Trong 7 tháng đầu năm nay, xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi đã tăng 25% so với cùng kỳ năm trước lên 122 tỷ USD, vượt xa mức tăng trưởng của nhiều thị trường lớn khác, trong khi xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh.

Con số này đã cao hơn kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang lục địa đen cả năm 2020 và đang trên đà vượt mốc 200 tỷ USD lần đầu tiên.

SỰ DỊCH CHUYỂN MẠNH MẼ

"Những năm gần đây, các nhà xuất khẩu Trung Quốc hành động rất ấn tượng trong việc đa dạng hóa sang các thị trường mới nổi, bao gồm châu Phi. Đồng nhân dân tệ yếu hơn năm nay có lẽ cũng giúp hàng xuất khẩu Trung Quốc cạnh tranh hơn ở các nước châu Phi", ông Christopher Beddor, Phó Giám đốc bộ phận nghiên cứu Trung Quốc tại công ty Gavekal Dragonomics, nhận xét với hãng tin Bloomberg.

Trên thực tế, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung là một cú huých cho làn sóng đầu tư và thương mại của Trung Quốc ở châu Phi vốn đã bùng nổ nhiều năm qua, bắt đầu từ sáng kiến Vành đai và Con đường ra mắt năm 2013.

Khi các công ty Trung Quốc giành được hợp đồng xây dựng mọi thứ, từ đường sắt đến các khu công nghiệp trên khắp lục địa 1,5 tỷ dân, nhu cầu về máy móc và vật liệu để hoàn thành các dự án này cũng tăng theo.

Nigeria, Nam Phi và Ai Cập là những nước châu Phi nhập khẩu hàng Trung Quốc nhiều nhất. Máy móc xây dựng là một trong những mặt hàng ghi nhận tăng trưởng xuất khẩu sang châu Phi nhiều nhất 7 tháng đầu năm nay, với mức tăng 63% so với cùng kỳ năm trước.

Xuất khẩu xe hơi Trung Quốc sang châu lục này cũng tăng gần gấp đôi so với năm trước, trong khi xuất khẩu sản phẩm thép tăng ở mức hai con số. Dù vậy, châu Phi vẫn chỉ chiếm một tỷ trọng khiêm tốn trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc, khoảng 6%, tương đương khoảng 1 nửa so với Mỹ.

Theo ông Beddor của Gavekal, một số hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ có thể đang được chuyển hướng qua châu Phi đi qua châu Phi rồi vào một thị trường khác, một chiến thuật được gọi là “chuyển tải” (transshipment).

Chủ nghĩa bảo hộ gia tăng ở Washington là một nguyên nhân khiến nhập khẩu hàng Trung Quốc của châu Phi tăng lên. Hàng hóa từ hơn 30 quốc gia châu Phi nằm trong diện được miễn thuế khi xuất khẩu vào Mỹ theo Đạo luật Tăng trưởng và Cơ hội cho Châu Phi. Tuy nhiên, một số mặt hàng trong số này đang bị chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế quan để ngăn chặn tình trạng chuyển tải.

Ngược lại với ông Trump, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 6 tuyên bố sẽ dỡ bỏ thuế quan với tất cả các quốc gia châu Phi mà nước này có quan hệ ngoại giao.

Cùng tháng, Bắc Kinh đã cho phép nhập khẩu nông sản từ Ethiopia, Congo, Gambia và Malawi, nâng tổng số quốc gia châu Phi được tiếp cận thị trường Trung Quốc lên 19.

TĂNG SỨC ẢNH HƯỞNG Ở CHÂU PHI

Tại châu Phi, Trung Quốc có thể mang kiến thức và cỗ máy công nghiệp khổng lồ của mình đến một lục địa đang chật vật với cơ sở hạ tầng lạc hậu và bị kìm hãm bởi sự thiếu đồng đều, với chưa đầy 50% dân số được tiếp cận nguồn cung điện ổn định.

Theo báo cáo tháng 7 của Đại học Griffith (Australia) và Trung tâm Tài chính và Phát triển Xanh của Đại học Phúc Đán (Trung Quốc), chỉ trong nửa đầu năm 2025, châu Phi đã ký kết các hợp đồng xây dựng trị giá 30,5 tỷ USD với Trung Quốc. Con số này cao gấp 5 lần so với cùng kỳ năm ngoái và là mức cao nhất trong số tất cả các khu vực nằm trong sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc.

