Phạt tối đa 1 triệu đồng đối với cá nhân là quá nhẹ so với rủi ro khổng lồ của AI

Tại phiên thảo luận về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, ngày 27/11, Đại biểu Trần Khánh Thu, Đoàn tỉnh Hưng Yên, chỉ ra mâu thuẫn trong Điều 28 của dự thảo luật. 

Khoản 1 đề cập xử lý vi phạm tùy theo mức độ, tính chất, nhưng khoản 2 lại “đóng đinh” mức phạt tối đa 1 triệu đồng đối với cá nhân.

Đại biểu cho rằng đây là mức phạt quá thấp và không phù hợp với tính chất rủi ro tiềm ẩn rất lớn trong lĩnh vực AI. 

Đại biểu nhắc lại cơ quan soạn thảo từng báo cáo sẽ điều chỉnh theo Luật Xử phạt vi phạm hành chính, nhưng trong dự thảo kèm theo báo cáo vẫn giữ nguyên mức phạt này. 

tỉnh Hưng Yên phát biểu ý kiến trên hội trường." />

Theo Đại biểu, để luật có hiệu lực thực sự, khoản này cần sửa lại cho đồng bộ và đủ sức răn đe, tránh tạo ra “lỗ hổng” khiến doanh nghiệp hoặc cá nhân vi phạm chỉ chịu mức xử phạt tượng trưng.

Đại biểu Dương Khắc Mai, Đoàn tỉnh Lâm Đồng cho rằng, nếu chỉ quy định trách nhiệm gắn nhãn của bên kê khai hoặc bên triển khai thì vẫn còn bỏ trống một “mắt xích đặc biệt quan trọng” là các nền tảng mạng xã hội – nơi nội dung AI lan truyền nhanh nhất. 

Đại biểu đề nghị bổ sung trách nhiệm rõ hơn đối với các nền tảng trung gian và đặc biệt là phải có chế tài mạnh đối với hành vi cố tình bóc gỡ nhãn AI nhằm lừa dối công chúng.

Theo Đại biểu, chỉ khi nào trách nhiệm được phân bổ đồng đều cho toàn bộ các chủ thể trong chuỗi tạo – đưa vào vận hành – phân phối nội dung thì quy định minh bạch mới thật sự phát huy tác dụng và đủ sức bảo vệ người dùng.

Một vấn đề khác được nêu ra là tình huống hệ thống AI bị tấn công mạng hoặc bị chiếm quyền điều khiển trái phép. Đại biểu Dương Khắc Mai, Đoàn tỉnh Lâm Đồng cho rằng dự thảo đã có hướng miễn trách nhiệm cho chủ thể nếu chứng minh đã tuân thủ đầy đủ yêu cầu an toàn, nhưng “tiêu chí thế nào là tuân thủ đầy đủ” cần phải được luật hóa rõ ràng.

Nếu không, cơ chế miễn trách nhiệm có thể bị lạm dụng để né tránh nghĩa vụ bồi thường. Theo Đại biểu, luật phải vừa bảo vệ chủ thể tuân thủ đúng quy định, vừa ngăn chặn tình trạng dùng kỹ thuật miễn trừ như một “lá chắn vô hình” để tránh trách nhiệm pháp lý.

Đại biểu Huỳnh Thị Hằng Nga, Đoàn tỉnh Vĩnh Long, cho rằng do quy mô đầu tư AI của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay còn nhỏ, rải rác, do đó, Nhà nước cần có định hướng chính sách đột phá, phát triển ngành công nghệ AI trọng tâm để nâng cao khả năng cạnh tranh, hướng đến mục tiêu chiến lược quốc gia về AI. 

Theo đại biểu, các cơ chế tài chính dành cho các hoạt động liên quan đến AI từ ngân sách nhà nước phải được quan tâm bố trí. Việc định giá công việc, sản phẩm AI phục vụ cho khâu lập dự toán và quyết toán cũng cần phải linh hoạt hóa, giảm thủ tục hành chính và thực hiện nhanh chóng, kịp thời.

Tham gia ý kiến hoàn thiện các chính sách của Nhà nước về AI, đại biểu Nguyễn Quang Huân, Đoàn thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, ngoài 8 nhóm chính sách đã được nêu trong dự thảo Luật, cần bổ sung chính sách khuyến khích phát triển những ngành công nghiệp có vai trò bổ trợ thiết yếu cho sự phát triển bền vững của AI. 

Đại biểu phân tích, ví dụ như ngành năng lượng, AI có nhiều tác động tích cực nhưng cũng có mặt tiêu cực là tiêu tốn rất nhiều năng lượng. Theo dự đoán, trong vòng 5 năm tới, các trung tâm điều hành AI có thể cần phải đặt ngoài không gian để giảm chi phí làm mát. 

Hiện tại, lượng thiết bị và điện năng tiêu thụ cho việc làm mát các trung tâm điều khiển AI rất lớn, có thể chiếm tới 95% khối lượng của toàn bộ hệ thống. Do đó, theo đại biểu, từ nay đến khi công nghệ cho phép đặt các trung tâm này ngoài không gian, cần phải tính toán nghiêm túc về việc đáp ứng nhu cầu điện năng khi đặt trên trái đất, đặc biệt trong bối cảnh bùng nổ AI thời gian tới.

Tiếp thu, giải trình ý kiến của các Đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định triết lý xuyên suốt của dự thảo là “AI phải phục vụ con người và không thay thế vai trò quyết định của con người”.

Về tính minh bạch, Bộ trưởng nhấn mạnh nguyên tắc người dân phải biết khi nào họ tương tác với AI và deepfake gây nhầm lẫn, chính vì vậy việc gắn nhãn là bắt buộc. Về trách nhiệm và bồi thường, Bộ trưởng cho biết, ban soạn thảo sẽ cân nhắc bỏ quy định mức phạt theo doanh thu, vì luật đã quy định bồi thường toàn bộ thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra và đã có hình thức đình chỉ cung cấp dịch vụ là những chế tài rất cao, đủ sức răn đe.