Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) vừa công bố Báo cáo về xếp hạng chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) năm 2021. Cùng với Thổ Nhĩ Kỳ (xếp thứ 41), Ấn Độ (46) và Philippines (51), Việt Nam là một trong 4 quốc gia có thu nhập trung bình được đánh giá đang bắt kịp đà tăng chỉ số đổi mới sáng tạo của thế giới.

Trong nhóm 34 quốc gia có thu nhập trung bình thấp được đưa vào danh sách xếp hạng, Việt Nam tiếp tục giữ vị trí đứng đầu, tiếp tục duy trì xếp hạng trong nhóm 45 nước dẫn đầu toàn cầu. Trong các quốc gia xếp trên Việt Nam, không có nước nào ở mức thu nhập trung bình thấp như Việt Nam, chỉ có 5 nước ở mức thu nhập trung bình cao (Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan, Bungari và Thổ Nhĩ Kỳ).

Báo cáo ghi nhận, Việt Nam có sự cải thiện thứ hạng đầu vào của đổi mới sáng tạo, tăng hai bậc (từ 62 lên 60) so với năm 2020 và giữ nguyên vị trí xếp hạng về đầu ra (thứ 38). Những kết quả chỉ số Đổi mới sáng tạo của Việt Nam được ghi nhận bởi sự cải thiện rõ nét trong một số trụ cột quan trọng.

KẾT QUẢ CỦA NỖ LỰC GỠ BỎ RÀO CẢN THUẾ QUAN

Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, theo đánh giá của WIPO, năm 2021 Việt Nam có kết quả nổi bật về trình độ phát triển của thị trường, xếp hạng 22, tăng 12 bậc từ vị trí 34 năm 2020. Đây là thứ hạng cao nhất từ trước tới nay của Việt Nam với trụ cột này. Đây cũng là trụ cột có thứ hạng cao nhất trong 7 trụ cột của GII.

Trong đó, tiến bộ mạnh mẽ nhất là nhóm chỉ số thương mại, đa dạng hóa và quy mô thị trường đã tăng 34 bậc, từ 49 lên 15, cũng là thứ hạng tốt nhất từ trước tới nay. Cụ thể, chỉ số mức thuế quan áp dụng, bình quân gia quyền/tất cả các sản phẩm (%) tăng 61 bậc (từ 82 lên 21).

Theo các chuyên gia, đây là kết quả của các nỗ lực gỡ bỏ rào cản thuế quan thông qua hàng loạt hiệp định thương mại song phương và đa phương mà Việt Nam đã tích cực chủ động tham gia trong những năm qua.

Bên cạnh đó, chỉ số quy mô thị trường nội địa tăng 9 bậc (từ 32 lên 23). Đặc biệt, chỉ số đa dạng hóa các ngành trong nước (thay cho chỉ số mức cạnh tranh) có thứ hạng khá cao (thứ 9).

Với nhóm chỉ số về tín dụng, Việt Nam luôn được đánh giá cao, tiếp tục giữ thứ hạng 9. Đây là nhóm chỉ số có thứ hạng cao nhất trong tổng số 21 nhóm chỉ số của GII. Trong đó, chỉ số tín dụng nội địa cho khu vực tư nhân (% GDP) tiếp tục cải thiện 3 bậc (từ hạng 15 lên 12).

Trong nhóm chỉ số về liên kết đổi mới sáng tạo, chỉ số hợp tác đại học - doanh nghiệp trong trong nghiên cứu và phát triển tăng 31 bậc (từ 65 lên 34). Chỉ số quy mô phát triển cụm công nghiệp tăng 25 bậc (từ 42 lên 17).

Ngoài ra, một số chỉ số đã có thứ hạng cao vẫn tiếp tục cải thiện trong GII 2021, như chỉ số Giá trị vốn hóa các công ty niêm yết (% GDP) tăng 1 bậc (từ hạng 32 lên 31); chỉ số Dòng vốn ròng đầu tư trực tiếp nước ngoài (% GDP) tăng 3 bậc (từ hạng 19 lên 16). Các chỉ số về xuất nhập khẩu công nghệ cao tiếp tục giữ vững thứ hạng cao. Chỉ số đầu vào nhập khẩu công nghệ cao (% tổng giao dịch thương mại) tăng 1 bậc (từ 4 lên 3) và chỉ số đầu ra xuất khẩu công nghệ cao (% tổng giao dịch thương mại) tăng 1 bậc (từ 2 lên 1)…

Theo đánh giá của WIPO, điểm số 7 trụ cột GII của Việt Nam đều cao hơn mức trung bình của nhóm các nước cùng nhóm thu nhập. Trong hơn 10 năm liền, Việt Nam luôn có kết quả đổi mới sáng tạo cao hơn so với mức độ phát triển. Điều này cho thấy hiệu quả trong việc chuyển các nguồn lực đầu vào thành kết quả đầu ra đổi mới sáng tạo.

Nằm trong số 50 nền kinh tế GII có tiến bộ đáng kể nhất trong xếp hạng đổi mới sáng tạo theo thời gian, Việt Nam tiếp tục được WIPO nêu trong báo cáo như hình mẫu đáng học hỏi. Cùng với Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Philippines, Việt Nam có tiềm năng thực sự để thay đổi cục diện đổi mới sáng tạo toàn cầu trong những năm tới. Đó là chìa khóa để các nước khác học hỏi và tham gia nhóm các quốc gia liên tục đi lên về đổi mới sáng tạo.

