Dạo gần đây, trên các diễn đàn dành cho mẹ và bé có rất nhiều thông tin về sữa từ các loại hạt. Từ nơi bán nguyên vật liệu, máy làm sữa, công dụng của các loại sữa và cả những địa chỉ tin cậy cung cấp loại sữa này. Nhiều bậc phụ huynh chia sẻ kinh nghiệm thực tế khi cho con uống sữa hạt, cộng thêm việc phương pháp thực dưỡng cũng đề cao các loại nước uống từ các loại hạt để giúp cho cơ thể khỏe mạnh, khiến cho sữa hạt dần “lên ngôi”.  Thêm nữa, trong những năm gần đây, nhiều người đã bắt đầu tránh sữa động vật có nguồn gốc do nâng cao nhận thức của các tác dụng phụ tiềm năng tiêu thụ sữa, bao gồm dị ứng và không dung nạp lactose, khả năng tăng nguy cơ ung thư và bệnh tiểu đường, và do đó hướng mọi người có xu hướng sử dụng sữa có nguồn gốc thực vật nhiều hơn. 

Có nên thay thế hoàn toàn sữa bò?
Sữa bò, sữa dê từ lâu đã rất phổ biến với nhiều chất dinh dưỡng và những ích lợi cho cơ thể. Tuy nhiên với sự xuất hiện của sữa thực vật, một cuộc tranh cãi đã diễn ra: sữa bò, sữa dê tốt hơn hay sữa đậu nành, dừa, hạnh nhân và các loại sữa không kem sẽ tốt hơn? Lo ngại chuyện an toàn vệ sinh thực phẩm cũng như tình trạng sử dụng thuốc kháng sinh, hormone tăng trưởng… nên thay vì sử dụng sữa bò, nhiều người đã tìm đến những giải pháp khác với truyền thống lâu nay. Hai chị Nhàn và Quỳnh - chủ cơ sở Go NUTS - Sữa từ hạt (Nguyễn Thiệp, Q.1, TP.HCM) - ban đầu quyết định tự nấu sữa ở nhà cho con từ các loại hạt thiên nhiên để vừa yên tâm vừa đảm bảo sạch sẽ, an toàn. Sau đó, do nhìn thấy nhu cầu của nhiều bà mẹ khác, các chị mới quyết định tập trung kinh doanh sản phẩm này.

Tại Go NUTs, những chai sữa được bán ra cho các bà mẹ văn phòng có giá từ 30.000 đồng - 45.000 đồng cho nhiều loại khác nhau như: gạo lứt mè đen; đậu nành, đậu phụng; óc chó, yến mạch, đậu xanh; hạt dẻ cười; hạnh nhân vani; yến mạch, hạt sen, hạt bí… Còn ở Măng’s Mania (Q.7, TP.HCM), tiệm ăn chuyên phục vụ món chay thực dưỡng, thì luôn chú trọng bổ sung thêm vào khẩu phần của khách hàng trong từng bữa ăn những chai sữa hạt, được thay đổi liên tục theo thực đơn. Anh Thi - chủ Măng’s Mania chia sẻ: “Khi nguồn nguyên liệu có dấu hiệu bị ô nhiễm, chất kháng sinh tồn dư trong động vật lớn nên người tiêu dùng chuyển sang sử dụng các loại sữa hạt. Đối tượng khách hàng của Măng’s Mania hầu hết là người có ý thức về thực phẩm sạch, yêu động vật hoặc ăn chay”. Tuy nhiên, theo phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia Lê Bạch Mai, thì sữa là thực phẩm như rau, như thịt, lại không có nguồn thực phẩm nào có nguồn canxi, phốtpho tốt như sữa, nên không có lý do nào phải tách sữa, nhất là với trẻ nhỏ. “Bạn có thể sử dụng sữa thực vật, vì sữa động vật cũng như thực vật đều có ưu thế riêng, như sữa thực vật đặc biệt là từ đậu, vừng lạc cũng giàu axit amin, nhưng ít sắt… nên dùng sữa kể cả động vật và thực vật đều phải ăn thêm thịt, nếu không da dẻ sẽ rất xanh,” bác sỹ Lê Bạch Mai chia sẻ.  Vẫn theo bác sỹ Lê Bạch Mai: “Nếu trẻ nhỏ và kể cả người lớn dùng sữa hạt, thì cần bù trừ lượng chất đạm bằng cách có chế độ ăn giàu đạm từ thịt động vật trong bữa ăn (cá/tôm/trứng/thịt). Ngoài ra, phải có chế độ ăn đa dạng đủ riboflavin và vitamin B12. Cá nhân tôi không khuyến khích dùng sữa hạt cho các bé nhẹ cân, biếng ăn và tăng trưởng kém. Các bà mẹ có thể dùng sữa có nguồn gốc ngũ cốc (sữa yến mạch, sữa gạo…) cho các bé bị dị ứng sữa bò nhưng phải có chỉ định và chẩn đoán chuyên khoa từ bác sỹ dinh dưỡng, bên cạnh đó bác sỹ sẽ có thực đơn hợp lý để giúp bé tăng trưởng bình thường”.

