Doanh nghiệp lợi dụng cơ chế sơ hở và giám sát lỏng lẻo để phát hành trái phiếu “rác”

Tại kết luận thanh tra về việc chấp hành chính sách, pháp luật trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ và sử dụng nguồn vốn huy động tại 67 tổ chức phát hành trong giai đoạn 2015 đến 30/6/2023, được công bố cuối tuần trước, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, cá nhân liên quan tổ chức kiểm điểm trách nhiệm và xử lý theo thẩm quyền đối với các hạn chế, khuyết điểm, vi phạm trong công tác quản lý nhà nước về trái phiếu doanh nghiệp tại Bộ Tài chính.

DOANH NGHIỆP CÔNG BỐ THÔNG TIN KHÔNG CHÍNH XÁC, TRUNG THỰC

Kết luận thanh tra đã chỉ ra hàng loạt vi phạm của các tổ chức phát hành trong quá trình huy động vốn từ trái phiếu doanh nghiệp để thực hiện dự án bất động sản khi dự án chưa đủ điều kiện pháp lý triển khai; sử dụng nguồn vốn trái phiếu sai mục đích hợp đồng, chuyển tiền qua nhiều tổ chức, cá nhân trung gian không rõ ràng; ký hợp đồng hợp tác kinh doanh để chuyển toàn bộ quyền sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp cho bên thứ ba, với giá trị lớn và thời hạn dài, tiềm ẩn rủi ro và nguy cơ thất thoát vốn cho nhà đầu tư.

Một số doanh nghiệp còn lợi dụng sơ hở của cơ chế để xây dựng phương án phát hành không rõ ràng, thiếu chi tiết về mục đích sử dụng vốn, từ đó linh hoạt, tùy tiện trong việc sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp, dẫn đến sai phạm.

Ngoài ra, một số tổ chức phát hành chưa thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các biện pháp tổ chức và tuân thủ quy định pháp luật trong quá trình phát hành trái phiếu doanh nghiệp.

Theo Thanh tra Chính phủ, nguyên nhân dẫn đến các sai phạm nêu trên xuất phát từ hạn chế trong công tác nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện thể chế đối với lĩnh vực trái phiếu doanh nghiệp, khiến hoạt động quản lý và thực thi chưa hiệu quả.

Thứ nhất, quy định về xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp được ban hành từ năm 2014 nhưng đến năm 2020 mới bắt đầu được áp dụng theo hình thức không bắt buộc và chỉ chính thức bắt buộc từ ngày 01/01/2024. Trong khoảng thời gian này, nhiều doanh nghiệp yếu kém, không đủ năng lực vẫn phát hành trái phiếu, dẫn đến hệ lụy về rủi ro và nguy cơ thất thoát vốn cho nhà đầu tư.

Thanh tra Chính phủ kết luận việc chậm trễ trong triển khai quy định này có phần trách nhiệm của Bộ Tài chính với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực trái phiếu doanh nghiệp và xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp.

Thứ hai, lĩnh vực bất động sản chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giá trị huy động trái phiếu doanh nghiệp, đồng thời là lĩnh vực có tính chất phức tạp, nhạy cảm, với chu kỳ đầu tư dài. Việc huy động vốn trái phiếu doanh nghiệp cho các mục đích như chuyển nhượng vốn điều lệ, mua cổ phần mang tính đặc thù cao. Tuy nhiên, hiện chưa có cơ chế giám sát, kiểm tra, thanh tra một cách chủ động và kịp thời. Ngoài ra, cũng chưa có quy định giới hạn về khối lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành theo từng chương trình, dự án hoặc mục đích sử dụng, dẫn đến tình trạng huy động vốn tùy tiện, phục vụ nhu cầu riêng không gắn với dự án cụ thể. 

Thứ ba, các quy định chính sách hiện vẫn còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ. Việc giao doanh nghiệp phát hành tự chịu trách nhiệm công bố thông tin nhưng không đi kèm cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả từ cơ quan quản lý nhà nước khiến tính chính xác, trung thực của thông tin không được đảm bảo. Bên cạnh đó, quy định về căn cứ áp dụng lãi suất trái phiếu doanh nghiệp đối với tổ chức tín dụng vẫn chưa được cụ thể hóa.

