Tờ trình về kết quả thực hiện, khó khăn, vướng mắc trong triển khai ba Chương trình mục tiêu quốc gia: xây dựng nông thôn mới; giảm nghèo bền vững; phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Và đề xuất giải pháp, cơ chế đặc thù tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các chương trình trong thời gian tới do Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng trình bày nêu rõ: Để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn liên quan đến áp dụng quy định của một số luật chuyên ngành, Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét trình Quốc hội bổ sung một số giải pháp chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương trong quá trình triển khai thực hiện.

GIẢI NGÂN CÁC CHƯƠNG TRÌNH VẪN CHẬM

Báo cáo tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã cho biết về kết quả giải ngân vốn ngân sách nhà nước  của các chương trình mục tiêu quốc gia. Theo đó, tổng kinh phí sự nghiệp của các chương trình mục tiêu quốc gia năm 2021 đã giải ngân là 1.078 tỷ đồng, đạt 88,95% kế hoạch.

Đối với kế hoạch vốn của năm 2022, đến 31/1/2023, giải ngân vốn năm 2022 được khoảng 14.468,011 tỷ đồng, đạt 42,49% kế hoạch (trong đó: vốn đầu tư phát triển khoảng 12.933,106 tỷ đồng, đạt 54% kế hoạch; kinh phí sự nghiệp khoảng 1.534,35 tỷ đồng, đạt 7,82%). Căn cứ quy định Nghị quyết số 69/2022/QH15 và Chỉ thị số 08/CT-TTg, các địa phương đã tiến hành các thủ tục kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân khoảng 18.982,631 tỷ đồng kế hoạch vốn năm 2022 còn lại.

Năm 2023, giải ngân kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương đến tháng 6 năm 2023 đạt khoảng 1.131,044 tỷ đồng, bằng 5,33% kế hoạch. Về vốn đầu tư công, kết quả giải ngân đến 31/8/2023 đạt khoảng 10.139,674 tỷ đồng, bằng 41,9% kế hoạch.

Nếu tính tổng vốn đầu tư công giải ngân trong năm 2023 (bao gồm cả vốn đầu tư của năm 2022 kéo dài sang năm 2023), đến 31/8/2023, kết quả giải ngân đạt khoảng 16.365,331 tỷ đồng, bằng 47,81% kế hoạch.

Tại báo cáo, Chính phủ đã nêu chi tiết các khó khăn, vướng mắc ảnh hưởng tới tiến độ thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia.

Trong đó, có việc công tác hoàn thiện thể chế quản lý, tổ chức thực hiện các các chương trình mục tiêu quốc gia từ trung ương đến địa phương còn chậm, chưa kịp thời, đồng bộ, ảnh hưởng lớn đến việc triển khai các khâu từ phân bổ, giao kế hoạch thực hiện, tổ chức thực hiện và giải ngân vốn chương trình tại các bộ, cơ quan trung ương và địa phương.

Để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, tạo thuận lợi cho các địa phương triển khai thực hiện các chương trình trong thời gian tới, Chính phủ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội xem xét trình Quốc hội bổ sung một số giải pháp về thể chế liên quan đến một số luật chuyên ngành.

ĐỀ XUẤT KÉO DÀI THỜI GIAN THỰC HIỆN, GIẢI NGÂN CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA

Chính phủ đề xuất bổ sung quy định cho phép hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết việc phân cấp cho UBND cấp tỉnh quyết định trình tự, thủ tục, tiêu chí, mẫu hồ sơ lựa chọn dự án, kế hoạch, mô hình phát triển sản xuất trong thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia.

Về việc sử dụng ngân sách Nhà nước thực hiện hỗ trợ phát triển sản xuất, qua vướng mắc ở các địa phương, Chính phủ đề xuất giao chủ trì liên kết, đại diện cộng đồng người dân tự thực hiện việc mua sắm, đảm bảo công khai, minh bạch, đáp ứng yêu cầu theo quy định; cung cấp đầy đủ hóa đơn, chứng từ chứng minh hoạt động mua sắm để làm cơ sở thanh toán, quyết toán vốn hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước.

Theo Chính phủ, hiện nay nhiều địa phương có nguồn lực ngân sách Nhà nước nhưng không có đủ cơ sở pháp lý để ban hành các chính sách tín dụng hỗ trợ một số đối tượng thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia vay vốn ưu đãi thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội để phát triển sản xuất, tạo việc làm.

Đối với giao dự toán kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương hằng năm, Chính phủ đề xuất cho phép Thủ tướng Chính phủ giao tổng dự toán, hội đồng nhân dân cấp tỉnh phân bổ chi tiết dự toán của từng chương trình, thay vì Thủ tướng Chính phủ giao chi tiết đến dự án thành phần như hiện nay.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng kiến nghị bổ sung quy định cho phép các địa phương được sử dụng vốn đầu tư công, vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách tự cân đối của địa phương ủy thác qua hệ thống ngân hàng chính sách để hỗ trợ thực hiện một số nội dung, hoạt động thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia (tương tự cơ chế Quốc hội đã cho phép TP.HCM áp dụng).

Ngoài các giải pháp nêu trên, Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép kéo dài thời hạn thực hiện, giải ngân các chương trình mục tiêu quốc gia đến hết 31/12/2024 để đảm bảo đủ nguồn lực cho các địa phương tiếp tục triển khai thực hiện các nội dung, hoạt động của các chương trình ngay sau khi được Quốc hội cho phép thực hiện các giải pháp về thể chế nêu trên.