Dùng sao cho phù hợp?
Phần lớn nhu cầu loại bỏ sữa bò khỏi thực đơn hàng ngày bắt nguồn từ chứng không dung nạp lactose. Mức độ không dung nạp lactose khác nhau giữa các cá nhân, với ước tính khoảng 15% người gốc Bắc Âu, 80% người da đen và gốc Tây Ban Nha, và lên đến 100% người châu Á. Một số người có thể chịu đựng nguồn lên men các sản phẩm từ sữa như sữa chua và pho mát cứng, mà có xu hướng có mức độ thấp của lactose và các cấp cao hơn của vi khuẩn hữu ích hỗ trợ tiêu hóa lactose. Đối với những người khác, thậm chí là một phần nhỏ của sữa trong cà phê của họ có thể dẫn đến khó chịu tiêu hóa từ không dung nạp lactose. Những người bị dị ứng sữa thực tế phải tránh sữa ở dưới mọi hình thức. Ngoài ra còn có những người ăn chay chọn không tiêu thụ sữa và cũng tránh việc sử dụng của bất kỳ thực phẩm hoặc các mặt hàng khác (như da, một số loại keo, mật ong và len) của các con thú. Những người theo một chế độ ăn thực dưỡng cũng tránh tiêu thụ sữa, phô mai, trứng và mật ong... Nhiều nghiên cứu khoa học cho biết, sữa làm từ các loại hạt dinh dưỡng là một nguồn thay thế tuyệt vời cho các loại sữa bò thông thường. Tuy nhiên, bạn phải am hiểu về hàm lượng dưỡng chất để bổ sung cho phù hợp. Theo Food Standards, tất cả các loại sữa có nguồn gốc từ thực vật đều có hàm lượng đạm và năng lượng thấp hơn sữa bò. Ví dụ lượng đạm trong 50ml sữa bò sẽ tương đương 75 ml sữa yến mạch hoặc 250 ml sữa hạnh nhân.

