Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa tổ chức hội thảo lấy ý kiến chuyên gia, doanh nghiệp để hoàn thiện dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) được dự kiến trình Quốc Hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 diễn ra vào tháng 5 năm 2025.  

Tại hội thảo, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, cho biết xem xét trong suốt giai đoạn từ 2019 đến 2024, xuất khẩu ròng chỉ đóng góp 4% vào tăng trưởng GDP, tiêu dùng đóng góp gần 60%, đầu tư đóng góp trên 36%. Như vậy, đầu tư và tiêu dùng là những động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng của Việt Nam trong năm 2025 và tiếp theo; trong đó Chính phủ cần chú trọng kích thích đầu tư tư nhân.

“Năm 2024, bán lẻ hàng hoá dịch vụ tăng trưởng tốt nhưng chỉ bằng 2/3 so với trước đại dịch Covid (2019) sau khi trừ đi lạm phát”, TS Cấn Văn Lực nói và cho rằng nếu tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhanh, mạnh thì lợi ích tổng hoà của nền kinh tế sẽ suy giảm do giảm cầu tiêu dùng và đầu tư tư nhân.

Thêm nữa, tăng mạnh và nhanh thuế tiêu thụ đặc biệt có thể ảnh hưởng đến hiệu quả đóng góp ngân sách nhà nước lâu dài của một số ngành hàng.

“Chằng hạn như ngành bia liên quan đến chuỗi giá trị bao bì, vận tài, du lịch, nhà hàng…Nếu tăng thuế quá nhanh và sốc sẽ tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với doanh nghiệp và người lao động trong chuỗi ngành hàng nói trên”, TS Cấn Văn Lực lấy ví dụ.

Do đó, TS Cấn Văn Lực kiến nghị Dự thảo Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt cần: (1) hài hòa lợi ích, trách nhiệm và tính khả thi đối với Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, người nông dân trồng, chế biến nguyên liệu sản xuất, khả năng đảm bảo việc làm cho người lao động; (2) cần có đánh giá tác động đầy đủ, toàn diện, có cơ sở khoa học và sát thực tiễn; (3) không nên “tận thu” mà nên nuôi dưỡng nguồn thu; (4) phối hợp, đồng bộ và nhất quán nhiều chính sách mới đạt được mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững và mục tiêu chính sách thuế đề ra và (5) tính toán mức thuế, thời điểm và lộ trình tăng thuế phù hợp, khả thi (tránh hiện tượng “khó chồng khó”, nhanh quá và cao quá có thể gây sốc, gây tác dụng ngược như lách luật, chuyển sang dùng sản phẩm khác có tác hại nhiều hơn…).

Bà Trần Ngọc Ánh, Giám đốc Ngoại vụ cấp cao, Công ty TNHH Heineken Việt Nam, kiến nghị Chính phủ có những chính sách phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp tránh bẫy “kép”, xuất khẩu khó khăn mà thị trường trong nước thì không đạt được tốc độ tăng trưởng mong đợi. Bởi lẽ, hiện nay, bối cảnh quốc tế đầy biến động, bất ổn, khó lường. 

Bà Ánh dẫn chứng kết quả nghiên cứu đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia được thực hiện bởi Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương), Viện Nghiên cứu Đồ uống Việt Nam phối hợp với nhóm chuyên gia của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) và Tổng cục Thống kê, công bố vào cuối năm 2024. Theo đó, xét về tác động kinh tế vĩ mô, cả hai phương án trong Dự thảo Luật đều có nguy cơ làm giảm giá trị gia tăng của ngành bia và tác động tiêu cực đến GDP, dù trong ngắn hạn, thu ngân sách có thể tăng, nhưng về trung và dài hạn sẽ giảm.

Cụ thể, đối với ngành bia, theo hai phương án mà ban soạn thảo đề xuất, GDP sẽ sụt giảm lần lượt là 14.276 tỉ đồng tương đương 0,0354% và 32.5259 tỷ đồng, tương đương 0,08%. Tổng giá trị tăng thêm của ngành bia là 44.359 tỷ đồng, tương đương 9,4% và 61.899 tỷ đồng, tương đương 13,12%.

Một mục tiêu quan trọng khi đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với bia, rượu là điều tiết hành vi tiêu dùng nhằm bảo vệ sức khoẻ người dân. Tuy nhiên, bà Trần Ngọc Ánh cho biết, Công ty Nghiên cứu thị trường Nielsen, sản lượng bia không chính thống hay còn gọi là “bia cỏ” trên cả nước năm 2023 đã tăng 28% so với năm 2022. Riêng năm 2024, sản lượng dòng bia này đã tăng 71% trên quy mô cả nước. Về thị phần, năm 2024, dòng bia cỏ cũng tăng từ 4,2% lên 5,8%.

Đáng chú ý, tại Đồng bằng sông Cửu Long, dòng bia này hiện nay đang chiếm tổng số 8% thị phần, với giá bán thấp hơn bia chính thống khoảng 25-35%, thu hút mạnh nhóm tiêu dùng nhạy cảm về giá. Những sản phẩm “bia cỏ” có hàm lượng methanol cao, độc hại với người tiêu dùng và không đóng góp một đồng nào cho ngân sách nhà nước.

Do đó, bà Ánh kiến nghị ban soạn thảo cần thực hiện đánh giá tác động của dự án luật thuế tiêu thụ đặ biệt một cách toàn diện, lượng hóa, có sự tham gia của các tổ chức nghiên cứu độc lập để đảm bảo cơ sở khoa học cho chính sách thuế, tổ chức tham vấn đầy đủ các đối tượng chịu sự tác động đồng thời xem xét yếu tố phát triển kinh tế để tránh gây xáo trộn cho ngành sản xuất bia và các ngành liên quan. Đồng thời, cần cân nhắc lộ trình tăng thuế hợp lý để giảm thiểu tác động tiêu cực đến mục tiêu của Chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng, qua đó duy trì động lực tăng trưởng kinh tế và sự ổn định của ngành bia.

Ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA) cũng cho biết thêm đặc thù ngành đồ uống có cồn chịu nhiều hạn chế từ các luật chuyên ngành như Luật phòng chống tác hại rượu bia, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật quảng cáo, Luật thương mại và đặc biệt là Nghị định 100/168… đã và đang ảnh hưởng rất mạnh tiêu dùng rượu bia trong nước.

Ngoài ra, các doanh nghiệp phải đối mặt với khó khăn vấn nạn rượu trôi nổi, không rõ nguồn gốc, không được quản lý chiếm tới gần 63% lượng rượu tiêu thụ, gây thất thu cho ngân sách Nhà nước, ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, ảnh hưởng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp chính thống.

Do đó, VBA kiến nghị, đối với sản phẩm rượu, bia: lùi hiệu lực đến năm 2028; ap dụng tăng thuế theo Phương án 1 tại Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi.  Đối với sản phẩm nước giải khát có đường, xem xét chưa nên bổ sung mặt hàng nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml, vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.