Nỗ lực của Tổng thống Mỹ Donald Trump trong việc thay đổi trật tự thương mại toàn cầu thông qua chính sách thuế quan mới có thể sẽ khiến nền kinh tế thế giới suy yếu, đồng thời làm căng thẳng mối quan hệ giữa Washigton với cả các đồng minh và đối thủ. Với nền kinh tế Mỹ, đã xuất hiện những dấu hiệu cho thấy tác động tiêu cực từ thuế quan.

CÂU CHUYỆN PHỨC TẠP

Ở lập trường của ông Trump và các quan chức trong nội các của ông, thuế quan là một khoản thu lớn, bù đắp chi phí tài chính do chính sách cắt giảm thuế đã được Quốc hội gia hạn hồi tháng 6. Thuế quan cũng lại cam kết mới từ các doanh nghiệp và các quốc gia về đầu tư và tạo việc làm tại Mỹ.

Việc phần lớn quốc gia trên thế giới, bao gồm Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản, đồng ý với các thỏa thuận sơ bộ và không trả đũa thuế quan mới của Mỹ giúp chính quyền ông Trump tự tin về chiến lược của mình.

Trong một bài đăng trên tờ báo New York Times ngày 7/8, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer khẳng định chính sách thuế quan của ông Trump đã mở ra một kỷ nguyên mới cho nền kinh tế toàn cầu chỉ trong vài tháng.

Với việc đưa vào hiệu lực mức thuế cao hơn với hầu hết các đối tác thương mại sau nửa đêm ngày 7/8, nền kinh tế lớn nhất thế giới nâng thuế quan lên mức cao chưa từng thấy kể từ khi luật Smoot-Hawley năm 1930 áp đặt các loại thuế quan làm trầm trọng và kéo dài thêm cuộc Đại suy thoái (Great Depression).

Theo ước tính của Bloomberg Economics, xét tổng thể, các động thái thuế quan của ông Trump sẽ nâng mức thuế quan bình quân của Mỹ lên 15,2%, cao hơn nhiều so với mức 2,3% năm ngoái. Điều này sẽ khiến GDP toàn cầu giảm 2 nghìn tỷ USD so với mức lẽ ra đạt được vào năm 2027.

Hiện tại, thỏa thuận đình chiến thương mại với Trung Quốc buộc Mỹ áp đặt mức thuế quan 30% đối với hàng hóa từ quốc gia châu Á này. Hàng nhập khẩu từ Anh và Singapore nằm trong số những mặt hàng ít bị ảnh hưởng nhất với mức thuế quan cơ sở 10%, tiếp đó là hàng hóa từ EU và Nhật Bản với thuế suất 15%.

Hàng hóa từ Thụy Sỹ đối mặt với mức thuế quan trừng phạt nặng nề 39%. Hàng hóa từ Ấn Độ chịu thuế quan 25% và thêm 25% vì mua dầu Nga. Hàng hóa Brazil xuất khẩu vào Mỹ cũng đối mặt mức thuế quan 50%.

Nhưng câu chuyện phức tạp hơn thế. Dù dựng lên bức tường thuế quan cao chưa từng thấy, ông Trump cũng tạo ra một số cánh cửa miễn thuế.

Theo một phân tích của hãng tin Bloomberg, tính đến ngày 7/8, chính quyền ông Trump đã miễn hơn 1 nghìn tỷ USD hàng hóa khỏi các mức thuế quan mới - tương đương hơn 1/3 lượng hàng nhập khẩu của Mỹ năm 2024.

Con số này có thể sẽ tăng lên nữa hệ thống tính thuế quan phức tạp có hiệu lực. Với hệ thống này, một số ít công ty và ngành công nghiệp lớn sẽ được hưởng lợi.

Vẫn còn nhiều câu hỏi lớn xoay quanh chính sách thuế quan và các thỏa thuận sơ bộ mà ông Trung thông báo đạt được với các đối tác thương mại của Mỹ. Nhưng giới phân tích nhận định chính sách thuế quan mới của vị Tổng thống chắc chắn sẽ chỉ mang lại một số ít “kẻ thắng” nhưng rất nhiều “người thua”.

