Năm 2021, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) dự kiến được nhà nước giao 2.800 tỷ đồng để duy tu đường sắt và trả lương cho hơn 11.300 lao động. Tuy nhiên, 4 tháng qua đơn vị này vẫn chưa được giao vốn. Vì vậy, VNR vừa có văn bản kiến nghị khẩn gửi đến Thủ tướng Chính phủ vì cho rằng đơn vị khó có thể trụ vững đến hết tháng 4/2021.

HÀNG NGÀN LAO ĐỘNG CÓ NGUY CƠ BỎ VIỆC

Tính đến thời điểm này, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 cũng như việc thi công gói đầu tư 7.000 tỷ đồng thuộc nguồn vốn trung hạn, trong điều kiện đường đơn, vừa chạy tàu, vừa thi công, ngành đường sắt đang ở trong giai đoạn hết sức khó khăn.

Năm 2020, sản lượng chỉ đạt 6.828,6 tỷ đồng, bằng 79% so với cùng kỳ. Doanh thu đạt 6.565,1 tỷ đồng, bằng 78,3% so với cùng kỳ. Các chỉ tiêu về vận tải hành khách sụt giảm sâu so với cùng kỳ và không đạt kế hoạch đề ra. Số lượng hành khách đi tàu chỉ bằng 47,5% cùng kỳ, doanh thu vận tải hành khách giảm 51,7% cùng kỳ. Đại dịch Covid-19 và thiên tai khốc liệt ở miền Trung khiến Tổng công ty lỗ khoảng 1.324 tỷ đồng. Dự kiến cuối năm 2022, Tổng công ty sẽ đối diện nguy cơ mất 3.200 tỷ đồng vốn chủ sở hữu nếu khó khăn, thua lỗ kéo dài.

Đa số tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia đã được xây dựng, đưa vào sử dụng từ 50 đến trên 140 năm. Do hạn chế về vốn đầu tư nên suốt hơn 30 năm qua mới chỉ đạt được mục đích "duy trì trạng thái kỹ thuật tối thiểu để đảm bảo an toàn" là chính. 

Với tình trạng kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia như trên, nên công tác điều hành giao thông vận tải đường sắt để tổ chức chạy tàu thông suốt, an toàn, liên tục phụ thuộc hoàn toàn vào tình trạng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Từ năm 1955 đến nay, VNR là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước duy nhất, được Chính phủ thành lập với mục đích giao quản lý, khai thác, sử dụng và kinh doanh trực tiếp toàn bộ tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia theo hình thức không tính thành phần vốn tại doanh nghiệp. Ông Vũ Anh Minh, Chủ tịch VNR cho hay, VNR phải tổ chức một hệ thống nhân lực đồng bộ, chặt chẽ từ công ty mẹ tới các đơn vị cơ sở dọc các tuyến đường sắt với tổng số lao động là 11.315 người.

Bao gồm 1.241 lao động tuần cầu, tuần đường, tuần hầm để đánh giá an toàn chịu lực, đánh giá sự biến đổi của trạng thái kỹ thuật kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, biến đổi các thông số kỹ thuật... 915 lao động gián tiếp thực hiện nhiệm vụ lập kế hoạch và dự toán kinh phí bảo trì công trình, lập và quản lý hồ sơ bảo trì công trình... 6.278 lao động thực hiện bảo trì và quản lý chất lượng công việc bảo trì. 2.881 lao động làm nhiệm vụ gác chắn đường ngang để đảm bảo an toàn chạy tàu.

Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của gần hàng ngàn lao động. Nguy cơ cao là các lao động hệ tuần đường, tuần cầu, tuần hầm, gác chắn đường ngang sẽ bỏ việc vì không có thu nhập. Vấn đề này đã đẩy doanh nghiệp đến bước đường cùng, khó có thể trụ vững đến hết tháng 4/2021.

