Trong văn bản gửi Thủ tướng của Bộ Công Thương về việc thanh tra Dự án khai thác và chế biến mỏ Kali tại Lào của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (Vinachem) đã hé lộ nhiều sai phạm trong quá trình thực hiện dự án này. 

Dự án khai thác và chế biến muối mỏ tại Lào của Vinachem được triển khai từ năm 2004. Cuối năm 2008, Vinachem đã thành lập Công ty TNHH Hoá chất và Muối mỏ Việt Lào (Vilachemsalt, công ty con 100% vốn của Vinachem) để thực hiện dự án này. Tổng mức đầu tư của dự án khai thác và chế biến muối mỏ Kali là 522 triệu USD.

Báo cáo của Bộ Công Thương cho biết, dự án được thực hiện theo quy định tại Nghị định 78 ngày 9/8/2006 quy định về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. Dự án có tổng mức đầu tư lớn, sử dụng vốn nhà nước và triển khai trong thời gian dài tại Lào. Thực hiện nội dung Hiệp định hai bên đã ký, Vinachem đã tiến hành các công tác chuẩn bị dự án theo quy định. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai dự án, Vinachem, Vilachemsalt đã có những hạn chế, thiếu sót. 

Loạt sai phạm trong dự án 10.000 tỷ "đắp chiếu"

Liên quan đến cơ cấu tổ chức hoạt động của Vilachemsalt, báo cáo cho biết, căn cứ các quy định, quy chế của Vinachem về chức năng nhiệm vụ của Vilachemsalt thì năng lực của Công ty, Tổng giám đốc công ty không phù hợp. Thực tế, Vilachemsalt đã thuê tư vấn để thực hiện tư vấn quản lý dự án đối với một số gói thầu. Mặt khác, Vilachemsalt chưa thực hiện đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ trong quá trình triển khai dự án. 

Không thể hiện rõ vai trò, hoạt động, kế quả hoạt động của thành viên và Hội đồng thành viên Vilachemsalt. Hồ sơ cung cấp thể hiện các thành viên hội đồng tư vấn trong thời gian hoạt động không thực hiện đầy đủ nhiệm vụ theo quy chế hoạt động của công ty (quy định tối thiểu mỗi quý họp 1 lần).

Về việc thực hiện gói thầu số 10 (EPC), hợp đồng EPC ký ngày 12/8/2015, khởi công chính thức vào ngày 13/9/2015 nhưng do đặc thù gói thầu EPC, hồ sơ thể hiện nhiều tài liệu năm 2016 mới được các bên phê duyệt. 

Tuy nhiên, chủ đầu tư và công ty tư vấn PMC phê duyệt chậm nhiều bản vẽ thiết kế cơ bản. Chủ đầu tư đưa ra lý do về mặt kỹ thuật còn tồn tại nhiều vấn đề và nhà thầu tự ý thay đổi thiết kế không báo chủ đầu tư, không tuân thủ hợp đồng. 

Công tác phê duyệt mua sắm thiết bị TBE chưa được thẩm tra và so sánh các sản phẩm cùng chủng loại nhập về Việt Nam theo chỉ đạo của Bộ Tài chính. Một số bản vẽ đóng dấu của nhà thầu PMC sau so với con dấu đã được phê duyệt, ngày bị chỉnh sửa... 

"Thành phần tổ chuyên gia đấu thầu có chứng chỉ đào tạo nghiệp vụ đấu thầu nhưng không có trình độ chuyên môn về lĩnh vực điện. Đối với Vinachem, chủ đầu tư không phối hợp chặt chẽ với nhà thầu tư vấn khi thực hiện lập báo cáo nghiên cứu khả thi, nhà thầu tư vấn thiếu cập nhật các quy định của Việt Nam đối với các dự án có vốn nhà nước, quá trình thực hiện dài (từ 2008 đến 2011) dẫn đến tổng mức đầu tư thay đổi lớn do phát sinh từ 377 triệu USD lên 522 triệu USD", báo cáo nêu.