Sữa thực vật được chia làm 2 nhóm phổ biến: Nhóm có nguồn gốc từ hạt như sữa hạnh nhân, sữa hạt óc chó, sữa dừa… Các loại sữa này nếu pha chế ở nhà sẽ không có đủ lượng vitamin B12 hoặc các loại sữa dạng hạt được chế biến sẵn hầu như không được phép bổ sung thêm vitamin và khoáng chất, vì vậy không thích hợp để thay thế sữa chính cho trẻ từ 1 - 2 tuổi; mà chỉ nên góp phần để thay đổi khẩu vị. Nếu bạn vẫn thích cho bé uống sữa hạt thì cần đa dạng hóa và bổ sung thêm lượng đạm từ động vật như cá, tôm, trứng, thịt trong khẩu phần ăn hằng ngày của bé. Nhóm thứ hai là các loại sữa có nguồn gốc ngũ cốc như sữa yến mạch, sữa gạo. Ngoài hàm lượng đạm và năng lượng thấp, loại này nếu làm thủ công tại nhà sẽ thiếu vitamin D, canxi, riboflavin và vitamin B12. Sữa yến mạch dùng được như sữa chính cho bé trên 2 tuổi. Ngoài ra, đây còn là loại sữa chuyên dùng thay thế cho trẻ bị dị ứng sữa bò nhưng phải có chỉ định và chẩn đoán từ bác sĩ dinh dưỡng, để bác sĩ cân đối thực đơn cho trẻ. Với người lớn, sữa mè đen và đậu phộng giúp người dùng kiểm soát được lượng cholesterol, hỗ trợ tuần hoàn máu, chống oxy hóa. Riêng với những mẹ bầu, công thức này còn có thể giúp các mẹ sau sinh lợi sữa. Sữa hạnh nhân, hạt điều, hạt phỉ, hạt óc chó… hay sữa gạo lứt, đậu xanh, đậu đỏ…được cho là không cholesterol và ít chất béo bão hòa, lại giàu protein và một số loại vitamin nên rất tốt đối với người lớn tuổi, người mới ốm dậy, người đang trong chế độ ăn kiêng. Tác dụng và cách làm một số loại sữa hạt 1.    Sữa hạnh nhân

Hầu hết các loại sữa hạnh nhân đều chứa nhiều các vitamin và chất dinh dưỡng. Chỉ cần một cốc đã cung cấp một lượng lớn canxi, vitamin D và B12. Không chỉ ngon lành, sữa hạnh lượng calo nhân ít hơn một nửa so với  sữa tách béo (chỉ 30 calo trong mỗi cốc). Ngoài ra, nó cũng có không cholesterol và ít chất béo bão hòa. Nhưng lưu ý bạn cũng kiểm tra nhãn dinh dưỡng để chắc chắc về thành phần và tránh các loại sữa có đường. Chuẩn bị: 100 gr hạt hạnh nhân, 700 ml nước, đường, 1 tấm vải lọc dày, sạch. Cách làm: 
-    Cho hạnh nhân vào nồi, đổ nước sắp sắp, đặt lên bếp, đun tới khi sôi thì tắt bếp. Để ngâm hạnh nhân trong thời gian có thể từ 8 tiếng hoặc cũng có thể là 1 ngày để cho hạt hạnh nhân có thể nở ra. Sau khi ngâm, vớt hạt hạnh nhân ra và lọc bỏ lớp màng mỏng bao bọc hạt hạnh nhân màu nâu đỏ để được những hạt hạnh nhân trắng nõn.
-    Cho hạt hạnh nhân vào máy xay cùng với 700 ml sau đó xay nhuyễn. Đổ nước hạnh nhân đã xay vào tấm vải lọc để lọc hết bã hạnh nhân, chỉ còn lại nước. Cho nước hạnh nhân vào nồi, thêm lượng đường phù hợp cho vừa vị và đun sôi. Sau khi sôi thì tắt bếp. Để sữa hạnh nhân nguội là có thể uống. Hoặc cho vào tủ lạnh uống sẽ ngon  hơn. 2.    Sữa hạt điều

