Bảo hiểm xã hội Việt Nam vừa có văn bản trả lời kiến nghị của cử tri TP.HCM liên quan tới bảo hiểm xã hội. Theo đó, cử tri đề nghị các trường hợp doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động phải bị xử lý nghiêm.

TỶ LỆ CHẬM ĐÓNG SO VỚI SỐ PHẢI THU GIẢM DẦN QUA CÁC NĂM

Trả lời nội dung này, Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, những năm qua, Ngành đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp đôn đốc thu hồi số tiền chậm đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp như: Điều tra, khảo sát, nắm bắt, phân loại để có các giải pháp phù hợp với từng đơn vị, tuyên truyền, đối thoại, đôn đốc, kiểm tra, thanh tra, xử phạt vi phạm hành chính, công khai danh tính, đến cơ quan Công an, kiến nghị điều tra, khởi tố theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015…

Nhờ vậy, tỷ lệ số tiền chậm đóng so với số phải thu giảm dần qua từng năm. Nếu như năm 2016 tỷ lệ này là 3,75% thì đến hết năm 2022 giảm xuống còn 2,91%, thấp nhất từ trước đến nay.

Cùng với đó, thanh tra chuyên ngành, phối hợp thanh tra, kiểm tra liên ngành về đóng, xử phạt vi phạm hành chính, và lập hồ sơ kiến nghị khởi tố đối với các hành vi vi phạm về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.

Cụ thể, giai đoạn 2016-15/11/2023, đã ban hành hơn 4.252 quyết định xử phạt vi phạm hành chính về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, với số tiền xử phạt là 217,9 tỷ đồng; giai đoạn 2018 (Bộ luật Hình sự có hiệu lực) - 10/2023 đã lập, gửi 378 hồ sơ kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thực hiện điều tra, khởi tố hành vi có dấu hiệu tội phạm quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự.

Đặc biệt, trong năm 2023, phối hợp với Bộ Công an thực hiện kiểm tra liên ngành việc chấp hành pháp luật về đóng bảo hiểm trên địa bàn TP.HCM và tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu với mục tiêu phát hiện đơn vị có dấu hiệu chậm đóng, trốn đóng, lập hồ sơ làm căn cứ xử lý vi phạm…

Mặc dù vậy, đến nay tình trạng chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động, do một số nguyên nhân chính như: Ý thức chấp hành chính sách pháp luật về bảo hiểm xã hội của nhiều chủ sử dụng lao động còn chưa nghiêm; thiếu quan tâm đến quyền lợi của người lao động; doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong sản xuất kinh doanh, do thiên tai, dịch bệnh, ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu...

Đến nay, chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự về hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ những vướng mắc về cơ chế chính sách cũng như thực tiễn thực hiện.

SẼ GIA TĂNG HÌNH PHẠT VỚI DOANH NGHIỆP TRỐN, CHẬM ĐÓNG BẢO HIỂM

Trong đó, về nguyên nhân từ quan điểm áp dụng pháp luật, Điều 216 Bộ luật hình sự quy định, hành vi cấu thành tội trốn đóng là hành vi “Không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định” và “Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”.

Tuy nhiên, khi áp dụng quy định để xử lý hình sự thì vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng hành vi đã bị xử phạt là hành vi “không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định”.

Quan điểm khác lại xác định hành vi đã bị xử phạt phải là hành vi “trốn đóng” và việc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn đóng là một trong những điều kiện để khởi tố đối với tội danh này.

Nguyên nhân từ vướng mắc trong việc xác định hành vi vi phạm. Cơ quan Bảo hiểm xã hội đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính. Mặc dù, việc xử phạt hành chính đối với hành vi trốn đóng đã được quy định tại Điểm a khoản 7 Điều 39 Nghị định số 12/2022/NĐ-CP và khoản 2 Điều 80 Nghị định số 117/2020/NĐ-CP nhưng không có văn bản nào quy định rõ khái niệm thế nào là “trốn đóng”.

Do vậy không có cơ sở xác định yếu tố lỗi để xử phạt hành chính về hành vi “trốn đóng” làm cơ sở, tiền đề cho việc xử lý hình sự.

Thực tế cho thấy, hiện nay trong quá trình xử phạt vi phạm hành chính cơ quan Bảo hiểm xã hội chỉ có thể xác định là không đóng, hoặc đóng không đủ số người thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và đóng không đúng mức đóng quy định…, mà không đủ công cụ, phương pháp để xác định được các hành vi đó là trốn đóng, hay không phải trốn đóng.

Đồng thời cũng không chứng minh được người có nghĩa vụ đóng cố ý, và có hành vi gian dối và bằng thủ đoạn như hướng dẫn tại Điều 2 Nghị quyết số 05/2019/NQ- HĐTP.

Bên cạnh đó, vướng mắc từ chủ thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ràng buộc của việc xử lý hình sự đối với hành vi trốn đóng là việc đã bị xử lý hành chính mà còn tiếp tục vi phạm.

Trong xử lý hành chính về đóng gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, chủ thể bị xử lý là người sử dụng lao động, hầu hết là pháp nhân (rất ít người sử dụng lao động là cá nhân).

Hiện nay, chưa có quy định về việc xử phạt vi phạm hành chính về đóng gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế đối với người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động. Vì vậy, nếu xử lý hình sự theo Điều 216 phải xử lý với pháp nhân.

Hiện nay, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đang kiến nghị, đề xuất và phối hợp với các cơ quan chức năng trong quá trình bổ sung, sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến việc xử lý vi phạm về trốn đóng bảo hiểm, tạo sự đồng bộ giữa các quy định pháp luật hành chính và pháp luật hình sự trong việc xử lý các hành vi vi phạm của cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ đóng.

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đã bổ sung một số nội dung, quy định rõ hành vi chậm đóng, trốn đóng, gia tăng hình phạt đối với người sử dụng lao động chậm đóng, trốn đóng như phạt tiền theo ngày.

Trường hợp đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà vẫn không đóng, hoặc đóng không đủ số tiền bảo hiểm xã hội bắt buộc phải đóng từ 6 tháng trở lên, thì ngừng sử dụng hóa đơn, từ 12 tháng trở lên hoãn xuất cảnh đối với người đại diện theo pháp luật, người được ủy quyền thực hiện quyền và nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật,.. nhằm giảm, hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.