“Tại châu Phi, các mặt hàng năng lượng như dầu mỏ không được phân bổ đồng đều và một số quốc gia vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu”, nhà nghiên cứu Zhou Mi của Học viện Hợp tác Kinh tế và Thương mại Quốc tế Trung Quốc, một tổ chức nghiên cứu thuộc Bộ Thương mại Trung Quốc, cho biết. “Các giải pháp thay thế do Trung Quốc đưa ra, như năng lượng mặt trời và năng lượng gió cũng như ô tô điện, có thể giúp các nước châu Phi vượt qua tình trạng thiếu hụt năng lượng, đồng thời thúc đẩy họ tăng cường nhập khẩu từ Trung Quốc để theo đuổi mục tiêu độc lập về năng lượng và phát triển kinh tế”.

Không chỉ xuất khẩu hàng hóa, Trung Quốc cũng mang tới châu Phi nguồn tài chính dồi dào. Chỉ trong những tháng gần đây, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB) đã giải ngân khoảng 245 triệu euro (286 triệu USD) cho một dự án đường sắt ở Nigeria và tăng cường cho vay xây dựng cơ sở hạ tầng ở Ai Cập.

Theo các nhà phân tích, dù hầu hết hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vào châu Phi được định giá bằng USD, nhưng hoạt động thương mại gia tăng có thể giúp nhân dân tệ thâm nhập vào bảng cân đối kế toán của các công ty và chính phủ tại châu lục này.

Nigeria, Nam Phi và Ai Cập là 3 trong 4 quốc gia châu Phi đã có thỏa thuận hoán đổi tiền tệ song phương với Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC). Quốc gia còn lại là Mauritius. Kenya đang đàm phán để chuyển đổi một số khoản vay định giá bằng USD sang nhân dân tệ đẻ giảm bớt gánh nặng nợ.

“Rõ ràng Trung Quốc được hưởng lợi từ việc sử dụng nhân dân tệ được dùng nhiều hơn trong hệ thống tài chính. Đây là một động lực để họ đưa ra các điều khoản ưu đãi nếu hoán đổi nợ sang nhân dân tệ”, ông David Omojomolo, chuyên gia kinh tế châu Phi tại công ty Capital Economics, nhận định với Bloomberg. “Tôi cho rằng các quốc gia phụ thuộc lớn về nợ công vào Trung Quốc như Angola có lẽ cũng sẽ làm theo Kenya”.

Trong khi đó, nhiều mặt hàng do Trung Quốc sản xuất bị cấm hoặc hạn chế nhập khẩu ở các quốc gia khác ít bị phản đối ở châu Phi. Xuất khẩu các linh kiện thép và sắt - dùng để xây cầu, tháp và giàn giáo - từ Trung Quốc sang châu Phi trong 7 tháng đầu năm đã tăng 43% so với cùng kỳ năm trước.

Xuất khẩu pin cũng tăng vọt 41%, còn máy biến áp và bộ chuyển đổi điện năng dùng cho thiết bị gia dụng và công nghiệp, tăng gần 25%.

Ở châu Phi, Trung Quốc hiện chưa vấp phải sự phản đối dữ dội như ở nhiều quốc gia trên thế giới - nơi lo lắng về làn sóng hàng giá rẻ từ quốc gia châu Á này. Tuy nhiên, đây là một rủi ro có thể xảy ra, đặc biệt là khi nhiều người bắt đầu lo ngại châu Phi rơi vào vòng xoáy nợ nần với Trung Quốc và hàng xuất khẩu lấn át hàng hóa nội địa.

Tuy nhiên, các nhà phân tích dự báo Bắc Kinh sẽ hành động thận trọng vì châu Phi là một thị trường quan trọng cung cấp hàng hóa thiết yếu và làm một thị trường tăng trưởng cho doanh nghiệp Trung Quốc. Bên cạnh đó, lục địa đen cũng là một tâm điểm trong tham vọng của Trung Quốc trên trường quuốc tế.

“Châu Phi là nơi Trung Quốc đưa các công ty và thương hiệu của mình vươn ra toàn cầu. Tại đây, họ tích lũy kinh nghiệm, tạo ra thị trường và được công nhận. Điều này rất quan trọng với nỗ lực dẫn dắt tăng trưởng toàn cầu của Bắc Kinh”, bà Lauren Johnston, chuyên gia về Trung Quốc-Châu Phi tại công ty tư vấn New South Economics có trụ sở tại Australia, nhận xét.