Trong sữa hạt điều có rất nhiều protein. Một cốc sữa cung cấp cho bạn 18 gram protein, trong khi các loại thực phẩm đóng gói chỉ cung cấp khoảng 1 gram. Cũng như sữa hạnh nhân hay sữa dừa, sữa hạt điều còn có thêm canxi, vitamin D, B12 và nhiều chất dinh dưỡng khác. Chuẩn bị: 100 gr hạt điều sống (vỡ 2, vỡ 4 càng tốt), 1 lít nước, 1 – 2 lá dứa, vài hạt kỷ tử. Cách làm:
-    Ngâm hạt điều khoảng 45 -60 phút, sau đó cho vào máy xay cùng 1 lít nước, xay nhuyễn, xay xong thì lọc qua 1 cái rây để lọc bã, cho phần nước đã lọc vào nồi nấu cùng lá dứa và kỷ tử. Lưu ý là nấu với lửa nhỏ để sôi lăn tăn.
-    Khi sôi khoảng 10 – 15 phút thì tắt bếp, lọc bỏ lá dứa và kỷ tử, để nguội.
Có thể cho thêm mật ong, mạch nha hoặc đường phổi cho dễ uống. 3.    Sữa đậu xanh

Đậu xanh chứa hàm lượng cao chất chống ôxy hóa coumestrol – một loại polyphenol giúp bảo vệ sức khỏe. Ngoài ra, các hợp chất phytonutrient chứa trong đậu xanh còn có tác dụng phòng tránh ung thư dạ dày. Đậu xanh còn là nguồn cung cấp chất xơ hòa tan. Chất này đi qua đường tiêu hóa, lấy đi những chất béo thừa và loại bỏ khỏi cơ thể trước khi hấp thụ, nhất là cholesterol. Đồng thời đậu xanh giúp ổn định lượng đường trong máu sau bữa ăn nên rất tốt cho người bệnh tiểu đường. Chuẩn bị: 300 gr đậu xanh đã cà vỏ, 1/4 bát con đường cát trắng, nửa thìa nhỏ muối, 1 bó lá nếp (lá dứa). Cách làm:
-    Ngâm đậu với nước pha thêm chút muối rồi để từ 3 – 4 tiếng. Ngâm xong rửa lại cho thật sạch. Lá nếp rửa sạch rồi bó tròn lại. Cho đậu xanh vào nồi, rồi đổ nước lạnh vào, đun sôi, hớt bọt. Đổ đậu đã nấu vào máy sinh tố, thêm đường và xay thật mịn.
-    Cho hỗn hợp đậu xanh đã xay vào nồi, cho thêm lá nếp rồi bắc lên bếp, bạn vừa đun vừa khuấy đều trong khoảng 10 – 15 phút, nếm độ ngọt cho vừa khẩu vị. Bạn cho vào tủ lạnh bảo quản và dùng dần, có thể dùng trong khoảng 1 tuần. 4.    Sữa hạt bắp gạo lứt

Gạo lứt bổ sung nhiều dinh dưỡng, chống độc, bổ gan, bổ thận, tăng hồng cầu, trị táo bón, nhuận gan mật và lợi tiểu, ngăn ngừa loãng xương, viêm khớp... Trongkhi đó, mỗi một hạt ngô có 2g chất béo, 41g carbohydrate, 5g chất xơ và 5g protein. Các chất béo trong ngô có xu hướng là chất béo không bão hòa đa và không bão hòa đơn, bao gồm 29.5 mg axit béo omega – 3 và 961 mg axit béo omega – 6… Chuẩn bị: 2 bắp ngô nếp; 1 chén con gạo lứt. Cách làm:
-    Bắp rửa sạch, nạo lấy thịt bắp bằng dao 2 lưỡi. Gạo lứt ngâm tối thiểu 8h, có thể ngâm qua đêm.
-    Đem xay hỗn hợp trên rồi lọc, nấu trên lửa nhỏ, khuấy đều trong quá trình nấu. Các bạn sẽ thu được thành phẩm là 1,5 lít sữa. Ngoài ra các bạn có thể nấu bằng cách luộc chín bắp, giữ luôn cùi luộc cho ngọt nước, nấu chín nhừ gạo lứt rồi xay với nước sôi để nguội. Nhanh hơn và nhiều chất xơ hơn. 5.    Sữa đậu đỏ hạt sen

