Thanh toán không tiền mặt làm minh bạch hoá nền kinh tế, kích thích tiêu dùng chính thức

Chia sẻ tại Hội thảo “Thanh toán QR CODE: Minh bạch và trải nghiệm không giới hạn”, ngày 19/11/2025, do Tạp chí Kinh tế Việt Nam\VnEconomy phối hợp với Vụ Thanh toán, Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS) và các đơn vị liên quan tổ chức, ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng Phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh đến các tác động tích cực của thanh toán không dùng tiền mặt trong tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ.

Đầu tiên, thanh toán không dùng tiền mặt giúp loại bỏ rào cản vật lý, tăng tốc độ giao dịch, tăng tổng cầu. Thanh toán nhanh chóng làm giảm “độ ma sát” trong quá trình bán – mua, đặc biệt trong các giao dịch nhỏ, tần suất cao. Việc thanh toán đơn giản giúp người tiêu dùng có xu hướng chi tiêu nhiều hơn, giảm tâm lý “sợ trả tiền mặt” chỉ cần "một click" thay vì phải chờ đợi đổi tiền chẵn, tiền lẻ và thúc đẩy mức tiêu thụ ở các ngành bán lẻ, đồ ăn, du lịch, dịch vụ cá nhân. Tổng mức bán lẻ hàng hóa – dịch vụ tăng nhờ khả năng mua – bán diễn ra liên tục và ít bị gián đoạn.

Tiếp đến, thanh toán không dùng tiền mặt cho phép thanh toán chính xác đến từng đồng (kể cả các số lẻ), tránh việc làm tròn số. Việc làm tròn số lẻ trước đây có thể gây thất thoát hoặc tạo ra khoản lợi nhuận lớn bất thường cho doanh nghiệp trong dài hạn.

Việc thanh toán không dùng tiền mặt giúp giảm chi phí giao dịch và chi phí xã hội. Trong khi các giao dịch tiền mặt tốn chi phí về in – vận chuyển – kiểm đếm – bảo quản – đảm bảo an ninh thì thanh toán không tiền giảm chi phí này cho cả doanh nghiệp lẫn Nhà nước. Doanh nghiệp nhỏ không phải đầu tư máy POS nếu dùng mã QR (chi phí gần như bằng 0). Giảm thất thoát, nhầm lẫn, dòng tiền quản trị minh bạch hơn. Khi đó, chi phí xã hội giảm, giá thành hàng hóa, dịch vụ giảm theo và sức mua tăng.

Theo ông Nguyễn Đức Lê, thanh toán không tiền mặt giúp mở rộng thị trường hơn cho doanh nghiệp. Bởi thanh toán số cho phép doanh nghiệp tiếp cận khách hàng ngoài vị trí địa lý truyền thống (ví dụ: bán hàng online, livestream, thương mại điện tử); tăng cơ hội bán chéo, bán lại nhờ dữ liệu giao dịch. Doanh nghiệp có thể theo dõi hành vi tiêu dùng, tối ưu hóa sản phẩm/dịch vụ. Từ đó, tiêu thụ tăng nhờ doanh nghiệp mở rộng biên giới bán hàng.

Một lợi ích to lớn nữa, đó là thanh toán không tiền mặt giúp minh bạch hóa nền kinh tế, kích thích tiêu dùng chính thức. Cụ thể giúp giảm giao dịch “ngầm”, chuyển lên kênh chính thức, khiến doanh nghiệp tự tin hơn trong đầu tư, mở rộng nguồn cung. Người tiêu dùng được hưởng chất lượng tốt hơn, hàng hóa có nguồn gốc rõ ràng, dịch vụ chuyên nghiệp hơn. Nền kinh tế tiêu dùng chính thức phát triển bền vững

Quan trọng hơn, việc không dùng tiền mặt giúp tăng khả năng tiếp cận tài chính cho người dân. Khi người dân có giao dịch số, họ dễ tiếp cận tín dụng tiêu dùng, vay trả góp, BNPL (Buy Now Pay Later). Nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh ở các nhóm thu nhập thấp và trung bình. Thanh toán số trở thành nền tảng thúc đẩy tiêu dùng bằng tín dụng hiệu quả.

Đặc biệt, khả năng phổ cập cao trong toàn xã hội trong thanh toán số khi tính phổ cập cực cao, đặc biệt ở Việt Nam nơi 94–95% người trưởng thành dùng smartphone. Thanh toán qua QR Code chỉ cần 1 điện thoại thông minh (smartphone) có camera, 1 ứng dụng ngân hàng/ ví điện tử. Doanh nghiệp chỉ cần in một mã QR để nhận thanh toán.

Nói về chi phí đầu tư cho thanh toán không tiền mặt, ông Lê cho rằng khoản vốn bỏ ra của doanh nghiệp nhỏ. Không cần máy POS, không cần hợp đồng phức tạp. Hộ kinh doanh, quán vỉa hè, taxi, chợ truyền thống… đều có thể triển khai. Khi các điểm bán tăng, tiêu thụ hàng hóa dịch vụ tăng theo cấp số nhân. Chính QR Code tạo sự bùng nổ tiêu dùng tại hệ thống bán lẻ siêu nhỏ; dịch vụ ăn uống; giao thông vận tải; du lịch – lưu trú…

Thanh toán không dùng tiền mặt giúp tăng tốc độ và trải nghiệm mua sắm của người dùng. Mua nhanh không phải đợi thối tiền. Mô hình “scan – pay – go” rút ngắn thời gian xếp hàng. Đặc biệt hiệu quả trong các mô hình F&B; cửa hàng tiện lợi; siêu thị; sự kiện, du lịch. Khi trải nghiệm càng “mượt” thì nhu cầu tiêu thụ càng tăng.

Hơn hết, thanh toán không tiền mặt tạo niềm tin trong giao dịch. Các QR chuẩn (như VietQR, VietQR Pay) hạn chế lừa đảo chuyển khoản sai tài khoản. Minh bạch hóa cho cả bên bán và bên mua. Người tiêu dùng sẵn lòng chi tiêu nếu cảm thấy an toàn.

Đồng thời thúc đẩy mô hình bán hàng mới. QR Code mở đường cho hóa đơn điện tử qua QR, QR tĩnh tại quầy, QR động theo từng đơn hàng, QR liên kết thương mại điện tử, QR dẫn tới thông tin sản phẩm (truy xuất nguồn gốc)… Tiêu dùng trở nên thông minh hơn – dễ dàng hơn – minh bạch hơn.

Kết thúc tham luận, ông Lê nhấn mạnh thanh toán không dùng tiền mặt và mã QR mang lại nhiều điểm tích cực cho xã hội, là một yếu tố có ích trong thời kỳ chuyển đổi số. Do đó, đại diện Bộ Công Thương khuyến nghị cần tiếp tục nâng cấp công nghệ mã QR để tiện dụng và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của thị trường, tối đa hóa lợi ích cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp.