ESG 2025: Từ nghĩa vụ tuân thủ thành lợi thế cạnh tranh quốc gia

Chiều 26/11/2025 tại Hà Nội, hội thảo “Thực thi ESG bằng khoa học công nghệ – Từ nhận thức đến hành động” do Báo Dân trí tổ chức đã đánh dấu một bước ngoặt lớn về thực thi ESG.

Theo bà Nguyễn Thị Hà Thứ trưởng Bộ Nội vụ ESG, xét đến cùng, không chỉ là tiêu chuẩn của doanh nghiệp mà còn là thước đo năng lực quản trị quốc gia, năng lực điều hành và trách nhiệm xã hội của bộ máy công quyền. ESG không chỉ là bộ tiêu chuẩn để nói nữa mà phải biến thành hiện thực có thể đo lường được. Đối tác châu Âu đã tuyên bố rõ ràng “Không đạt tối thiểu 20% năng lượng tái tạo sẽ không ký hợp đồng”.

Cơ chế điều chỉnh biên giới Carbon (CBAM) là chính sách của Liên minh châu Âu (EU) nhằm áp thuế carbon lên hàng hóa nhập khẩu, dựa trên lượng phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất đang đếm từng gram carbon trong từng sản phẩm xuất khẩu. Doanh nghiệp Việt Nam không còn đường lùi: ESG đã trở thành điều kiện sống còn.

TỪ “TUÂN THỦ BỊ ĐỘNG” SANG “CHỦ ĐỘNG KIẾN TẠO”

Theo GS.TS Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, hiện tượng phân hóa rất rõ: “Các doanh nghiệp FDI và tập đoàn lớn của Việt Nam ứng dụng khoa học công nghệ vào ESG chủ động và bài bản nhất. Nhóm doanh nghiệp xuất khẩu thực hiện nhằm đáp ứng các yêu cầu tuân thủ quốc tế, trong khi SME còn chưa thực hiện rõ nét”. Ngành sản xuất đang đi đầu, vượt xa nhóm thương mại – dịch vụ.

Thực tế khắc nghiệt nhất đến từ chính khách hàng. Một tổng công ty may với gần 7.000 lao động đã phải lắp đồng loạt điện mặt trời áp mái cho 13 nhà máy chỉ vì đối tác quốc tế đặt điều kiện: “Không có năng lượng sạch – không ký”. TS Mạc Quốc Anh cảnh báo: “Nếu không có chiến lược ESG sớm, doanh nghiệp sẽ mất cơ hội tham gia chuỗi cung ứng và thị trường quốc tế”.

Tại Vietjet Air, ông Tạ Hữu Thanh, Giám đốc Thương mại chia sẻ hành trình cụ thể: Từ chương trình “Fly Green – Mỗi vé bay đỏ, một hành trình xanh”, thay toàn bộ dao dĩa nhựa bằng tre tự nhiên, đến cam kết trồng 15 triệu cây xanh giai đoạn 2021-2025. Công nghệ giúp hãng chọn máy bay tiết kiệm nhiên liệu nhất, tối ưu hoạt động thương mại và giảm chi phí.

Tuy nhiên, ông Thanh cũng thẳng thắn thừa nhận thách thức, đó là nhiên liệu hàng không bền vững (SAF) hiện đắt gấp 3-5 lần nhiên liệu hóa thạch, trong khi Vietjet vẫn phải giữ giá vé thấp để người dân tiếp cận được. “Áp dụng ESG làm tăng chi phí, nhưng không làm thì không còn đường bay quốc tế”, ông Thanh nói.

Câu chuyện của Tập đoàn PVN còn cho thấy độ phức tạp ở cấp tập đoàn mẹ. Bà Đỗ Thị Thu Phương, Phó trưởng Ban An toàn Môi trường và Phát triển bền vững cho biết PVN quản lý hàng trăm công ty thành viên, hơn 1.000 dự án và 60.000 nhân viên. Từ năm 2015, PVN đã xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu an toàn – sức khỏe – môi trường và kiểm kê khí nhà kính, sau đó triển khai ERP giai đoạn 1 với 6 phân hệ nhằm tập trung dữ liệu toàn tập đoàn. “Thực thi ESG tại PVN không hề dễ dàng và chịu tác động từ nhiều yếu tố”, bà Phương nhấn mạnh.

