Ai đang ngáng đường cổ phần hóa và thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp?
Bộ trưởng Bộ Tài chính lo ngại, cổ phần hoá nếu chạy theo lợi nhuận, chuyển đổi mục đích sử dụng đất sang xây dựng dự án, bán công ty, đóng cửa nhà máy có thể dẫn tới thu hẹp sản xuất, bán rẻ tài nguyên, đẩy người lao động ra đường...
Ngày 17/5, Cục Tài chính doanh nghiệp và Tạp chí Tài chính (Bộ Tài chính) tổ chức hội thảo “Giải pháp thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp”.
Những vướng mắc trong xác định giá trị quyền sử dụng đất, phương án sử dụng đất được cho là điểm nghẽn lớn nhất trong công tác cổ phần hóa, thoái vốn thời gian qua.
"LỖ HỔNG" TỪ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ NHÀ ĐẤT GÂY RỦI RO THẤT THOÁT
Theo báo cáo tại hội thảo, triển khai Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện phương án cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước và kế hoạch cổ phần hoá, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong giai đoạn 2016 – 2020, số lượng doanh nghiệp nhà nước đã giảm mạnh so với giai đoạn 2011-2015.
"Mặc dù số lượng doanh nghiệp nhà nước chỉ còn chiếm khoảng 0,08% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động trong cả nước tính đến thời điểm 31/12/2020, nhưng các doanh nghiệp nhà nước vẫn đang nắm giữ nhiều nguồn lực quan trọng của nền kinh tế, chiếm 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trên thị trường, chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất kinh doanh...".
Ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính).
Trong đó, Bộ Tài chính đã tham mưu cho Chính phủ và trực tiếp theo dõi, đôn đốc quá trình thực hiện nêu trên, tháo gỡ nhiều vướng mắc về cơ chế chính sách để đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn tại các doanh nghiệp Nhà nước.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, Bộ Tài chính cho rằng, thông qua tham vấn ý kiến lãnh đạo các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước và lãnh đạo địa phương, hiện còn tồn tại rất nhiều hạn chế, vướng mắc và "nút thắt" cần phải mạnh tay tháo gỡ thì mới tạo đột phá trong tiến trình đẩy nhanh cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.
Ông Hồ Đức Phớc, Bộ trưởng Bộ Tài chính nêu ra 3 vấn đề cản trở hiện nay mà đầu tiên là tiến trình cổ phần hoá, thoái vốn ỳ ạch, không đạt kết quả đề ra theo danh mục, tiến độ và đề án Thủ tướng Chính phủ đã ban hành.
Thứ hai, nguồn thu về cổ phần hóa không đạt yêu cầu.
Riêng năm 2021, Quốc hội giao Chính phủ nguồn thu từ cổ phần hóa 40.000 tỷ. Tuy nhiên, kết thúc năm 2021, nguồn thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nộp về Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp chỉ vỏn vẹn 1.401 tỷ đồng, tương đương đạt 2,5% kế hoạch. Từ đó, trong năm 2022, kéo theo nỗi lo thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nộp về ngân sách tiếp tục tương "giẫm chân tại chỗ" như năm 2021.
Thứ ba, "việc xác định giá trị của doanh nghiệp không chính xác, thường thấp hơn giá trị thực tế và giá trị xác định lại, gây thất thoát, lãng phí. Thậm chí, xuất hiện một số vụ án bị hình sự hoá vì cổ phần hoá, liên quan đến xác định giá trị doanh nghiệp, giá trị quyền sử dụng đất, tài sản. Điển hình trong số này là vụ án tại Tổng công ty Nông nghiệp Sài Gòn, Công ty TNHH MTV Phát triển công nghiệp Tân Thuận (IPC) và Công ty cổ phần Phát triển Nam Sài Gòn (Sadeco)...
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc kể lại thời gian khi giữ chức Tổng Kiểm toán Nhà nước, đã thực hiện quyết toán lại giá trị của 45 doanh nghiệp, sau đó, giá trị sau kiểm toán tăng lên gấp nhiều lần, bình quân 2,8 lần. Rủi ro lớn nhất đến từ vấn đề sử dụng đất, tính toán giá trị quyền sử dụng đất.
Theo ông, việc xác định giá trị quyền sử dụng đất có nhiều quan điểm. Trước đây, tiền thuê đất hàng năm không tính vào giá trị của doanh nghiệp nhưng tiền thuê đất một lần lại được tính vào giá trị doanh nghiệp.
"Tuy nhiên, tiền thuê đất một lần lại không sát với giá thị trường ngay tại thời điểm đó. Dù sau khi chuyển vào giá trị cổ phần hóa ngày hôm nay sát giá thị trường nhưng khoảng 5-10 năm, vẫn có khoảng cách rất lớn. Đây cũng là lỗ hổng gây thất thoát", Bộ trưởng phân tích.
"Một vấn đề khác cần lưu ý, sau khi nộp tiền thuê đất một lần, doanh nghiệp được cổ phần hóa sẽ chuyển mục đích sử dụng đất sang nhà ở đô thị hay xây dựng công trình khác. Việc xác định giá trị đất không chính xác sẽ gây thất thoát và điều này sẽ giết chết nền sản xuất", Bộ trưởng Hồ Đức Phớc lo ngại.
