Việc Trung Quốc siết chặt thương mại biên mậu và kiểm soát chất lượng khiến xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường này trong những tháng đầu năm 2019 bị ảnh hưởng. 

Tuy nhiên, từ tháng 6/2019 đã tăng trở lại do thị trường Trung Quốc đã bắt kịp yêu cầu và có sự điều chỉnh tốt hơn khi nhu cầu tăng. Dự báo, xuất khẩu sẽ tiếp tục tăng mạnh lên trong nửa cuối năm và đạt mức 1,2 tỷ USD.

Xu hướng sụt giảm từ năm 2018 vẫn tiếp tục khiến xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc trong quý I12019 giảm đến 5%; song, sang quý 2 chiều hướng khả quan hơn và chỉ giảm nhẹ 0,3%, đạt 333 triệu USD. 

Tính đến hết tháng 6/2019, xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc giảm 2,3% đạt 572 triệu USD; trong đó, xuất khẩu tôm giảm gần 5%, cá tra tăng gần 2%, cá ngừ tăng mạnh 183%. Cá tra đã vượt tôm, chiếm tỷ trọng cao nhất trong xuất khẩu sang thị trường này với 44%, trong khi tôm chiếm 40%.

Thay đổi chính sách nhập khẩu theo hướng chặt hơn

Theo ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), nguyên nhân là do Trung Quốc siết chặt kiểm soát thương mại biên mậu và kiểm tra an toàn thực phẩm. 

Từ 1/5/2018, sau khi hải quan Trung Quốc phụ trách kiểm soát an toàn thực phẩm đối với thủy hải sản xuất nhập khẩu, họ đã có một số động thái siết chặt thương mại nông thủy sản tiểu ngạch, thắt chặt kiểm tra an toàn thực phẩm đối với thủy sản xuất khẩu chính ngạch. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp nhỏ vốn quen xuất khẩu tiểu ngạch và thiếu thông tin về những quy định xuất khẩu chính ngạch, dẫn đến bị bất ngờ, thụ động trước tình huống bị cấm xuất khẩu tiểu ngạch.

Theo thỏa thuận của cơ quan quản lý 2 nước, thủy sản xuất nhập khẩu giữa hai nước cần phải đáp ứng 2 điều kiện: một là, sản phẩm thủy sản phải được sản xuất tại cơ sở có tên trong danh sách được phép xuất khẩu do Nafiqad công nhận. Hai là, từng lô hàng thủy sản khi xuất khẩu phải kèm theo Chứng thư an toàn thực phẩm do Nafiqad cấp. 

Hàng quý, Nafiqad và Tổng cục Hải quan Trung Quốc sẽ cập nhật và thông báo định kỳ cho nhau để xem xét và công nhận danh sách các cơ sở sản xuất chế biến thủy sản xuất khẩu. Hải quan Trung Quốc sẽ cập nhật danh sách lên website của họ để hải quan cửa khẩu căn cứ vào đó cho thông quan. Ngoài ra, hải quan Trung Quốc còn yêu cầu thủy hải sản xuất khẩu của Việt Nam phải nằm trong danh mục 120 loài đã được đánh giá và cho phép nhập khẩu vào Trung Quốc.

Bên cạnh đó, thủy sản nhập khẩu vào Trung Quốc phải có chứng nhận kiểm dịch, giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O), bao bì đóng gói phải có tiếng Trung và tiếng Anh, phù hợp với tiêu chuẩn đóng gói của Trung Quốc... 

Do vậy, có thể nhiều doanh nghiệp đã không nắm rõ những quy định này nên năm nay không đưa được hàng vào Trung Quốc. Ví dụ, mặt hàng mực khô nhiều địa phương năm nay không xuất được sang Trung Quốc vì không có trong danh mục sản phẩm được xuất khẩu chính ngạch, kết quả là 6 tháng đầu năm nay bị giảm 80%.

Kim ngạch xuất khẩu sẽ tương đương 2018

Vẫn theo ông Hòe, để duy trì xuất khẩu sang Trung Quốc, doanh nghiệp thủy sản cần nắm rõ quy định nhập khẩu của họ, và quan trọng nhất là cải thiện điều kiện cơ sở sản xuất, nâng cao chất lượng an toàn thực phẩm sản phẩm để đăng ký vào danh sách doanh nghiệp xuất khẩu sang Trung Quốc. Ưu tiên xuất khẩu chính ngạch bằng đường biển, vì thuế nhập khẩu chính ngạch giảm và tránh được rủi ro thanh toán, cũng như tránh rủi ro về an toàn thực phẩm và chất lượng lô hàng.

Việc đồng Nhân dân tệ liên tục bị phá giá và mất giá nhiều hơn so với mức mất giá của VND trước đồng USD, tạo ra chênh lệch mất giá giữa đồng Nhân dân tệ so với VND là rất lớn nên giá trị của VND so với Nhân dân tệ tăng lên, khiến giá các mặt hàng thủy sản tăng cao hơn.

Hiện có hơn 150 doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc, trong đó có khoảng 45 doanh nghiệp xuất khẩu cá tra, gần 50 doanh nghiệp xuất khẩu tôm và một số doanh nghiệp hải sản. 

Thương chiến Mỹ - Trung, bên cạnh cơ hội cho Việt Nam tăng xuất khẩu thủy sản sang 2 thị trường lớn này, nhất là những mặt hàng tôm, cá tra nhưng cũng có rủi ro, vì có ý kiến cho rằng, thủy sản Trung Quốc sẽ "được" viết sai nhãn thành C/O Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ, có thể dẫn đến những động thái từ phía Mỹ bất lợi cho hàng hóa Việt Nam.

VASEP dự báo, nhu cầu tiêu thụ thủy sản của Trung Quốc sẽ vẫn tiếp tục tăng; tuy nhiên, người Trung Quốc ngày càng ưa chuộng sản phẩm chất lượng cao, đảm bảo an toàn thực phẩm, đạt tiêu chuẩn như những thị trường khó tính khác (Mỹ, EU, Nhật Bản). 

Do vậy, xu hướng giảm xuất khẩu chưa thể đảo chiều trong vài tháng tới vì chưa thể khắc phục ngay những khó khăn của thị trường. "Trong trường hợp khả quan nhất, xuất khẩu sẽ tăng vào quý cuối năm và kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc sẽ giữ được mức như năm 2018 là 1,2 tỷ USD", ông Hòe dự báo.