Cây dược liệu từng bị lãng quên trong rừng sâu giờ đây đã trở thành “mỏ vàng trong vườn nhà” của người dân miền núi Thanh Hóa. Không chỉ giúp ổn định đời sống kinh tế, mô hình này còn góp phần giữ rừng, giữ môi sinh, giữ gìn vốn tri thức bản địa quý từ bao đời nay.

CÂY DƯỢC LIỆU LÀM GIÀU CHO NGƯỜI DÂN VÙNG CAO

Thanh Hóa, với địa hình miền núi, là nơi có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển cây dược liệu. Từ lâu, những cây thuốc quý đã gắn bó mật thiết với đời sống của người dân nơi đây, được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa trị nhiều căn bệnh. Tuy nhiên, cách trồng dược liệu ở vùng cao trước đây vẫn khá manh mún, không có kế hoạch cụ thể, và bà con phần lớn vẫn sống nhờ vào những cây trồng truyền thống như ngô và sắn.

Từ khi mô hình “biến nương ngô thành vườn thuốc” được triển khai, nhiều hộ dân ở các xã miền núi như Thành Lâm (huyện Bá Thước) đã thay đổi hoàn toàn cách nghĩ và cách làm. Mô hình này không chỉ mang lại thu nhập ổn định mà còn giúp bảo vệ tài nguyên rừng, giữ gìn sự đa dạng sinh học, bảo vệ đất đai và phát triển bền vững.

Ông Lô Văn Sáng, một nông dân ở xã Thành Lâm, chia sẻ: “Trước đây, chúng tôi chỉ trồng ngô, mỗi vụ thu nhập chẳng được bao nhiêu mà công chăm sóc lại vất vả. Sau khi tham gia vào mô hình trồng cây dược liệu, tôi chuyển sang trồng cà gai leo, hiệu quả thu nhập cao gấp nhiều lần, mỗi sào đất mang về cho gia đình hơn 20 triệu đồng mỗi năm.”

Cây dược liệu như cà gai leo, xạ đen, bạc hà, hoàng ngọc... đang dần thay thế các cây trồng có giá trị thấp. Những cây này không chỉ giúp bà con tăng thu nhập mà còn thích hợp với điều kiện đất đai và khí hậu nơi đây. Việc trồng dưới tán rừng còn giúp bảo vệ nguồn nước, ngăn chặn xói mòn đất, giữ vững thảm thực vật, giúp duy trì cân bằng sinh thái.

MÔ HÌNH TRỒNG CÂY DƯỢC LIỆU DƯỚI TÁN RỪNG: ĐỔI MỚI VÀ HIỆU QUẢ

Để hỗ trợ người dân chuyển đổi từ canh tác nông nghiệp truyền thống sang mô hình trồng dược liệu, chính quyền Thanh Hóa đã triển khai các dự án hỗ trợ kỹ thuật và tài chính. Một trong những dự án nổi bật là việc phát triển cây sói rừng tại xã Thành Lâm, huyện Bá Thước. Sói rừng là một loại cây dược liệu quý, được người dân địa phương sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian để chữa trị các bệnh lý như ho lao, cảm cúm, viêm ruột, mụn nhọt, và thậm chí là hỗ trợ điều trị viêm não B.

Với sự hỗ trợ từ Quỹ Môi trường toàn cầu (UNDP - GEF) và Viện Môi trường và Phát triển bền vững (VESDI), dự án phát triển cây sói rừng đã được triển khai từ tháng 7/2021, với mục tiêu giúp bảo tồn loài cây thuốc quý này đồng thời phát triển kinh tế cho người dân. Sau gần hai năm triển khai, hơn 100 hộ dân tại xã Thành Lâm đã tham gia trồng cây sói rừng trên diện tích khoảng 72 ha, phần lớn trong số đó là trồng xen canh trong vườn nhà hoặc dưới tán rừng.

Chủ tịch UBND xã Thành Lâm, ông Trịnh Văn Dũng, cho biết: “Dự án không chỉ giúp bảo tồn cây thuốc quý mà còn tạo ra việc làm và tăng thu nhập cho người dân. Mô hình này giúp gia đình nào cũng có thu nhập ổn định từ cây dược liệu.”

