Đề xuất hoàn thiện chế tài để ngăn chặn các hành vi lãng phí

Sáng ngày 4/11/2025, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đã trình bày Tờ trình về dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí trước Quốc hội.

Theo Bộ trưởng, dự án Luật được xây dựng nhằm thay thế Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hiện hành, bảo đảm phù hợp với chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước và yêu cầu tăng cường thực hành tiết kiệm, phòng ngừa lãng phí trong giai đoạn mới.

Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí gồm 6 chương và 36 điều, điều chỉnh các lĩnh vực rộng như quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; tổ chức bộ máy, quản lý và sử dụng lao động trong khu vực nhà nước; khai thác và sử dụng tài nguyên, năng lượng; hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân.

Trong đó, đối tượng áp dụng của dự thảo bao gồm cơ quan Đảng, Nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, lực lượng vũ trang, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên, doanh nghiệp nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức cùng các tổ chức, cá nhân khác có liên quan.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, dự án Luật được thiết kế với nhiều điểm đổi mới quan trọng nhằm bảo đảm tính khả thi và hiệu lực thực tế.

Thứ nhất, một trong những điểm đáng chú ý là việc cụ thể hóa Chỉ thị số 27-CT/TW của Bộ Chính trị, qua đó xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, đặc biệt là người đứng đầu trong việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của nền kinh tế.

Theo đó, Dự thảo đã quy định 7 nhóm quyền và trách nhiệm của người đứng đầu, cùng 6 nhóm quyền và trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức trong khu vực nhà nước.

Thứ hai, Dự thảo Luật cũng thể chế hóa Quy định số 231-QĐ/TW của Bộ Chính trị về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Cụ thể, Luật bổ sung các quy định về phát hiện và xử lý hành vi lãng phí, bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí, nhằm khuyến khích tổ chức, cá nhân tích cực tham gia vào công tác này.

Thứ ba, Luật cũng hoàn thiện các quy định về nhận diện hành vi gây lãng phí và hành vi vi phạm trong quá trình thực hiện phòng, chống lãng phí và chế tài xử lý đối với các hành vi này.

Dự thảo Luật đã đưa ra 9 nhóm hành vi gây lãng phí và 9 nhóm hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí để bảo đảm có đầy đủ căn cứ pháp lý xử lý những trường hợp mà Luật hiện hành chưa điều chỉnh.

Để nâng cao hiệu quả công tác tiết kiệm, chống lãng phí trong thời gian tới, hướng tới xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí, dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đã bổ sung một số nội dung lớn: (i) Bổ sung nguyên tắc để đảm bảo phòng, chống lãng p;í trong toàn bộ quá trình xây dựng chính sách, soạn thảo, theo dõi thi hành pháp luật. (ii) Bổ sung quy định về “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí” là ngày 31/5 hàng năm; (iii) Bổ sung quy định về trách nhiệm xây dựng, lan tỏa văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí; (iv) Bổ sung quy định về xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí và (v) Bổ sung quy định khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân thực hiện các biện pháp tiết kiệm, chống lãng phí trong hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Thứ tư, bổ sung các quy định để tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho giám sát, kiểm tra, thanh tra, phát hiện, xử lý mạnh, có tính răn đe cao đối với các hành vi lãng phí.

Đồng thời, dự thảo Luật cũng bổ sung quy định về Chiến lược quốc gia phòng, chống lãng phí do Thủ tướng Chính phủ ban hành, thay cho chương trình tổng thể theo từng giai đoạn như hiện nay. Đây sẽ là cơ sở định hướng dài hạn cho công tác tiết kiệm, chống lãng phí trên phạm vi toàn quốc.

Ngoài ra, Dự thảo cũng mở rộng phân cấp, phân quyền cho Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương trong việc ban hành và tổ chức thực hiện chiến lược, chương trình tiết kiệm, chống lãng phí, nhằm tăng tính chủ động và trách nhiệm của từng cấp, từng ngành.

Trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi khẳng định cơ quan thẩm tra tán thành với việc sửa đổi toàn diện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Ủy ban đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, cụ thể hóa đầy đủ các chỉ đạo của Tổng Bí thư về công tác tiết kiệm, chống lãng phí; đồng thời rà soát để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với các luật có liên quan.

Đối với các hành vi gây lãng phí và hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đánh giá quy định tại dự thảo đã cụ thể, rõ ràng và khả thi hơn so với trước đây.

"Việc quy định chi tiết các hành vi này giúp xác định rõ trách nhiệm, tạo cơ sở pháp lý cho việc xây dựng cơ chế kiểm soát, quy chế nội bộ và chế tài xử lý, từ đó nâng cao hiệu quả phòng ngừa, củng cố kỷ luật công vụ và tăng cường niềm tin của người dân", Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho biết.

Ủy ban cũng thống nhất với việc quy định khung mang tính nguyên tắc về nhóm hành vi gây lãng phí và nhóm hành vi vi phạm, đồng thời đề nghị kế thừa các quy định còn giá trị của Luật hiện hành, hoàn thiện theo hướng gắn với chuẩn mực quản lý như định mức, tiêu chuẩn và quy trình.

Bên cạnh đó, cơ quan thẩm tra cũng đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, định mức chi tiêu; xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và công khai số liệu phục vụ giám sát.

Về cơ chế bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí, Ủy ban nhận định nhiều nội dung tại Điều 7 của dự thảo đã được quy định trong Luật Tố cáo và Luật Phòng, chống tham nhũng. Do vậy, cần rà soát để tránh trùng lặp, đồng thời bổ sung quy định cụ thể về quyền, nghĩa vụ của người đấu tranh chống lãng phí, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Liên quan đến cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí, đa số ý kiến trong Ủy ban cho rằng quy định tại Điều 14 của dự thảo là cần thiết, phù hợp thực tiễn và khả thi. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu này được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả quản lý, giúp công tác giám sát được thực hiện minh bạch, khoa học và kịp thời.