Mặc dù Chính phủ và các cơ quan chức năng đã nhiều lần có văn bản yêu cầu các địa phương phải chấn chỉnh ngay tình trạng cấp phép tràn lan cho các dự án thép, đặc biệt, đối với các dự án sản xuất những sản phẩm mà trong nước đã chủ động được và đang dư thừa, nhưng có lẽ tất cả những yêu cầu đó vẫn chỉ như... “ném đá ao bèo”.

Theo lý giải của VSA, một trong những lý do của việc đầu tư tràn lan này là các địa phương chạy đua về thành tích thu hút đầu tư, trong đó có đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI). Ngoài ra, cũng phải kể đến việc “giơ cao đánh khẽ” của các cơ quan quản lý, kết quả là không có dự án thép nào bị “thổi còi” và các địa phương vẫn tiếp tục “vô tư” cấp phép đầu tư cho thép.

Những con số giật mình

Vụ Công nghiệp nặng (Bộ Công Thương) cho biết, kết quả đánh giá, rà soát việc thực hiện quy hoạch ngành thép của Bộ Công Thương mới đây cho thấy, hiện cả nước có 74 dự án sản xuất gang, thép thành phẩm có công suất thiết kế từ 100.000 tấn/năm trở lên. Ngoài ra, còn một số nhà máy sản xuất thép do Tổng công ty Thép Việt Nam (VNSteel) quản lý. Tổng số vốn đầu tư các dự án lên tới 41.997 tỷ đồng và 20.101 triệu USD.

Theo dự kiến, đến năm 2015 Việt Nam cần khoảng 15 triệu tấn thép và đến năm 2020 là 20 triệu tấn. Nếu các dự án thực hiện theo đúng công suất thiết kế là 35,29 triệu tấn/năm thì cung sẽ vượt cầu khoảng 1,5 - 1,8 lần (đặc biệt là thép tấm, lá).

Nhưng, hiện nay có 3 dự án sản xuất thép tấm cán nóng nằm trong quy hoạch ngành thép không có khả năng tiếp tục triển khai do đang gặp rất nhiều khó khăn, đó là dự án Nhà máy thép liên hợp Hà Tĩnh, dự án Khu liên hợp Cà Ná (tỉnh Ninh Thuận) và dự án Nhà máy thép tấm cán nóng Bà Rịa - Vũng Tàu, Tổng vốn đầu tư của 3 dự án này ước hơn 10 tỷ USD.

Tuy nhiên, trên thực tế, nếu 3 dự án sản xuất thép tấm cán nóng nêu trên không tiếp tục triển khai được thì sản lượng thép chỉ đạt khoảng 26 triệu tấn/năm, so với nhu cầu vẫn vượt khoảng 1,2 - 1,3 lần. Sản lượng phôi thép được sản xuất từ quặng sắt là không nhiều, do vậy, phôi thép chủ yếu được sản xuất từ thép phế hoặc nhập khẩu.

Cần kịp thời điều chỉnh

Vụ Công nghiệp nặng, Bộ Công thương đã xem xét và trình Thủ tướng Chính phủ bổ sung, điều chỉnh Quy hoạch cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội. Bộ đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách, trong việc bảo vệ hiệu quả sản xuất thép trong nước; tăng cường công tác quản lý thị trường chống hàng giả, gian lận thương mại; phát triển hệ thống phân phối thép góp phần bình ổn thị trường thép.

Đồng thời, Bộ Công Thương đã tiến hành tổng hợp kết quả rà soát các dự án sản xuất thép trên địa bàn cả nước và ban hành quy định về đầu tư các dự án sản xuất thép, thực hiện công tác bình ổn giá thép, kiểm tra việc cấp Giấy chứng nhận đầu tư của một số dự án đầu tư tại các khu công nghiệp, khu kinh tế và thực hiện các nhiệm vụ khác được Chính phủ giao.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Phó thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải, Bộ Công Thương đang xây dựng Đề án “Quy hoạch phát triển hệ thống sản xuất và hệ thống phân phối mặt hàng thép giai đoạn 2011-2020, có xét đến năm 2025”. Theo kế hoạch, Đề án này sẽ được hoàn thành vào tháng 9/2010.

Trong thời gian qua, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, ban quản lý các khu kinh tế, khu công nghiệp đã phối hợp với Bộ Công Thương trong việc quản lý và cấp giấy chứng nhận đầu tư dự án sản xuất thép. Tuy nhiên, việc các địa phương cấp giấy chứng nhận đầu tư các dự án chưa có trong Quy hoạch ngành với quy mô từ 300 tỷ đồng trở lên mà không lấy ý kiến thoả thuận của Bộ Công Thương và ý kiến chấp thuận chủ trương đầu tư của Thủ tướng Chính phủ (đối với các dự án có quy mô từ 1.500 tỷ đồng trở lên) là vi phạm quy định về đầu tư và cần phải được chấn chỉnh.

Ngoài ra, việc cấp giấy chứng nhận đầu tư các dự án sản xuất gang, thép tại một số địa phương chưa đảm bảo các điều kiện cần thiết về quy mô, công nghệ sản xuất, chủng loại sản phẩm, nguồn nguyên liệu đầu vào, hạ tầng cơ sở, đánh giá tác động môi trường... dẫn đến tình trạng một số dự án đầu tư thiếu tính bền vững, mất cân đối giữa sản xuất thượng nguồn với hạ nguồn, không đảm bảo các yêu cầu về môi trường.

Việc thu hồi giấy chứng nhận đầu tư các dự án không triển khai hoặc không có khả năng thực hiện theo tiến độ đã cam kết và không có lý do chính đáng chưa được giải quyết dứt điểm theo quy định tại Khoản 2, Điều 64 của Luật Đầu tư.

Trong thời gian tới, Bộ Công Thương đề nghị các bộ, ngành, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, ban quản lý khu kinh tế, khu công nghiệp tăng cường phối hợp trong việc quản lý các dự án đầu tư sản xuất thép, góp phần phát triển ngành công nghiệp thép Việt Nam