Sáng 14/5/2025, tại Nhà Quốc hội, tiếp tục Chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội tiến hành thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (lần thứ nhất). Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP Đà Nẵng, thảo luận về quy định bỏ quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng Nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân quy định tại khoản 5 Điều 1 dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 20213.

 Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy cho biết theo giải thích của Ban soạn thảo, có 2 lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân.  

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy bày tỏ băn khoăn: “Không lẽ Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân. Nếu vậy thì dân bị oan sai, sẽ nhờ cậy ai chất vấn để mà bảo về quyền lợi của họ?”.

Trước khi thông qua mô hình Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực, Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đề nghị Quốc hội xem xét kỹ cơ chế giám sát quyền lực đối với các cơ quan này. 

Bên cạnh đó, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy nhận thấy, lập luận của Ban soạn thảo đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau, trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và tính chất pháp lý khác nhau và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn, vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai, buộc người chất vấn phải trả lời trực tiếp, phải chịu trách nhiệm về phần trả lời của mình.

Đại biểu cho rằng không có quyền chất vấn, đại biểu Hội đồng nhân dân sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp Hội đồng nhân dân để trả lời cụ thể từng vấn đề đối thoại công khai với đại biểu và cử tri.

Đại biểu nhấn mạnh, trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu Hội đồng nhân dân và rộng hơn là cử tri, nhân dân địa phương yêu cầu thông tin trao đổi trực tiếp với Chánh án, Viện trưởng. 

Do đó, nhận định rằng Hội đồng nhân dân vẫn giám sát được là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát. Việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dan là đi ngược lại với Nghị quyết số 27-NQ/TW của Trung ương để xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 

Vì vậy, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đề nghị Quốc hội giữ lại quy định quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân trong Hiến pháp. Trên cơ sở đó, luật chuyên ngành quy định cụ thể, phù hợp với mô hình tổ chức mới, đây chính là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước và nội dung này hiện chưa phát sinh vướng mắc.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn) cho rằng việc bỏ thẩm quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân có thể đem lại một số ưu điểm như Tờ trình.

Tuy nhiên đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho rằng chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước Đại biểu dân cử và Nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án và Viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp thì sẽ rất khó lý giải quyền chất vấn của Đại biểu Quốc hội đối với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao. 

Bên cạnh đó, chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố  của vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của Chánh án và Viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp. 

Theo Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp này thì mô hình tổ chức của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân có 3 cấp: Tối cao, cấp tỉnh và khu vực. Như vậy, việc trao quyền giám sát, nhất là quyền chất vấn cho đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh đối với Chánh án và Viện trưởng cấp tỉnh là phù hợp và khả thi.