Theo báo cáo công bố ngày 23/2 của Ngân hàng Thế giới (WB), các quốc gia đang phát triển tại khu vực Đông Á đã có những thành tựu ấn tượng trong tăng trưởng bền vững và giảm nghèo. Đổi mới sáng tạo là nhân tố quan trọng trong quá trình này. 

Tuy nhiên, các chuyên gia WB nhận định khi tăng năng suất có dấu hiệu chững lại, thương mại toàn cầu gặp nhiều bất ổn và công nghệ tiến bộ nhanh chóng, để duy trì tăng trưởng kinh tế các quốc gia cần phải chuyển đổi sang những hình thức sản xuất mới và tốt hơn.

CẦN MỘT MÔ HÌNH ĐỔI MỚI TRÊN DIỆN RỘNG

Mặc dù khu vực Đông Á là cái nôi của nhiều nhân vật nổi bật trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, dữ liệu từ báo cáo cho thấy trừ trường hợp Trung Quốc, các nước trong khu vực đổi mới sáng tạo ở mức độ thấp hơn so với kỳ vọng dành cho các quốc gia có mức thu nhập bình quân tương tự. Hầu như các công ty còn chưa đạt tới ranh giới công nghệ cao. Khu vực này đang tụt hậu so với các nền kinh tế tiên tiến về độ phủ và cường độ sử dụng công nghệ mới.

"Bên cạnh một số ví dụ đáng chú ý, đại đa số các công ty tại các nước đang phát triển khu vực Đông Á hiện không tìm tòi đổi mới", Xavier Cirera, một trong những tác giả chính của báo cáo cho biết. "Do đó, cần phải có một mô hình đổi mới trên diện rộng - hỗ trợ một lượng lớn các công ty áp dụng các công nghệ mới, đồng thời cho phép các công ty đã đạt trình độ phát triển cao thực hiện các dự án đòi hỏi hàm lượng sáng tạo lớn".

Báo cáo chỉ ra một số yếu tố cản trở quá trình đổi mới trong khu vực, bao gồm thông tin không đầy đủ về công nghệ mới, sự không chắc chắn về lợi nhuận cho các dự án đổi mới, khả năng của các công ty còn yếu, trình độ nhân viên chưa cao, và hạn chế lựa chọn các phương án tài chính. Ngoài ra, các chính sách và thể chế đổi mới hiện hành không phù hợp với khả năng và nhu cầu của doanh nghiệp.

Để thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo, báo cáo cho rằng các nước cần định hướng lại chính sách để thúc đẩy sự "khuếch tán" của các công nghệ hiện có, không chỉ riêng sáng chế; hỗ trợ đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực dịch vụ, không chỉ riêng ngành sản xuất; và nâng cao khả năng sáng tạo của doanh nghiệp. Thực hiện các chính sách đổi mới sáng tạo ở phạm vi bao quát hơn sẽ rất quan trọng để tăng năng suất cho một số lượng lớn các công ty trong khu vực.

"Việc các chính phủ trong khu vực hỗ trợ đổi mới trong ngành dịch vụ là rất quan trọng, vì vai trò ngày càng lớn của nó trong các nền kinh tế - không đơn thuần chỉ giúp tăng chất lượng trong ngành dịch vụ mà còn là đầu vào chính của các ngành chế tạo sản xuất", ông Andrew Mason, cũng là một tác giả chính của báo cáo cho hay.

Các quốc gia cũng cần tăng cường các yếu tố bổ trợ cho đổi mới sáng tạo, bao gồm kỹ năng của người lao động và các công cụ tài chính để tài trợ cho các dự án đổi mới. Xây dựng mối liên kết mạnh hơn giữa các tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp cũng sẽ là nhiệm vụ cần thiết để thúc đẩy tăng trưởng dựa vào đổi mới sáng tạo trong khu vực.

3 KHÓ KHĂN CỦA VIỆT NAM 

Phát biểu tại buổi thảo luận công bố báo cáo, Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên, Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam, chia sẻ những khó khăn của Việt Nam trong công cuộc đổi mới sáng tạo và thực hiện mục tiêu trở thành một quốc gia có thu nhập trung bình cao. 

Thứ nhất là dù Việt Nam có nguồn lao động dồi dào, nhưng lại thiếu lao động thiếu chuyên môn sâu và có trình độ công nghệ cao để chủ động áp dụng đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp. Do đó, để đổi mới sáng tạo ở Việt Nam cần có sự dịch chuyển kinh tế vĩ mô, chuyển dịch cơ cấu nội ngành toàn diện gắn với giáo dục. Việc này đòi hỏi thời gian từ 10 - 15 năm.

Thứ hai là doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu là vừa và nhỏ (tới 97%) nên không có tư duy đổi mới mạnh mẽ để bắt kịp xu hướng công nghệ. Do đó, đổi mới công nghệ gắn với thị trường là một thách thức lớn. 

Thứ ba là những bất cập, tồn tại trong việc triển khai, đưa các hiệp định thương mại song phương và đa phương vào hoạt động của doanh nghiệp. Việc này đòi hỏi phải đổi mới tích cực hơn nữa.

Ông Nguyễn Đức Kiên cho biết, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 làm thay đổi mọi mặt của đời sống, hoạt động kinh doanh, Chính phủ cần sửa đổi, bổ sung các quy định để phù hợp về thuế, vốn, cách tiếp cận thị trường ... để phù hợp với thực tiễn. 

Báo cáo "Đổi mới sáng tạo cho các quốc gia đang phát triển Đông Á" của WB xem xét các quốc gia đang phát triển ở Đông Á bao gồm 10 nước có thu nhập trung bình: Campuchia, Trung Quốc, Indonesia, Lào, Malaysia, Mông Cổ, Myanmar, Philippines, Thái Lan và Việt Nam.