TS Đinh Viết Sang, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế về Trí tuệ nhân tạo, giảng viên Khoa Khoa học máy tính, Trường Công nghệ thông tin và truyền thông, Đại học Bách khoa Hà Nội bổ sung góc nhìn công nghệ sâu: AI đang giúp dự đoán tiêu thụ tài nguyên, tối ưu chuỗi cung ứng, giảm bất bình đẳng xã hội và tự động hóa báo cáo ESG. Ứng dụng AI trong quản lý rủi ro giao thông có thể giảm tỷ lệ tử vong tới 35% ở các nhóm dễ bị tổn thương.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo: “Công nghệ này sử dụng rất nhiều điện và nước, đặt doanh nghiệp vào rủi ro đạo đức và thông tin. Thành công sẽ đến với những tổ chức biết cân bằng giữa sức mạnh công nghệ và trách nhiệm đối với hành tinh xanh”.

CÔNG NGHỆ VÀ DỮ LIỆU: KHÔNG CÒN LÀ LỰA CHỌN, MÀ LÀ PHƯƠNG TIỆN DUY NHẤT

Qua các ý kiến trao đổi tại Diễn đàn ESG Việt Nam 2025 cho thấy Chuyển đổi số mà không có ESG giống như chạy mà không biết đích đến, còn ESG thiếu công nghệ thì giống như có bản đồ mà không có phương tiện.

Theo Nghị quyết 57 mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ doanh nghiệp có hoạt động đổi mới sáng tạo đạt trên 40% tổng số doanh nghiệp đây là những vấn đề liên quan đến công nghệ và để đạt mục tiêu này doanh nghiệp rất cần sự đồng hành của Chính phủ từ hành lang pháp lý rõ ràng, hỗ trợ vốn, đào tạo nhân sự, xây dựng nền tảng dữ liệu chung và các chương trình kết nối doanh nghiệp - viện nghiên cứu - trường đại học. Bởi ESG phải gắn bó chặt chẽ với khoa học công nghệ và dữ liệu.

Trên cơ sở đó, ông Nguyễn Đức Minh, Chủ tịch HĐQT Nutricare nhấn mạnh thêm: “Khi doanh nghiệp đảm bảo được dòng tiền và tạo ra giá trị ổn định thì mô hình phát triển mới thật sự bền vững”. Đối tác Mỹ và Bắc Âu không chỉ nhìn năng lực sản xuất, họ đến tận nhà máy, gặp lãnh đạo, kiểm tra chính sách xã hội và tài chính minh bạch. ESG đang trở thành yếu tố quyết định hợp đồng.

Tất nhiên, ESG đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) nhóm chiếm hơn 97% doanh nghiệp Việt Nam thì vẫn đặc biệt gian nan. Điều này, TS Mạc Quốc Anh đã chỉ ra bốn điểm thắt lớn đó là: thiếu vốn, thiếu nhân lực chuyên môn, thiếu thông tin/dữ liệu và thiếu hệ thống công nghệ.

Vì vậy SME chỉ có ba cách khả thi: Thứ nhất, bắt đầu từ quy mô nhỏ, vừa sức, từng bước chắc chắn; Thứ hai, ưu tiên làm tốt S (xã hội) và G (quản trị) trước khi đầu tư lớn vào E (môi trường); Thứ ba, tận dụng nền tảng công nghệ sẵn có của bên thứ ba thay vì tự xây mới. Tuy vậy, theo ông, cách làm hiệu quả nhất vẫn là bắt đầu từ những việc đơn giản nhất nhưng kiểm soát được, đồng thời tăng cường liên kết với đối tác để bổ sung nguồn lực và xây được hệ thống dữ liệu ban đầu là các đầu vào chính xác và liên tục.

TS Hà Huy Ngọc nhấn mạnh khoảng trống dữ liệu là vấn đề sống còn: “Ngay cả một địa phương có đủ công cụ nhưng không thể đồng bộ khi công cụ đang phân tán nhiều nơi”. Ông kêu gọi Nhà nước đầu tư nền tảng dữ liệu quốc gia để doanh nghiệp kết nối được, đồng thời địa phương cần tích hợp ESG vào quy hoạch như Bắc Ninh đang làm.

Năm 2025, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn hành động hóa ESG. Khoa học công nghệ và dữ liệu không còn là công cụ hỗ trợ, mà đã trở thành nền tảng cốt lõi để doanh nghiệp minh bạch hóa, đo lường được và biến ESG từ gánh nặng thành lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Doanh nghiệp nào sớm làm chủ được dữ liệu, sớm chuẩn hóa quy trình bằng công nghệ sẽ không chỉ tồn tại mà còn dẫn dắt chuỗi giá trị mới. Ngược lại, doanh nghiệp chần chừ sẽ bị loại khỏi cuộc chơi toàn cầu, như chính lời cảnh báo của Thứ trưởng Nguyễn Thị Hà: ESG là thước đo năng lực quản trị quốc gia.