Đề án “Phát triển các mô hình cây trồng, vật nuôi, dược liệu, sản phẩm có lợi thế khu vực miền núi tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2022 - 2025” được UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt vào tháng 12/2022. Đề án dự kiến phát huy được 33 đối tượng mô hình cây trồng, vật nuôi, dược liệu, sản phẩm lợi thế để xây dựng các mô hình phát triển sản xuất phù hợp với từng vùng, miền; khai thác tiềm năng lợi thế của khu vực miền núi; khai thác tiềm năng lợi thế của khu vực miền núi; tạo sinh kế, việc làm cho khoảng 3.000 hộ gia đình khu vực miền núi của tỉnh; xây dựng thương hiệu và công nhận từ 11 sản phẩm OCOP trở lên.

Mô hình trồng cây dược liệu dưới tán rừng không chỉ đơn thuần là sự chuyển đổi cây trồng mà còn là cách thay đổi thói quen canh tác nhỏ lẻ, tự phát của người dân, mở ra hướng phát triển kinh tế lâu dài và bền vững. Sự kết hợp giữa việc trồng dược liệu và bảo vệ rừng đã giúp Thanh Hóa có một chiến lược phát triển xanh, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng.

LIÊN KẾT CÂY DƯỢC LIỆU VỚI DU LỊCH SINH THÁI: CƠ HỘI TẠO SINH KẾ BỀN VỮNG

Ngoài việc phát triển cây dược liệu để tăng thu nhập cho người dân, Thanh Hóa cũng đang hướng đến việc kết hợp mô hình này với phát triển du lịch sinh thái. Các khu bảo tồn như Pù Luông đã trở thành điểm đến không chỉ thu hút du khách bởi cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, mà còn giúp khách du lịch tìm hiểu về quy trình trồng, thu hái và chế biến cây dược liệu.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện toàn tỉnh có gần 1.000 loài cây dược liệu trong đó có khoảng 20 loài dược liệu quý như: ba kích, đinh lăng, hòe, hương nhu trắng, sa nhân, huyền sâm, xuyên tâm liên, nghệ vàng, cà gai leo… , chủ yếu tập trung tại các huyện miền núi, vùng cao.

Các sản phẩm dược liệu như cà gai leo, xạ đen, và cây sói rừng đang dần được chế biến hoàn chỉnh và đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước. Thông qua các chương trình du lịch kết hợp tham quan mô hình dược liệu, Thanh Hóa đang mở ra cơ hội để quảng bá sản phẩm, xây dựng thương hiệu và xuất khẩu những sản phẩm dược liệu chất lượng ra thế giới.

Tại Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Luông, theo kết quả điều tra, ghi nhận được tổng số 590 loài cây dược liệu tự nhiên; đặc biệt, qua khảo sát có khoảng 20 loài cây thuốc quý hiếm như cây bảy lá một hoa, lan kim tuyến đá vôi, khôi tía...Kết hợp du lịch với cây dược liệu đang trở thành xu hướng phát triển của nhiều địa phương, không chỉ giúp tăng trưởng ngành du lịch mà còn tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm dược liệu. Điều này  góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, giúp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, duy trì sự đa dạng sinh học và phát triển nền kinh tế xanh bền vững.

Ông Phạm Văn Hùng, Phó Giám đốc BQL Khu bảo tồn Pù Luông, chia sẻ: “Các mô hình phát triển cây dược liệu này hứa hẹn sẽ mang đến hướng phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện tự nhiên, tiềm năng lợi thế của người dân nằm bên trong và vùng đệm của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Giúp bà con cải thiện đời sống từ trồng cây dược liệu, chính là phương cách khả dĩ, hài hòa nhất để bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học kết hợp mô hình du lịch sinh thái, trải nghiệm để phát triển sinh kế bền vững”.

Mô hình "biến nương ngô thành vườn thuốc" tại Thanh Hóa không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân mà còn góp phần bảo vệ môi trường và duy trì đa dạng sinh học. Những thành công ban đầu từ các mô hình trồng cây dược liệu dưới tán rừng, kết hợp với du lịch sinh thái, đang mở ra một hướng đi bền vững cho các khu vực miền núi tỉnh Thanh Hóa.