần) … đã bù đắp cho sự sụt giảm của các thị trường Indonesia, Cuba, Malaysia...

Chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam tính đến tháng 10/2025, tập trung vào các loại gạo trắng chất lượng cao, gạo thơm các loại với tổng lượng gạo xuất khẩu chiếm 69% tổng lượng gạo xuất khẩu.

Phát biểu tại hội nghị, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết thời gian qua xuất khẩu gạo đối mặt với nhiều khó khăn do tình trạng bất ổn an ninh, chính trị leo thang tại một số quốc gia, khu vực; tỷ lệ lạm phát tuy đã giảm nhưng vẫn ở mức cao.

Bên cạnh đó, thương mại, đầu tư toàn cầu phục hồi chậm, nhiều nền kinh tế lớn tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ thắt chặt… tạo áp lực lớn lên thị trường tài chính, tiền tệ, tỷ giá tại các nước đang phát triển.

Nhu cầu tiêu dùng và các hoạt động kinh tế vẫn ở mức thấp. Chính sách bảo hộ xuất hiện trở lại ở nhiều nước dưới các hình thức khác nhau. Các nước phát triển càng ngày càng quan tâm nhiều đến các vấn đề an toàn cho người tiêu dùng, phát triển bền vững, chống biến đổi khí hậu, từ đó dựng lên những tiêu chuẩn và quy định mới với các sản phẩm nhập khẩu.

Bước sang năm 2026, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), dự kiến sản lượng sản xuất đạt khoảng 43 triệu tấn, giảm khoảng 0,2 triệu ha so với cùng kỳ do giảm diện tích gieo trồng tại các mùa vụ.

Theo ông Trần Quốc Toản, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), xuất khẩu gạo năm 2026 sẽ chịu tác động từ các yếu tố: Philippines dự kiến quay trở lại nhập khẩu từ tháng 01/2026, mặc dù có sự thay đổi về thuế nhập khẩu gạo và có khả năng thay đổi quy định về nhập khẩu gạo nhưng là yếu tố thúc đẩy xuất khẩu gạo của Việt Nam trong năm 2026.

Cùng với đó là sự quay trở lại nhập khẩu từ các thị trường truyền thống: Trung Quốc, Bangladesh, châu Phi… Ngoài ra, những tín hiệu thị trường từ các thỏa thuận thương mại gạo giữa Việt Nam và các nước, chất lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam ngày càng được nâng cao, gia tăng khả năng cạnh tranh gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.

CHUẨN HÓA VÙNG NGUYÊN LIỆU, KHAI THÁC HIỆU QUẢ CÁC THỊ TRƯỜNG FTA

Trong bối cảnh sản xuất, tiêu thụ và xuất khẩu hiện nay, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam đề nghị cần xác định lúa gạo là hàng hóa đặc biệt cần được theo dõi chặt chẽ, vừa đảm bảo tiêu thụ trong nước và an ninh lương thực, vừa đáp ứng nhu cầu xuất khẩu có hiệu quả; liên kết xây dựng một vùng nguyên liệu ổn định đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, ổn định chất lượng, xây dựng thương hiệu; xác định sản xuất gạo đáp ứng theo yêu cầu, tiêu chuẩn và số lượng của các quốc gia nhập khẩu.

Trên cơ sở đó, ông Tùng kiến nghị Hiệp hội Lương thực Việt Nam và các doanh nghiệp thành viên hợp tác với hiệp Hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam xây dựng thí điểm một số vùng nguyên liệu đạt chuẩn theo tiêu chí của đề án 1 triệu ha; các doanh nghiệp cần ủng hộ, tích cực tham gia xây dựng vùng nguyên liệu theo Đề án "Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030".

Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng kiến nghị các địa phương tập trung khôi phục sản xuất sau ảnh hưởng thiên tai, tập trung sản xuất vụ Đông Xuân năm 2025 – 2026, đảm bảo diện tích gieo trồng, cơ cấu giống, thời vụ. Đồng thời, các địa phương đẩy mạnh triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 và phát triển tiêu thụ, thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm gạo này.

Liên quan đến vấn đề tận dụng ưu đãi từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA), ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) đã chỉ ra hạn chế của các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam trong việc tận dụng các ưu đãi từ các FTA mang lại, như chưa chú trọng tới các thị trường lớn, giá trị cao, chưa tập trung phát triển thương hiệu gạo riêng tại thị trường các FTA.

Để giải quyết vấn đề này, ông Khanh đã đề xuất một số giải pháp, như xây dựng kế hoạch, chiến lược tận dụng các FTA hiệu quả; phân công chi tiết và đôn đốc việc phối hợp giữa các cơ quan, doanh nghiệp; xây dựng chiến lược và thúc đẩy việc xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam; tăng cường kết nối, cùng tiến cùng lùi với sự điều phối của cơ quan nhà nước, các Hiệp hội.

Đại diện Thương vụ Việt Nam tại Philippines, đề nghị thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo cần thận trọng trong giao dịch, đàm phán hợp đồng với doanh nghiệp Philippines trong điều kiện Philippines vẫn đang tạm ngừng nhập khẩu, mặc dù nhiều nguồn thông tin cho biết tháng 01/2026 Chính phủ Philippines nhập khẩu trở lại.

Bên cạnh đó, các Thương vụ đề nghị thương nhân chú trọng vào đảm bảo chất lượng đối với gạo xuất khẩu, kiểm dịch, mẫu mã, bao bì, tìm hiểu thông tin cụ thể về doanh nghiệp nhập khẩu, tập quán thanh toán để đảm bảo xuất khẩu mang lại hiệu quả xuất khẩu.