Báo cáo của Bộ Công Thương cũng chỉ rõ, bộ máy quản lý đầu tư của Tập đoàn được phân cấp, giao nhiệm vụ quản lý đầu tư từ Hội đồng thành viên, Tổng giám đốc Tập đoàn đến các phòng ban chức năng và đơn vị trực thuộc còn hạn chế như: Tại tập đoàn, bộ phận quản lý trực tiếp – Ban Đầu tư xây dựng nhân lực giai đoạn 2011-2016 chỉ có 8 người, sau tháng 9/2016 chỉ còn 6 người. Công ty Vilachemsalt là đơn vị thành lập với nguồn nhân lực chủ yếu lấy từ các đơn vị trong tập đoàn và tuyển dụng các đơn vị ngoài ngành nên chưa có kinh nghiệm quản lý dự án lớn ở lĩnh vực mới đầu tư, đầu tư ra nước ngoài. 

Bộ Công Thương dẫn lại kết luận của Kiểm toán Nhà nước về việc khởi công - hoàn thành là năm 2012 - 2016 nhưng thực tế là khởi công năm 2015 và đến nay chưa hoàn thành. Kế hoạch từ 2011 - 2016 là 6.400 tỷ đồng nhưng thực tế đến tháng 8/2017 mới giải ngân được 1.429 tỷ đồng.

"Tập đoàn đã do dự trong quyết định tạm dừng hợp đồng EPC làm phát sinh chi phí cho chủ đầu tư 39.997 triệu đồng", văn bản nêu.

Kiến nghị xử lý trách nhiệm 

Từ những hạn chế trên, Bộ Công Thương yêu cầu Vilachemsalt làm việc với nhà thầu rà soát, tính toán giá trị dự toán để giảm trừ khi quyết toán một số gói thầu áp dụng sai hệ số nhân công làm tăng 3,4 tỷ đồng; thực hiện các gói thầu không đảm bảo chất lượng và yêu cầu bồi thường, giảm trừ hơn 8 tỷ đồng. Yêu cầu rà soát, bổ sung, hoàn thiện hồ sơ liên quan đến việc chi thanh toán chi phí chuyên gia cho công tác đấu thầu gói thầu EPC không đủ điều kiện quyết toán... 

Bên cạnh đó, kiểm điểm làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan đến các sai phạm và có biện pháp xử lý theo quy định trong việc quyết toán gói thầu số 6 khi chưa xác định rõ sai sót của nhà thầu với số tiền 648 triệu đồng, chi phí chuyên gia cho công tác đấu thầu gói thầu EPC không đủ điều kiện quyết toán số tiền gần 1,255 tỷ đồng. 

Thực hiện chức năng, nhiệm vụ giám sát, phê duyệt, quản lý tiến độ, chất lượng trong quá trình thực hiện dự án. Bộ Công Thương cũng yêu cầu Vinachem công khai kết luận thanh tra và theo phân cấp quản lý tiến hành kiểm điểm trách nhiệm các cá nhân, tập thể liên quan đến hạn chế, thiếu sót.

Bộ Công Thương yêu cầu Vinachem làm rõ phương án sử dụng vốn, trình tự thủ tục bảo lãnh ngân hàng, triển khai và tổ chức thực hiện dự án cũng như ký kết hợp đồng tín dụng 29 ngày; giai đoạn ký hợp đồng EPC và khởi công, dù Bộ Tài chính chưa bảo lãnh để giải ngân vốn vay nhưng Vinachem đã ký hợp đồng là chưa đảm bảo chắc chắn khả năng thực hiện nghĩa vụ thanh toán; việc do dự tạm ngừng hợp đồng EPC làm phát sinh gần 40 tỷ.

Hiện dự án này đã tạm dừng 2 lần, trong đó lần 2 là tạm dừng không thời hạn do giá KCl giảm sâu.