ĐẦU TƯ ĐỔI MỚI SÁNG TẠO LÀ HƯỚNG ĐI BỀN VỮNG

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 phức tạp, việc Việt Nam vẫn duy trì được vị trí trong nhóm 50 quốc gia dẫn đầu là một nỗ lực rất lớn. Ông Marco M. Aleman, Trưởng cơ quan Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và sở hữu trí tuệ, Trợ lý- Đặc phái viên Tổng giám đốc WIPO, nhận xét Việt Nam tiếp tục là tấm gương cho các nước đang phát triển khác trong việc coi đổi mới sáng tạo là một ưu tiên quốc gia. Việc Chính phủ sử dụng GII như một công cụ đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động đổi mới sáng tạo là ví dụ rõ nhất cho thấy Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo với phát triển.

Trong hai năm qua, Việt Nam cũng như nhiều nước chịu tác động nặng bởi Covid-19, nhưng đầu tư cho đổi mới sáng tạo vẫn được duy trì. Có thể thấy đầu tư vào đổi mới sáng tạo là một trong những hướng đi bền vững chống chọi lại với đại dịch.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho rằng điều này cũng thể hiện qua các kết quả nghiên cứu phát triển, đầu tư cho đổi mới sáng tạo nhiều năm qua và kịp thời đưa vào ứng phó với đại dịch Covid-19 của Việt Nam.

Điển hình như bộ kit test do Việt Nam tự nghiên cứu, chế tạo và phát triển đã xuất hiện đúng lúc và đưa vào sản xuất, sử dụng trong hai năm qua. Việt Nam đã nghiên cứu và phát triển robot tự hành, máy tạo oxy dòng cao, nghiên cứu vaccine Nanocovax cũng như nhiều loại đang nghiên cứu sẽ được cấp phép giúp nhanh chóng kiểm soát dịch…

“Tất cả yếu tố liên quan đến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tiếp tục ứng phó với đại dịch Covid-19 cũng như chống đứt gãy trong chuỗi sản xuất kinh doanh, khôi phục kinh tế trong thời gian tới... cũng phần nào thể hiện trong chỉ số sáng tạo toàn cầu của Việt Nam năm 2021”, ông Duy nói.

NHIỀU CHỈ SỐ CẦN PHẢI TIẾP TỤC CẢI THIỆN

Đánh giá cao ở nhiều trụ cột nhưng báo cáo cũng chỉ ra một số vấn đề tồn tại về thể chế. Bên cạnh đó, hạ tầng, dịch vụ công nghệ thông tin-truyền thông (ICT) tuy có tiến bộ nhưng chưa theo kịp sự phát triển chung, vẫn còn đi sau nhiều quốc gia.

Nhóm chỉ số về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin giảm 3 bậc so với 2020, từ 73 xuống 79. Trong đó, chỉ số có thứ hạng giảm nhiều nhất là dịch vụ trực tuyến, giảm 20 bậc (từ 58 xuống 78). Các chỉ số truy cập và sử dụng ICT đều giảm 1 và 6 bậc, xếp hạng tương ứng 87 và 71. Xuất nhập khẩu dịch vụ ICT trong tỷ trọng xuất nhập khẩu nói chung còn thấp (xếp hạng 129 và 115).

Ngành công nghiệp sáng tạo dù đã xuất hiện những chỉ dấu tích cực, nhưng xét tổng thể chưa được chú trọng và có chiến lược phát triển rõ ràng. Trong khi đó, đây là ngành công nghiệp có nhiều đổi mới sáng tạo và được nhiều nước quan tâm phát triển…

Các hoạt động đầu tư nói chung, đầu tư cho nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo nói riêng còn ở mức thấp. Tỷ lệ chi cho nghiên cứu và phát triển của Việt Nam so với GDP là 0,53% (theo điều tra năm 2019), thấp hơn nhiều so với tỷ lệ tương ứng của các quốc gia xếp trên Việt Nam trong GII (trung bình là 1,9%). Hoạt động đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam có quy mô nhỏ và chưa phát triển.

Theo các chuyên gia, để tiếp tục cải thiện nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo một cách bền vững, phải có các giải pháp căn cơ, lâu dài, có sự tham gia phối hợp của cả hệ thống chính trị mà trọng tâm là đưa hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia lên một mức phát triển mới. Trong đó, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành trụ cột của tăng trưởng kinh tế.

Ông Andrew Micheal Ong, đại diện văn phòng khu vực châu Á- Thái Bình Dương của WIPO, cho rằng Việt Nam cần có mục tiêu chiến lược trong việc thúc đẩy đa dạng các đổi mới sáng tạo.

Các chuyên gia cũng mong muốn Việt Nam tập trung thúc đẩy ứng dụng công nghệ, phổ biến lan tỏa trong doanh nghiệp để nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh.  Bên cạnh đó, nâng cao năng lực quản lý, quản trị về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; đầu tư cho nghiên cứu phát triển theo kịp công nghệ mới…