KIẾN NGHỊ BỔ SUNG QUY ĐỊNH VỀ HẠN MỨC PHÁT HÀNH TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP

Thanh tra Chính phủ kết luận rằng Bộ Tài chính chưa kịp thời, chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc nghiên cứu, tham mưu ban hành hoặc sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến phát hành và sử dụng vốn từ trái phiếu doanh nghiệp.

Đặc biệt, các quy định về điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp còn thiếu chặt chẽ, chưa đủ để ngăn chặn các tổ chức phát hành có năng lực tài chính yếu kém tham gia thị trường, tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Đồng thời, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc phát hành và sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp, nhất là trong lĩnh vực bất động sản, chưa được chỉ đạo kịp thời, dẫn đến nhiều sai phạm, tồn tại.

Bên cạnh đó, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội chưa thực hiện tốt vai trò quản lý, giám sát, theo dõi công bố thông tin và báo cáo của các tổ chức phát hành. Trong đó, nhiều tổ chức phát hành là các tập đoàn kinh tế tư nhân quy mô lớn, nhưng hầu hết đều vi phạm quy định về công bố thông tin khi bị thanh tra.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính chủ trì, nghiên cứu, tham mưu sửa đổi, bổ sung các Nghị định: số 153/2020/NĐ-CP, 65/2022/NĐ-CP, 08/2023/NĐ-CP và Thông tư số 76/2020/TT-BTC ngày 31/12/2020 của Bộ Tài chính liên quan đến một số nội dung sau.

Một, sửa đổi, bổ sung trách nhiệm của tổ chức phát hành trong việc xây dựng phương án phát hành, trong đó nội dung “kế hoạch bố trí nguồn và phương thức thanh toán lãi, gốc trái phiếu” phải bao gồm: phương thức thanh toán, số tiền thanh toán, thời gian dự kiến thanh toán, dòng tiền dự kiến thanh toán tương ứng với từng mục đích sử dụng trái phiếu doanh nghiệp.

Hai, sửa đổi, bổ sung quy định về khối lượng, giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành căn cứ vào mục đích sử dụng theo hướng sau. (1) Đối với mục đích đầu tư chương trình/dự án: việc huy động trái phiếu doanh nghiệp phải căn cứ tổng mức đầu tư được cấp có thẩm quyền phê duyệt và có tài liệu chứng minh. (2) Đối với mục đích cơ cấu nợ: phải căn cứ giá trị khoản nợ kèm tài liệu chứng minh.

Ba, sửa đổi, bổ sung nội dung giải trình, đánh giá tác động và ảnh hưởng của một số chỉ tiêu tài chính khi báo cáo tài chính có dấu hiệu bất thường; tiềm ẩn rủi ro về dòng tiền để thanh toán gốc, lãi TPDN (như: doanh thu, lợi nhuận sau thuế giảm so với kỳ trước...) tại Mẫu số 3.1 Thông tư số 122/2020/TT-BTC.

Bốn, nghiên cứu, sửa đổi khoản 10 Điều 1 Nghị định 65/2022/NĐ-CP để quy định cụ thể hơn về: “Kế hoạch sử dụng nguồn vốn thu được từ phát hành trái phiếu”, trong đó nêu rõ từng mục đích sử dụng (chương trình, dự án, hạng mục, khoản nợ cơ cấu...) tương ứng với giá trị và thời gian sử dụng. Nếu giải ngân theo tiến độ, cần nêu rõ kế hoạch sử dụng phần vốn tạm thời nhàn rỗi.

Năm, nghiên cứu, sửa đổi khoản 1 Điều 13 Nghị định 153/2020/NĐ-CP theo hướng quy định cụ thể biện pháp quản lý trường hợp tổ chức phát hành hợp tác với bên thứ hai để bên đó sử dụng tiền huy động từ trái phiếu doanh nghiệp vào các chương trình, dự án hợp tác đầu tư, nhằm đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, an toàn.

Ngoài ra, Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu, bổ sung quy định để tổ chức tín dụng có phương pháp (mở sổ, tài khoản) theo dõi, quản lý dòng vốn trái phiếu doanh nghiệp đúng mục đích theo phương án phát hành. Tránh tình trạng vốn trái phiếu doanh nghiệp bị hòa lẫn với các loại vốn khác, không được theo dõi riêng, dẫn đến vi phạm.