Cũng theo ông, một doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá, phải tăng thêm năng lực tài chính, nâng cao khả năng cạnh tranh trong các ngành nghề đã được cấp phép kinh doanh nhưng nếu chạy theo lợi nhuận, say sưa với chênh lệch từ địa tô đất đai, doanh nghiệp sẽ bán công ty hoặc đóng cửa sản xuất. Khi đó, người lao động sẽ bị đẩy ra đường, máy móc thiết bị bán rẻ, quy mô sản xuất của nền kinh tế ngày càng bị co hẹp.
Chính vì vậy, ngày 15/6/2018, Quốc hội ban hành Nghị quyết 60/2018/QH14 về tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, nghiêm cấm việc chuyển mục đích sử dụng đất có nguồn gốc từ doanh nghiệp nhà nước.
Nhưng đến năm 2020, khi Nghị định 140/2020/NĐ-CP ngày 30/11/2020 ra đời, Nghị quyết 60 hết hiệu lực nhưng Nghị định 40 quy định không rõ, vẫn khẳng định phải thuê đất hàng năm nhưng không rõ có được cho chuyển chuyển mục đích hay không.
Vì vậy, địa phương rất lúng túng trong việc nếu cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, lại lo ngại gây ra thất thoát nhưng nếu không cho chuyển thì đúng luật hay không.
Ông Phớc cho rằng, cần phải nhận diện một cách mạnh mẽ và chính xác, tham mưu cho Chính phủ sửa đổi nhất quán về luật pháp và thực hiện đúng đắn, chính xác nhất.
Ngoài ra, còn một số băn khoăn khác như: việc sắp xếp nhà đất, xác định lợi thế thương mại, vấn đề liên doanh liên kết có gây mất đất hay không cũng chưa được làm rõ. Những vấn đề nêu trên tồn tại trong một thời gian dài đã trở thành một phần câu chuyện dẫn đến người đứng đầu các doanh nghiệp nhà nước không thể hiện quyết tâm cao, không làm đúng vai trò chức trách trong việc đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa.
TÁCH ĐẶC QUYỀN SỬ DỤNG "ĐẤT VÀNG" KHỎI GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP KHI CỔ PHẦN?
Để giải quyết căn cơ tình trạng trên, đẩy nhanh tiến độ cổ phần hoá, thoái vốn, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho hay, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính phối hợp với các bộ, ngành liên quan tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và đẩy nhanh cổ phần hóa và thoái vốn cho doanh nghiệp, từ đó, thúc đẩy cho quá trình tái cơ cấu của đất nước, tăng năng lực sản xuất kinh doanh, năng lực nền kinh tế và phát triển doanh nghiệp một cách bền vững, đúng thực chất.
Để làm được điều này, thứ nhất, cần triển khai mạnh mẽ Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69/2014/QH13) để sớm sbáo cáo với Quốc hội.
Thứ hai, lựa chọn phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp một cách chính xác.
Thứ ba, quyền sử dụng đất là quyền của một loại tài sản và hàng hóa đặc biệt, cần tính toán việc xây dựng phương án sắp xếp quản lý nhà đất của các doanh nghiệp một cách phù hợp.
Theo ông, sắp tới sẽ lựa chọn 5 thành phố trực thuộc trung ương về phê duyệt phương án sắp xếp nhà đất; trong đó, chọn một số doanh nghiệp có điều kiện để thí điểm niêm yết giao dịch trên thị trường chứng khoán.
Đặc biệt, Bộ trưởng cũng nêu lên một vấn đề khúc mắc cần tháo gỡ, đó là: có tính giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị của doanh nghiệp khi cổ phần hay không.
"Sau khi cổ phần hóa, doanh nghiệp vẫn phải nộp tiền thuê đất hàng năm. Đồng thời, doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá không được chuyển mục đích sử dụng đất. Nếu không có nhu cầu sử dụng đất phải trả lại Nhà nước hoặc Nhà nước đấu giá để chuyển mục đích sử dụng đất. Đây là một vấn đề rất quan trọng trong khi Nghi định 140 chưa đề cập rõ.
(Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc)
Ngoài ra, đối với các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế làm ăn sản xuất kinh doanh đang có hiệu quả, đang có lãi, cần phải cân nhắc lựa chọn giữa việc hoàn thiện lại để thúc đẩy phát triển và cổ phần hóa.
Hay khi, cổ phần hoá, thoái vốn nhà nước có nên giữ dưới 50% hay không hay bán cả doanh nghiệp, đây cũng là một vấn đề.
Đặc biệt, có nên tính giá trị quyền sử dụng đất, tiền sử dụng đất vào giá trị của doanh nghiệp hay không hay là chỉ thực hiện thuê đất từng năm và giữ đúng mục đích sử dụng đất theo phương án sử dụng đất đã được cơ quan nhà nước, khi được UBND tỉnh thành phố phê chuẩn.
Bộ trưởng bày tỏ sự phân vân khi Nghị định 44/2014/NĐ-CP ngày 15/5/20214 quy định về giá đất, đưa ra 5 phương pháp xác định đất tiếp cận khác nhau và cho ra kết quả khác nhau.
"Thậm chí cùng một phương pháp như phương pháp thặng dư cũng cho ra kết quả khác nhau, bởi vì đầu vào khác nhau, biến số khác nhau cho nên ra kết quả khác nhau, cùng một thời điểm, cũng là một vấn đề", Bộ trưởng Phớc chỉ rõ.
