Không có gì ngạc nhiên khi trong số các loại sữa, sữa bò lại kém bền vững nhất về phương diện phát thải khí CO2 và lượng nước tiêu thụ trong quá trình sản xuất, chủ yếu do khí mê-tan từ bò – một loại khí nhà kính mạnh.

Bên cạnh đó, ngành chăn nuôi bò sữa còn đòi hỏi lượng lớn đất đai, nước và năng lượng, càng làm gia tăng dấu chân carbon của sữa bò. Theo nghiên cứu của Michael Clark và cộng sự công bố năm 2022, một lít sữa bò thải ra khoảng 3,7 kg khí thải CO2 tương đương trong khi sản xuất.

Các loại sữa có nguồn gốc thực vật như sữa hạnh nhân, yến mạch, đậu nành hay gạo đều có lượng khí thải thấp hơn nhiều. Theo nghiên cứu của Michael Clark và cộng sự, những loại sữa này chỉ phát thải từ 0,45 kg (sữa yến mạch) đến 1,44 kg (sữa gạo) CO2 tương đương cho mỗi lít, bền vững hơn rất nhiều so với sữa bò.

Nghĩa là, bằng cách chọn sữa thực vật, người tiêu dùng có thể giảm đáng kể lượng khí nhà kính thải ra, góp phần hạn chế biến đổi khí hậu và giảm tác động môi trường từ việc tiêu thụ thực phẩm.

Châu Á hiện là khu vực đứng đầu toàn cầu về việc tiêu thụ các loại sữa thay thế cho sữa bò, có nguồn gốc thực vật. Theo dữ liệu từ Statista’s Market Insights, doanh thu của khu vực này ước đạt 14,3 tỷ USD vào năm 2024.

Các nhà phân tích của Statista dự báo thị trường sữa thay thế sẽ tiếp tục mở rộng trong những năm tới, đạt doanh thu toàn cầu hơn 41 tỷ USD vào năm 2030. Trong khi Châu Á vẫn sẽ duy trì vị thế thị trường lớn nhất nhờ quy mô dân số khổng lồ, thì Châu Âu và Bắc Mỹ được kỳ vọng sẽ có tốc độ tăng trưởng mạnh hơn về doanh thu bình quân đầu người, khi sữa thay thế ngày càng phổ biến tại cả hai khu vực này.

Tuy nhiên, một trong những yếu tố kìm hãm sự phát triển của các sản phẩm sữa hạt và, thịt và trứng thay thế chắc chắn là mức giá cao. Dù nhiều người tiêu dùng không còn phản đối việc thử các sản phẩm từ thực vật, nhưng việc phải trả thêm một khoản chênh lệch đáng kể so với các sản phẩm truyền thống lại là điều khó chấp nhận, đặc biệt trong bối cảnh nhiều năm lạm phát cao đã khiến nhiều hộ gia đình rơi vào áp lực tài chính nặng nề.

Theo dữ liệu giá năm 2024 do Viện Thực phẩm Tốt (Good Food Institute) tổng hợp và phân tích, các loại thực phẩm có nguồn gốc thực vật thường đắt gấp đôi so với sản phẩm thông thường, với mức chênh lệch trung bình dao động từ 82% đối với thịt thực vật đến 112% đối với trứng thực vật.

Trong khi những người tiêu dùng bị dị ứng với sữa bò, hoặc muốn sử dụng sữa hạt để bảo vệ môi trường có thể sẵn sàng trả thêm tiền, thì những người chỉ tò mò muốn thử sản phẩm mới lại thường không mặn mà.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến giá cao của thực phẩm có nguồn gốc thực vật. Trước hết, việc tinh chỉnh các sản phẩm này để bắt chước hương vị và kết cấu của sản phẩm từ động vật đòi hỏi nhiều nghiên cứu và phát triển. Các chi phí này, cùng với chi phí chế biến cao, cuối cùng được chuyển sang người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, ngành hàng này chưa đạt được lợi thế kinh tế theo quy mô. Khác với các nhà sản xuất thịt và sữa vốn đã vận hành ở quy mô khổng lồ, ngành thực phẩm có nguồn gốc thực vật vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, và giá có thể sẽ giảm theo thời gian cùng với sự phổ biến rộng rãi hơn.

Các loại sữa được chế biến từ các nguyên liệu có nguồn gốc từ thực vật có lượng calo tương đối thấp. Do đó, đây là thực phẩm phù hợp với nhiều đối tượng như: người ăn kiêng để giảm cân, người theo đuổi các chế độ ăn lành mạnh để duy trì vóc dáng, người ăn chay...

Đối với những người bị dị ứng đạm (protein) hoặc đường sữa (latose) trong sữa bò, sữa thực vật cũng là nguồn dinh dưỡng tuyệt vời để thay thế loại sữa này.

Top 5 sữa hạt thực vật được đánh giá có tiềm năng phát triển nhất hiện nay là: sữa hạt điều, sữa hạnh nhân, sữa dừa, sữa gạo và sữa đậu nành.

- Sữa hạt điều là loại sữa thực vật có hàm lượng calo thấp nhất hiện nay (237 ml sữa chứa khoảng 25 calo). Theo báo cáo được công bố bởi The Brainy Insights, thị trường sữa hạt điều toàn cầu dự kiến ​​sẽ tăng từ 103,09 triệu USD vào năm 2021 lên 173,43 triệu USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép là 5,95% trong giai đoạn 2022 - 2030.

- Sữa hạnh nhân là một trong những loại sữa thực vật được tiêu thụ nhiều nhất tại khu vực Bắc Mỹ, Châu Âu và Australia. Năm 2025, giá trị thị trường sữa hạnh nhân ước tính đạt 13,3 tỷ USD vào năm 2025 và sẽ mở rộng hơn trong tương lai. 

- Nhờ tỷ lệ axit lauric cao - một thành phần có tác dụng giảm thiểu các bệnh về tim và huyết áp, sữa dừa được sử dụng phổ biến trong nhiều món ăn khác nhau: thực phẩm tráng miệng, kem,... Đây cũng là loại sữa thực vật được ưa chuộng tại hai thị trường: Châu Á Thái Bình Dương và Bắc Mỹ. Năm 2023, giá trị của thị trường sữa dừa ước tính đạt 2,350 triệu USD.

- Thị trường sữa gạo được đánh giá đầy tiềm năng khi có tốc độ tăng trưởng kép lên tới 14% trong giai đoạn 5 năm, từ năm 2020 - 2025. Châu Á Thái Bình Dương được đánh giá là thị trường có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất. Trong khi Bắc Mỹ là thị trường tiêu thụ chính của loại sữa này.

- Theo Global Marketing Insight, thị trường sữa đậu nành toàn cầu ước tính đạt trị giá 8 tỷ USD vào năm 2024. Đây cũng là loại sữa hạt có tiềm năng phát triển vô cùng lớn tại thị trường sữa thực vật ở Việt Nam.