Đã hơn một lần, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đề xuất tăng tuổi hưu nhưng vẫn chưa nhận được sự đồng thuận của Quốc hội. Tới đây, đề xuất này sẽ được Bộ tiếp tục trình Quốc hội một lần nữa. Ông Nuno Cunha, Chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã chia sẻ về vấn đề này.

Thưa ông, hiện rất nhiều người dân vẫn chưa đồng tình với đề xuất tăng tuổi về hưu của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đưa ra. Vậy tại sao không tìm một phương án khác để đảm bảo vấn đề an sinh xã hội mà không cần tăng tuổi nghỉ hưu?

Để đảm bảo bền vững tài chính của một hệ thống an sinh xã hội thường có 3 phương án chính, đó là giảm chế độ, tăng tuổi nghỉ hưu và tăng tỷ lệ đóng góp.

Rõ ràng, mỗi phương án đều có tác động khác nhau đến hệ thống an sinh, đồng thời tác động đến từng người dân và doanh nghiệp. Vì vậy, cần tìm được giải pháp cân bằng 3 phương án trên, cũng như cần thực hiện cải cách từ từ sao cho người dân và doanh nghiệp có đủ thời gian để điều chỉnh những thay đổi đó. Đấy chính là cách đảm bảo tính bền vững về tài chính và về xã hội của hệ thống bảo hiểm xã hội.

Chúng tôi hiểu người dân sẽ không hài lòng với việc tăng tuổi nghỉ hưu. Thật sự đây là một quyết định khó khăn.

Dù khó khăn nhưng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội vẫn tiếp tục lựa chọn phương án tăng tuổi về hưu. Theo ông, nên lý giải điều này như thế nào?

Nếu nhìn vào số liệu về tuổi thọ trung bình, đặc biệt là tuổi thọ của những người sống từ 60 trở lên, có thể thấy là ngày nay, một phụ nữ Việt Nam khi đạt đến tuổi 60 thì có tuổi thọ trung bình đến 81,6. Như vậy, nếu về hưu ở tuổi 55, phụ nữ Việt Nam sẽ nhận lương hưu hơn 26 năm. Tưởng tượng nếu người này bắt đầu tham gia lao động từ 25 tuổi, tối đa có thể đóng được 30 năm (thậm chí ít hơn). Như vậy đóng 30 năm để hưởng lương hưu 26 năm là điều không thể.

Do vậy, không hề khó khi thấy được thách thức mà hệ thống cần xử lý. Lần này tình hình càng khó khăn hơn, không chỉ là việc tuổi thọ tăng mà còn ở một yếu tố khác. Đó là tỷ lệ dân số lao động trên một người già sẽ giảm từ 6,6 xuống còn khoảng hai.

Chúng tôi không hình dung nổi hệ thống sẽ tồn tại như thế nào nếu các tham số như tuổi nghỉ hưu không được điều chỉnh. Hiểu rõ các thách thức với hệ thống, do vậy chúng tôi ủng hộ đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu một cách từ từ. Theo đề xuất là mỗi năm tăng 3 tháng và bắt đầu tăng từ 2020, nghĩa là đến 2024 mới có người phụ nữ đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 56 và tới 2028 mới nghỉ ở tuổi 57. Việc tăng tuổi nghỉ hưu như vậy cho phép người dân và nền kinh tế điều chỉnh theo.

Chỉ có một vấn đề là vẫn còn sự khác biệt giữa tuổi về hưu của nam và nữ. Nhiều người nói sẽ là công bằng nếu cho phép phụ nữ về hưu sớm vì bên cạnh làm việc, họ còn thực hiện chức năng chăm sóc gia đình khiến bận rộn hơn. Một số người cũng nói là phụ nữ cần về hưu sớm vì sức khỏe của họ không bằng nam giới. Những điều trên hoàn toàn sai lầm. Phụ nữ có tuổi thọ cao hơn nam giới. Về nguyên tắc, sức khỏe của phụ nữ sau giai đoạn chăm sóc con cái bằng hoặc tốt hơn sức khỏe đàn ông.

Nếu về hưu sớm, phụ nữ sẽ có lương hưu thấp hơn lương hưu của nam giới do thời gian đóng góp ít hơn. Thông thường, phụ nữ có lương thấp hơn với nam giới với cùng công việc, trong khi thực tế là phụ nữ lại sống lâu hơn nam giới. Do vậy, cách công bằng nhất là cần phải tiến tới cân bằng tuổi về hưu nam và nữ, cho phép phụ nữ về hưu với mức lương hưu cao hơn.

Thưa ông, người dân lo tăng tuổi về hưu là lo về sức khỏe của họ. Là chuyên gia ILO về an sinh xã hội, xin ông chia sẻ về vấn đề tuổi về hưu tại các nước đang phát triển hoặc có điều kiện tương tự như Việt Nam?

Việt Nam là một quốc gia có dân số đang già hóa nhanh nên xã hội và nền kinh tế cần quan tâm đến việc sử dụng tiềm năng của từng con người theo cách thức tốt hơn. Rất cần phải đảm bảo điều kiện làm việc thích ứng với thể trạng của con người.

Tôi hiểu rằng, mỗi người dân đều có mối quan tâm và họ đều lo lắng khi tuổi nghỉ hưu tăng. Tuy nhiên, chúng ta cần phải hiểu rõ tác động của những thay đổi này là gì và các vấn đề về cơ cấu đòi hỏi phải có các cải cách hoặc các chính sách khác.

Về kinh nghiệm của các nước trên thế giới, tôi thấy tuổi về hưu của họ đều đang tăng. Trước đây, ở các quốc gia, tuổi về hưu thường là 60 (giống như nam giới ở Việt Nam), nhưng hiện tuổi về hưu của họ đang tăng vì tuổi thọ tăng và sức khỏe của con người đang tốt hơn. Thực tế này không chỉ diễn ra ở các nước giàu có như Nhật Bản hay châu Âu mà còn ở các quốc gia xung quanh Việt Nam. Nhiều quốc gia trong khu vực hiện đang tranh luận về vấn đề này và tuổi về hưu sẽ sớm được tăng.