LUẨN QUẨN VỀ CƠ CHẾ 

Hiện nay, theo đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt do Bộ Giao thông Vận tải trình Chính phủ, Cục Đường sắt Việt Nam được giao vốn bảo trì, sau đó mới giao về VNR. Đề án do Bộ Giao thông Vận tải đề xuất mà đặc biệt là vấn đến liên quan đến phương thức giao tài sản và giao dự toán để bảo trì tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt có tác động rất lớn đến mô hình tổ chức và hoạt động của tổng công ty trong hiện tại và tương lai, ảnh hưởng đến công tác quản lý, bảo trì tài sản quốc gia và quy trình vận hành đường sắt, khắc phục sự cố thiên tai, tai nạn giao thông đường sắt.

"Cục Đường sắt Việt Nam sẽ trở thành cơ quan trung gian làm chậm trễ, gây ách tắc quá trình thực hiện công tác bảo trì và điều hành giao thông vận tải, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn chạy tàu", VNR nhấn mạnh.

Đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia do Bộ Giao thông Vận tải trình Thủ tướng Chính phủ tới thời điểm này vẫn tiếp tục tạo ra nhiều cấp trung gian quản lý, nhiều thủ tục hành chính trong việc quản lý, bảo trì, khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, gia tăng cấp phép, phê duyệt đề án con, giấy phép con. Đặc biệt, vẫn đề xuất cơ chế giao dự toán kinh phí bảo trì cho Cục Đường sắt Việt Nam, trong khi cơ quan này chỉ thực hiện chức năng tham mưu trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải và không quản lý tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Đề xuất của Bộ Giao thông Vận tải tại đề án sẽ phá vỡ tính thống nhất giữa các hoạt động quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia với công tác đảm bảo an toàn chạy tàu và kinh doanh vận tải đường sắt, làm đình trệ hoạt động vận tải đường sắt, triệt tiêu vận tải đường sắt. 

Vì khi đó, VNR sẽ phải thực hiện điều hành giao thông vận tải đường sắt trong điều kiện hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia bị chia cắt, thiếu sự kết hợp đồng bộ do có quá nhiều chủ thể quản lý, khai thác, phá vỡ nguyên tắc thống nhất, tập trung. Đây là nguyên tắc cơ bản, chủ chốt nhất trong hoạt động vận tải đường sắt của đường sắt từ trước đến nay.

Căn cứ Khoản 1, Khoản 3 Điều 7 Nghị định 32/2019/NĐ-CP ngày 10/4/2019 của Chính phủ quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên, Tổng công ty kính đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông Vận tải tiếp tục giao dự toán nguồn sự nghiệp kinh tế cho công tác quản lý, bảo trì tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia giai đoạn từ năm 2021 trở về sau cho tổng công ty như các năm trước.

Trước đó, đầu năm 2020, VNR cũng kêu cứu vì thiếu vốn duy tu do không được Bộ Giao thông Vận tải giao dự toán ngân sách. Xử lý tình thế, trong lúc đợi phê duyệt đề án, Bộ vẫn tiếp tục giao vốn cho VNR trong năm 2020.

Trong văn bản góp ý đề án, Bộ Tư pháp khẳng định việc giao tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt và dự toán kinh phí bảo trì cho VNR là đúng quy định của pháp luật hiện hành. Tuy nhiên, trái với quan điểm của Bộ Tư pháp, đại diện Bộ Tài chính cho rằng việc giao dự toán ngân sách thực hiện quản lý, bảo trì đường sắt cho Tổng công ty là không phù hợp với quy định Luật Ngân sách nhà nước tại khoản 1 Điều 49.

Đến thời điểm này, Bộ Giao thông Vận tải vẫn tiếp tục có Văn bản số 3149/BGTVT-KCHT ngày 12/4/2021 về việc giải trình ý kiến của Bộ Tư pháp về đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia. Do còn có ý kiến, quan điểm không thống nhất, nên Bộ Giao thông Vận tải đang kiến nghị Chính phủ quyết định phương án để triển khai thực hiện.