Đồng thời, cho phép lùi thời hạn, chưa trình Quốc hội xem xét, quyết định cơ chế thí điểm phân cấp cho cấp huyện trong quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia tại Kỳ họp thứ 6 của Quốc hội.

CẦN CÓ SỰ THAY ĐỔI TRONG QUẢN LÝ CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA

Nhất trí với các biện pháp, đề xuất của Đoàn Giám sát, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng cần có sự thay đổi trong cách quản lý các Chương trình mục tiêu quốc gia, đẩy mạnh phân cấp, nâng cao trách nhiệm của chính quyền các cấp, chú ý cân bằng giữa vốn sự nghiệp với vốn đầu tư;

Đồng thời, cần thay đổi cách triển khai theo hướng giảm thiểu, làm gọn nhẹ các thủ tục để người dân dễ dàng tiếp cận.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cũng cho biết các quy định của pháp luật về tổ chức tín dụng, tài chính, hỗ trợ lãi suất, hỗ trợ các loại quỹ… đang được sửa đổi. Chính phủ cần sớm đề xuất sửa các quy định có liên quan đến nguồn hỗ trợ để đảm bảo giám sát chặt chẽ được các nguồn hỗ trợ từ ngân sách, đồng thời có thủ tục phù hợp với từng loại hình, hình thức hỗ trợ, đầu tư.

Về ban hành nghị quyết của Đoàn Giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách Lê Quang Mạnh nhất trí với nội dung báo cáo của Đoàn Giám sát đề cập đến tính cấp thiết của vấn đề và các nội dung của các cơ chế giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn. Tuy nhiên, theo ông Lê Quang Mạnh, quan trọng là quá trình chuẩn bị các nội dung để bảo đảm quy trình, đồng thời đánh giá chặt chẽ khi thiết kế các nội dung giải pháp để đảm bảo tính khả thi, tạo nên thay đổi cơ bản, thực chất.

Về việc kéo dài thời gian thực hiện giải ngân nguồn vốn đầu tư và sự nghiệp của ba Chương trình mục tiêu quốc gia, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách cho biết, việc kéo dài thời gian vốn của năm 2022 sang năm 2024 là không phù hợp với quy định của Luật Ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, qua báo cáo và các ý kiến, cùng với việc xem xét tình hình thực tiễn, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách thống nhất đề xuất của Đoàn Giám sát đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, báo cáo Quốc hội cho phép kéo dài thời gian thực hiện đối với nguồn vốn này theo hướng để kéo dài đến hết năm 2024.

Thống nhất với 5 nhóm giải pháp được Chính phủ đề xuất, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu quan điểm, bất cứ giải pháp nào có thể khắc phục được tình trạng chậm triển khai các Chương trình mục tiêu quốc gia, cần cố gắng thực hiện, song phải báo cáo rõ với Quốc hội về lý do khách quan, chủ quan.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng đề nghị, khi đưa ra trình trước Quốc hội, các lý lẽ tại Tờ trình cần thuyết phục hơn, cụ thể nếu thực hiện 5 giải pháp như Chính phủ đề xuất thì sẽ tháo gỡ được vướng mắc ở đâu, đẩy nhanh tiến độ như thế nào; nêu rõ mức độ ảnh hưởng đến việc triển khai 3 Chương trình mục tiêu quốc gia nếu không thực hiện các giải pháp này.

Đồng tình với những kiến nghị, đề xuất của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh chia sẻ cùng những khó khăn của các bộ, ngành, địa phương trong triển khai thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia. Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế cho biết tiến độ giải ngân của các Chương trình mục tiêu quốc gia đang ở mức thấp so với mặt bằng chung.

Thực tiễn giám sát cho thấy, việc thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, tổ chức, triển khai, chỉ đạo, thực hiện các quy định, Nghị định, Thông tư, hướng dẫn không chỉ vướng ở một khâu. Chính phủ cần có chỉ đạo quyết liệt để những công việc thuộc thẩm quyền của các cơ quan có thể tổ chức thực hiện hiệu quả trong thời gian tới.

Thảo luận tại phiên họp, nhiều ý kiến thống nhất cho rằng, cùng với việc đẩy nhanh tốc độ giải ngân, cần nâng cao chất lượng của các công việc, tránh trường hợp giải ngân ồ ạt không đạt được hiệu quả, chất lượng như mục tiêu đã đề ra; đảm bảo phân bổ đúng mục đích, không để xảy ra tình trạng gây thất thoát, tiêu cực, lãng phí. Các ý kiến kiến nghị cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để đảm bảo hiệu quả đầu tư.

Kết luận nội dung họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, về cơ bản Ủy ban Thường vụ Quốc hội đồng tình với các chính sách có tính đặc thù mà Chính phủ đã đề nghị nhằm tháo gỡ các khó khăn vướng mắc của ba Chương trình mục tiêu quốc gia;

Đề nghị Chính phủ tiếp tục hoàn chỉnh Tờ trình, lấy ý kiến tham gia của các bộ, ngành, báo cáo đánh giá tác động, nêu một số nguyên tắc, tiêu chí cụ thể để thực hiện các cơ chế này và gửi tới các cơ quan của Quốc hội để Hội đồng Dân tộc thẩm tra chính thức trước khi trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6.