Ai hưởng lợi khi "nâng hạng" QR chuyển tiền lên QR thanh toán?

Với tốc độ tăng trưởng giá trị giao dịch ở mức ba chữ số duy trì suốt nhiều năm qua, QR Code đã và đang là kênh thanh toán phổ biến, len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội, từ các đại siêu thị, trung tâm mua sắm lớn tới chợ truyền thống.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, giao dịch qua QR Code hiện nay thực chất chỉ là chuyển tiền từ tài khoản này sang tài khoản khác, không gắn liền với hàng hóa hay dịch vụ cụ thể. Dù đây là giao dịch dân sự hợp pháp nhưng lại không phản ánh bản chất thanh toán thương mại.

Nhiều tình huống mua bán thường ngày như hủy đơn, đổi trả, hoàn một phần hay đối chiếu giao dịch đều không thể xử lý đúng bản chất nếu chỉ dựa vào hình thức chuyển tiền. Ví dụ, khi cần hủy giao dịch, hai bên phải quét QR Code và thực hiện một giao dịch chuyển tiền ngược lại; nếu hoàn một phần, người bán lại phải chuyển khoản riêng cho phần cần hoàn. Điều này gây khó khăn cho cả bên mua và bên bán, đặc biệt là khi xảy ra tranh chấp. Hệ thống cũng không nhận diện được hoàn tiền, từ đó không hỗ trợ đối soát giao dịch.

NHẬP NHÈM DÒNG TIỀN: MẢNH ĐẤT MÀU MỠ CHO TRỐN THUẾ VÀ RỬA TIỀN

Một trong những hệ quả nhức nhối của việc dùng QR Code chuyển tiền là dòng tiền cá nhân và tổ chức bị pha trộn, khiến hoạt động giám sát và truy vết gặp nhiều khó khăn.

Đặc biệt, khi cơ quan thuế triển khai lộ trình bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh từ 1/1/2026 và áp dụng quy định xuất hóa đơn khởi tạo từ máy tính tiền, nhiều hộ đã chủ động lách luật bằng cách: yêu cầu khách chuyển tiền vào nhiều tài khoản thanh toán cá nhân; không ghi nội dung giao dịch. Hoặc, trên thực tế cũng có nhiều doanh nghiệp sử dụng tài khoản thanh toán cá nhân để nhận thanh toán hàng hóa, dịch vụ. 

Ví dụ, công ty A ký hợp đồng với công ty B nhưng khi thanh toán lại dùng mã VietQR của tài khoản cá nhân. Như vậy, một giao dịch của tổ chức lại đi qua tài khoản cá nhân, rồi cá nhân mới chuyển lại cho doanh nghiệp.

Đây là hành vi dùng sai mục đích tài khoản cá nhân, vi phạm quy định pháp luật và tiềm ẩn nhiều rủi ro: (1) Không ghi nhận doanh thu dẫn đến trốn thuế, sai lệch báo cáo tài chính; (2) Không định danh đơn vị thụ hưởng gây khó khăn trong việc kiểm soát rửa tiền, luồng tiền bất hợp pháp; (3) Tạo lớp che giấu dòng tiền bằng cách chuyển qua nhiều tài khoản cá nhân, xóa nội dung giao dịch.

Khi đó, cơ quan thuế không phân biệt được đâu là chuyển tiền dân sự như đóng quỹ, họp lớp, gửi tặng và đâu là thanh toán thương mại cho hàng hóa, dịch vụ. Việc “trộn lẫn” này làm mờ dấu vết doanh thu, gây rủi ro thất thu ngân sách và vô hiệu hóa các công cụ kiểm soát thuế hiện hành.

Những vụ việc được khởi tố gần đây cho thấy, khi dòng tiền hoạt động thương mại trong đời sống chưa được minh định, đưa về bản chất, ngay lập tức trở thành mảnh đất màu mỡ cho trốn thuế, tham nhũng, rửa tiền. Đây cũng là một phần câu chuyện liên quan đến việc Chính phủ đang nỗ lực đưa Việt Nam ra khỏi "vùng xám" phòng chống rửa tiền do Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính liên Chính phủ (FATF) dán nhãn. 

PHÂN BỔ TRÁCH NHIỆM KHI CHUYỂN TỪ QR Code LÊN QR Pay

Một yêu cầu quan trọng khác là quản lý rủi ro và phòng ngừa gian lận. Giao dịch chuyển tiền rất dễ bị lợi dụng để lừa đảo vì được xử lý theo thời gian thực; khi phát hiện thì tiền đã bị chuyển đi. Ngược lại, giao dịch thanh toán yêu cầu xác thực danh tính của đơn vị cung cấp hàng hóa – dịch vụ, nên thông tin của đơn vị chấp nhận thanh toán được xác định rõ ràng. Nhờ đó, việc kiểm soát rủi ro, phát hiện giao dịch bất thường và phòng chống rửa tiền được thực hiện hiệu quả hơn. 

Cuối cùng, QR Pay giúp Việt Nam bước nhanh vào hệ sinh thái thanh toán xuyên biên giới. Nếu chỉ dựa vào chuyển tiền qua QR Code, chúng ta sẽ không thể đáp ứng yêu cầu hội nhập, bởi trong thông lệ quốc tế, thanh toán và chuyển tiền là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.

Tuy nhiên, để phát triển mạng lưới đơn vị chấp nhận thanh toán sử dụng QR Pay, các tổ chức cung ứng dịch vụ và trung gian thanh toán cần có giải pháp đủ mạnh để khuyến khích các điểm chấp nhận chuyển đổi, đồng thời bố trí nguồn lực mở rộng hạ tầng. 

Các chuyên gia cho rằng, khi việc chuyển đổi từ QR Code sang QR Pay được triển khai, nhiều lĩnh vực sẽ cùng liên quan và thụ hưởng: từ phát triển thị trường nội địa (Bộ Công Thương), minh bạch doanh số phục vụ tính thu nhập chịu thuế (Cục Thuế – Bộ Tài chính), đến các fintech cung cấp dịch vụ bổ trợ. Vì vậy, câu hỏi cần làm rõ là mỗi bên sẽ đảm nhận vai trò gì và chia sẻ trách nhiệm ra sao trong tiến trình này.

Khi một hạ tầng thanh toán quy mô quốc gia phải vận hành mà không có bất kỳ nguồn thu nào để bù đắp chi phí, khả năng tái đầu tư, nâng cấp công nghệ và cải thiện trải nghiệm người dùng chắc chắn sẽ bị hạn chế, trong khi nhu cầu của nền kinh tế thì liên tục tăng.

Vì vậy, khi chuyển đổi từ QR Code sang QR Pay, câu chuyện không chỉ nằm ở kỹ thuật mà còn ở việc lợi ích và nghĩa vụ của các bên cần được phân bổ hợp lý. Chỉ khi các bên được hưởng lợi cùng chia sẻ trách nhiệm thì hệ sinh thái VietQRPay mới có thể phát triển ổn định, dài hạn và đủ sức đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số.

Tất cả những nội dung trên sẽ được các khách mời đến từ Vụ Thanh toán (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam), Cục Thuế (Bộ Tài chính), Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), NAPAS, Vietcombank, BIDV và chuyên gia quốc tế chia sẻ tại Hội thảo: “THANH TOÁN QR Code: MINH BẠCH VÀ TRẢI NGHIỆM KHÔNG GIỚI HẠN” vào lúc13h30 ngày 19 tháng 11 năm 2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế, số 11 Lê Hồng Phong, Hà Nội.

Kính mời quý độc giả quan tâm đăng ký tham dự sự kiện tại đây!