Trình bày tham luận tại tọa đàm, ông Terence D.Jones, quyền Trưởng Đại diện thường trú của Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), cho biết có bằng chứng cho thấy các gói hỗ trợ thời gian qua của Việt Nam "vừa không đủ lớn vừa không đủ rộng về phạm vi" để bảo vệ các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn khỏi bị mất thu nhập do phong tỏa và giãn cách xã hội. 

Kể từ đầu mùa dịch, Việt Nam đã áp dụng hai biện pháp tài khóa kể từ đầu đại dịch.

Thứ nhất, Nghị quyết 42/NQ-CP về hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi Covid-19 được ban hành vào tháng 4/2020, bao gồm trong đó là gói hỗ trợ 62.000 tỷ đồng để hỗ trợ 20 triệu công nhân bị mất việc làm do đại dịch.

Thứ hai, Nghị quyết 68/NQ-CP về gói hỗ trợ mới trị giá 26.000 tỷ đồng được công bố vào ngày 1/7/2021 để giúp những người lao động bị ảnh hưởng bởi phong tỏa và giãn cách xã hội trong đợt bùng phát dịch gần nhất.

Ông Terence D.Jones đánh giá Chính phủ Việt Nam đã có những hành động kịp thời nhằm giảm bớt khó khăn cho các hộ gia đình không có thu nhập do mất việc làm hoặc mất thu nhập từ công việc tự do. 

NHIỀU LAO ĐỘNG TỰ DO, NGƯỜI VÔ GIA CƯ KHÔNG ĐỦ ĐIỀU KIỆN NHẬN TRỢ CẤP

Tuy nhiên, ông cho biết, một nghiên cứu mới đây do Trung tâm Phân tích và Dự báo - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam thực hiện cho thấy tỷ lệ nghèo về thu nhập tạm thời đã tăng từ mức 10% trước đại dịch lên 33,4% vào tháng 8/2021 (dựa trên chuẩn nghèo 2021-2025 do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành).

"Theo báo cáo này, 90% số người được hỏi đã không nhận được hỗ trợ kể từ khi gói tháng 7/2021 được phê duyệt và lao động di cư, lao động tự do và người vô gia cư không đủ điều kiện được nhận trợ cấp. Hàng ngàn hộ gia đình buộc phải cắt giảm chi tiêu, thậm chí cắt giảm cả tiền sữa cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ", ông Terence D.Jones cho biết.

Quyền Trưởng Đại diện thường trú của UNDP cũng dẫn một báo cáo đánh giá tình hình triển khai Nghị quyết 68 do Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội) thực hiện khẳng định rằng tỷ lệ bao phủ của các chương trình hỗ trợ tiền mặt còn thấp.

Nguyên nhân là thiết kế chương trình loại trừ các nhóm đối tượng có hoàn cảnh khó khăn như lao động di cư không đăng ký và lao động tự do trong khu vực phi chính thức. Báo cáo cũng chỉ ra rằng độ bao phủ giữa các tỉnh là khác nhau vì chương trình dựa vào chính quyền địa phương để huy động nguồn kinh phí. Bên cạnh đó, các quy định rườm rà cho người nhận trợ cấp và người sử dụng lao động cũng đã làm giảm tỷ lệ bao phủ và tỷ lệ giải ngân.

Theo ông Terence D.Jones, khoản ứng phó tài khóa của Việt Nam đối với cuộc khủng hoảng còn nhỏ so với các nước láng giềng. Dù theo logic thông thường, cần phải kiềm chế bội chi ngân sách của chính phủ để ngăn tỷ lệ nợ trên GDP tăng lên, tuy nhiên, trong tình huống bất thường khi phải giãn cách xã hội và phong tảo thì cần có các biện pháp đặc biệt.

BỔ SUNG CÁC CHƯƠNG TRÌNH ĐỂ GIẢI QUYẾT BẤT CẬP

"Để đạt được đồng thời mục tiêu kép là hỗ trợ các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn và kích thích tăng trưởng kinh tế thì cần phải triển khai chương trình hỗ trợ tiền mặt càng nhanh càng tốt", ông Terence D.Jones kiến nghị.

Theo ông, cách nhanh nhất để triển khai là áp dụng ngay gói trợ cấp cho trẻ em cho mọi trẻ từ sơ sinh đến 6 tuổi, phụ nữ mang thai, người cao tuổi từ đủ 60 (trừ những người có lương hưu), người khuyết tật. Bên cạnh đó, cần giảm thiểu yêu cầu về thủ tục hành chính và áp dụng việc đăng ký trực tuyến cho những người thuộc diện hỗ trợ.

"Một trong những bài học quan trọng rút ra từ sự lây lan với tốc độ chóng mặt của biến thể Delta là chúng ta không chỉ phải đối mặt với những bước lùi, mà thậm chí là chúng ta cần phải dự kiến trước những bước lùi đó. Do đó, một mặt cần triển khai gói hỗ trợ tạm thời ngay lập tức; mặt khác, cần chuẩn bị xây dựng các chương trình bổ sung nhằm duy trì tăng trưởng và tiêu dùng tư nhân trong trường hợp cần thiết", quyền Trưởng Đại diện thường trú của UNDP nêu rõ.

Ông Terence D.Jones đề xuất một số chương trình bổ sung để giải quyết những vấn đề mà các chương trình ngắn hạn chưa giải quyết được như đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang đăng ký điện tử cho các đối tượng thụ hưởng trợ cấp xã hội dựa trên mã số định danh duy nhất thay vì dựa trên đăng ký cư trú; chương trình hỗ trợ tiền thuê trọ nhằm đảm bảo người lao động thu nhập thấp không bị đuổi khỏi nơi thuê trọ trong thời gian giãn cách; chương trình hỗ trợ máy tính bảng giá phải chăng sản xuất trong nước cho mọi trẻ trong độ tuổi đến trường; phiếu mua hàng miễn phí hoặc giảm giá đối với các nhu yếu phẩm sản xuất trong nước...

"Mục tiêu của các chính sách, chương trình đề xuất trên đây là để hỗ trợ cho các đối tượng có hoàn cảnh khó khăn trong trường hợp kéo dài thời gian giãn cách xã hội và đồng thời để duy trì mức tiêu dùng trong nước. Cần tập trung vào các mặt hàng nhu yếu phẩm sản xuất trong nước để góp phần thúc đẩy sản xuất, tạo việc làm và tăng thu ngân sách", ông Terence D.Jones nêu rõ.