Trong cuộc tọa đàm do Cổng thông tin điện tử Chính phủ thực hiện ngày 10/9, các chuyên gia, đại diện EVN, Bộ Công Thương đã bình luận rất nhiều xoay quanh con số lỗ này. 

Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ làm rõ những chi phí hợp lý, hợp lệ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam chưa được hạch toán và tính toán đủ vào giá bán lẻ điện.

Theo ông Vũ, năm 2022 và năm 2023 xảy ra xung đột địa chính trị giữa Nga và Ukraine làm cho thị trường năng lượng sơ cấp của thế giới biến động rất mạnh, cụ thể là giá tăng rất bất thường như than có thời điểm tăng đến 411% từ mức 138 USD/tấn tăng lên 705 USD/tấn. Giá khí tăng ít hơn, nhưng cũng ở mức 27,4% so với năm 2021.

Đến năm 2023, mặt bằng giá nhiên liệu tốt hơn năm 2022 nhưng vẫn cao hơn nhiều so với mặt bằng chung về giá nhiên liệu năm 2021.

Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN từ các nguồn điện, nhất là từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch, bao gồm than, khí và dầu, đều tăng rất lớn.

Trong cơ cấu các nguồn điện, có khoảng 30% sản lượng điện từ thủy điện; khoảng 12% sản lượng từ các nguồn điện mặt trời và điện gió. Nhìn chung, chi phí nhiên liệu đầu vào ảnh hưởng rất lớn đến chi phí giá thành điện năng.

Theo quy định về giá điện, các chi phí hợp lý, hợp lệ trong cấu thành chi phí giá điện đầu vào của EVN sẽ được tính vào giá bán lẻ điện bình quân để điều chỉnh. 

Tuy nhiên, trong bối cảnh năm 2022, chúng ta mới bước ra từ đại dịch COVID-19, nền kinh tế và các lĩnh vực cần có sự ổn định để phục hồi sau đại dịch, chúng ta đã quyết định chưa điều chỉnh giá điện. Trong cả năm 2022, EVN không tăng giá điện. Năm 2023 có 2 lần tăng nhưng rất nhỏ giọt và thấp. Cuối năm 2023, EVN chịu một khoản thâm hụt do chi phí, chúng ta quen gọi là lỗ luỹ kế, đến khoảng 50.000 tỷ.

"Đó là chưa tính đến khoảng 21.800 tỷ chênh lệch tỷ giá điện mà EVN phải trả cho các đơn vị phát điện theo hợp đồng mua bán điện, tức là do trượt tỉ giá giữa đồng nội tệ VND và các đồng ngoại tệ mà các đơn vị phát điện phải đi vay vốn từ các tổ chức tín dụng nước ngoài để đầu tư vào các nguồn điện và EVN phải có trách nhiệm thanh toán trong hợp đồng mua bán điện", ông Vũ cho hay. 

Và điều đó đã tạo ra thâm hụt giữa doanh thu so với tổng chi phí cấu thành nên giá điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. "Không sớm thì muộn chúng ta phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi", Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ nhấn mạnh.

Về căn cứ pháp luật và căn cứ chính trị, chúng ta đã có Luật Điện lực năm 2024. Luật quy định rất rõ là giá bán lẻ điện phải phản ánh và điều chỉnh kịp thời theo biến động thực tế của thông số đầu vào, bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn phát triển vốn kinh doanh của doanh nghiệp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ và tốc độ thị trường cạnh tranh.

Nghị quyết 70 cũng đã đưa ra một yêu cầu rất rõ là chấm dứt tình trạng doanh nghiệp nhà nước chậm thanh toán cho các doanh nghiệp tư nhân theo các hợp đồng hoặc các thỏa thuận đã được ký kết.

"Thời điểm hiện nay là thời điểm cần thiết điều chỉnh bổ sung Nghị định số 72 để cho phép EVN hạch toán được các chi phí giá thành điện năng kịp thời, tính đúng, tính đủ trong giá điện phù hợp", ông Vũ nói. 

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, cho rằng những chi phí đã phát sinh nếu hoàn lại sau này sẽ rất khó khăn do các vấn đề liên quan đến ý kiến người dân.

Nhưng đối với tư nhân, họ rất sòng phẳng. Trong các cuộc họp gần đây của Bộ Công Thương với các nhà đầu tư về điện khí LNG - theo tính toán dự kiến đến năm 2050 sẽ chiếm khoảng 30% sản lượng điện toàn quốc, các nhà đầu tư đều nêu mong muốn có những ưu đãi, có cơ chế bao tiêu, được chuyển ngang giá nhiên liệu.

Tức là họ chuyển tất cả rủi ro về thay đổi giá nhiên liệu, về hợp đồng, về việc có được huy động phát điện hay không… sang cho bên mua. Họ yêu cầu áp dụng nguyên tắc "take-or-pay" (mua hoặc trả tiền), yêu cầu sản lượng được huy động ở mức rất cao.

Lý do họ đưa ra là để đảm bảo hồ sơ trình cho ngân hàng vay vốn cho dự án, chứng minh được nguồn thu ổn định để trả lãi.

Tất cả những yếu tố này quay lại câu chuyện là trong các hợp đồng mua bán điện, nếu EVN không có một cơ chế để điều chỉnh giá điện một cách phù hợp khi phải mua điện từ các nhà đầu tư tư nhân với giá nhiên liệu tăng cao, thì sẽ không thể chuyển các chi phí này vào giá bán lẻ điện.

"Điều này đương nhiên sẽ dẫn đến tình trạng thâm hụt kéo dài và ảnh hưởng đến rất nhiều yếu tố: Thứ nhất là môi trường đầu tư, thứ hai là uy tín về mặt tài chính và khả năng vay vốn của EVN. Và cuối cùng, chúng ta sẽ không thể đảm bảo được vốn cũng như nỗ lực phát triển lưới điện và nguồn điện theo đúng như quy hoạch đã đề ra, cũng như các mục tiêu về tăng trưởng kinh tế của chúng ta", ông Sơn nhấn mạnh.