NHỮNG “NGƯỜI MẤT” LỚN NHẤT

Dù đàm phán thương mại được cho là vẫn tiếp tục, Ấn Độ có thể sẽ nằm trong số những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Mức thuế đối ứng 25% đối với hàng nhập khẩu từ Ấn Độ vào Mỹ cao hơn mức Trump áp đặt với một số nước Đông Nam Á như Indonesia và Việt Nam. Đây được xem đối thủ cạnh tranh của Ấn Độ khi đón làn sóng dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc. Hàng hóa từ Indonesia chịu thuế quan 19%, còn Việt Nam chịu 20%. 

Ngoài ra, ông Trump cũng đe dọa sẽ áp thêm trừng phạt thêm thuế quan 25% với Ấn Độ vì nhập khẩu dầu Nga. Thuế quan này dự kiến có hiệu lực vào cuối tháng 8. Khi đó, xuất khẩu của Ấn Độ sang Mỹ có thể giảm 60%, làm giảm khoảng 0,9% GDP của quốc gia Nam Á này - theo ước tính của Bloomberg Economics.

Thụy Sỹ cũng ở rơi vào tình thế tương tự Ấn Độ. Ông Trump đã áp thuế quan 39% lên hàng nhập khẩu từ quốc gia này, bao gồm đồng hồ và sôcôla, dù các mặt hàng quan trọng như dược phẩm và vàng vẫn được miễn thuế. Trong khi đó, các sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ từ các nước láng giềng EU của Thụy Sỹ chỉ chịu mức thuế quan 15%.

“KẺ ĐƯỢC LỢI” SAU CÙNG?

Đến nay, những bên hưởng lợi lớn nhất từ chính sách của ông Trump là các công ty đang được miễn thuế quan. Trong sắc lệnh hành pháp ngày 2/4, khi ông Trump lần đầu công bố các mức thuế quan đối ứng với từng đối tác thương mại, có một phụ lục dài 37 trang với hơn 1.000 mã thuế quan cho các sản phẩm được miễn trừ.

Một số mã trong số này có thể chỉ là tạm thời, nhưng kể cả như vậy, các công ty có hàng hóa nằm trong diện được miễn thuế vẫn được hưởng lợi lớn. Ngoài ra, một số tập đoàn lớn, như Apple Inc., đã đàm phán được các điều khoản miễn trừ thuế quan dài hạn hơn.

Vào ngày 11/4, ông Trump bổ sung điện thoại thông minh, máy tính xách tay và các sản phẩm công nghệ tiêu dùng khác vào danh sách miễn trừ. Điều này đồng nghĩa iPhone và các sản phẩm khác của Apple đã được miễn thuế quan mới.

Vào ngày 6/8, tại Văn phòng Bầu dục của Nhà Trắng, CEO Apple Tim Cook đã cùng Tổng thống Trump thông báo rằng công ty này sẽ tăng đầu tư vào Mỹ từ mức 500 tỷ USD công bố trước đó lên 600 tỷ USD trong vòng 4 năm tới. Phần thưởng cho điều này là các sản phẩm của Apple không chỉ được miễn thuế quan đối ứng mà còn được miễn thuế quan sắp áp dụng với con chip.

Theo một phân tích gần đây của Bloomberg, trong 2 tháng sau thông báo thuế đối ứng ngày 2/4 của ông Trump, các công ty được miễn thuế đã tiết kiệm được tới 19 tỷ USD nhờ không phải trả thuế quan mới. Cùng với Apple, những công ty hưởng lợi hàng đầu còn có Samsung Electronics Co. của Hàn Quốc. Theo dữ liệu thương mại chính thức, ngành công nghệ đã tiết kiệm được hơn 7 tỷ USD chỉ trong 2 tháng đó.

Theo Bloomberg, “kẻ thắng” sau cùng có thể là Trung Quốc. Dù xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm mạnh trong thời gian qua, nhà xuất khẩu lớn nhất thế giới đang tìm được các thị trường khác cho hàng hóa của mình. Nhìn rộng hơn, chính sách thuế quan của Mỹ có thể sẽ đẩy các quốc gia khác về phía Trung Quốc.

Khi chính quyền ông Trump nâng cao hàng rào thuế quan, Mỹ có nguy cơ trở thành một ốc đảo bảo hộ trong nền kinh tế toàn cầu và mở ra cơ hội cho hàng hóa vốn ngày càng có tính cạnh tranh cao của Trung Quốc.

“Bên thắng trong chiến lược mà Mỹ theo đuổi có thể chính là Trung Quốc”, cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Lawrence Summers nhận xét với kênh Bloomberg TV.