Lượng protein phong phú trong đậu đỏ được đánh giá là có lợi cho tim. Protein làm hạ thấp mức cholesterol “xấu” LDL và làm gia tăng lượng cholesterol “tốt” HDL. Lượng kali trong hạt đậu đỏ có tác dụng giúp điều chỉnh và kiểm soát mức huyết áp. Còn hạt sen không chỉ cung cấp những dưỡng chất cần thiết như protit, lipit, gluxit, canxi, photpho, sắt,…mà còn giàu các vitamin B1, B2, PP, C... Chuẩn bị: 100 gr đậu đỏ tươi (nếu các bạn không mua được hạt tươi thì có thể ngâm hạt khô ít nhất 8h, loại bỏ những hạt lép và sâu nổi trên mặt nước); 100 gr hạt sen tươi (nếu dùng hạt sen khô thì làm tương tự như hạt đậu đỏ). Cách làm:
-    Hấp chín cả 2 loại hạt trên, cho vào máy xay sinh tố, xay cùng với nước sôi để nguội. Xay cho thật nhuyễn, mịn. Cho thêm lượng nước cho vừa trước khi lọc, lọc qua rây.
-    Lọc lại lần 2 với rây dày hơn hoặc bạn lọc qua 2 lớp rây. Lượng xác còn lại rất ít và bạn sẽ thu lại được 1,2 lít sữa, sữa này bọt nhiều, thơm bùi.

Một số lưu ý quan trọng -    Bất cứ ai tìm cách để thay thế các sản phẩm sữa thì không nên làm thay đổi chế độ ăn uống khác, hãy chắc chắn lựa chọn sữa gần thông tin dinh dưỡng với các sản phẩm hiện tại. -    Những lựa chọn thay thế sữa có thể được bao gồm trong một chế độ ăn thực vật dựa trên cân bằng lành mạnh cùng với các loại trái cây tươi, rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt, các loại đậu, có thể cung cấp các chất dinh dưỡng tổng thể giống một chế độ ăn uống ăn đầy đủ hoặc ăn chay. -    Với trẻ nhỏ, “sữa hạt” chỉ nên được dùng như một loại thực phẩm bổ sung. Và trước khi quyết định cho trẻ sử dụng, mẹ cần phải nghiên cứu kỹ về sự tương thích của từng loại hạt chế biến sữa đối với từng lứa tuổi, ví dụ trẻ nhỏ thì chỉ nên cho uống sữa hạt sen, trẻ lớn hơn có thể dùng sữa bắp, sữa mè, sữa kê, sữa đậu xanh, đậu đỏ,… Còn trẻ trên 1 tuổi mới được dùng sữa từ hạt hạnh nhân, hạt điều, hạt bí, macadamia, óc chó, hồ đào…

 

Chọn máy làm sữa hạt -    Bạn có thể dùng máy làm sữa đậu nành để làm sữa hạt thì sẽ tiết kiệm thời gian hơn, vì máy nấu, xay và lọc luôn. Tuy nhiên chỉ làm được dung lượng ít. -    Bạn có thể chọn máy xay sinh tố để có thể làm một lượng sữa nhiều hơn cùng lúc (cả mẹ và bé cùng uống) Chỉ cần chọn loại máy xay sinh tố công suất 500W trở lên là được, xay sẽ nhuyễn và mịn hơn. -    Một gợi ý của TVTD là máy làm sữa đậu nành đa năng BlueStone SMB-7391. Máy có 2 hệ thống chức năng: nút Đa chức năng sẽ cho phép bạn lựa chọn các chức năng Cháo, Cháo dinh dưỡng, Cháo trẻ em, Sinh tố, Súp dinh dưỡng và Tự làm sạch. Nút Chức năng làm sữa sẽ điều khiển các chức năng Sữa đậu nành, Ngũ cốc, Sữa đặc, Làm sữa nhanh. Ngoài ra, máy còn có các nút Ngâm - Giữ ấm cho phép giữ ấm thực phẩm sau khi nấu. Giá bán trên trang Lazada khoảng 3.800.000 đồng.

 

Thanh Huyền