Trong tổng công suất nguồn điện hiện nay, nhiệt điện than vẫn chiếm khoảng 40% (22.130 MW), nhưng thực tế cũng chỉ khai thác được đến 80% công suất.

ĐIỆN TÁI TẠO ĐƯỢC KHAI THÁC CAO HƠN KẾ HOẠCH

Hiện tại, tổng công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống khoảng 69.000 MW. Trong đó, riêng điện mặt trời tính đến tháng 4/2021 đã đạt 18.783 MW (9.583 MW điện mặt trời áp mái và khoảng 9.200 MW điện mặt trời trang trại). Về điện gió, hiện mới có 612 MW, dự kiến từ nay đến cuối năm sẽ có thêm khoảng 4.500 - 5.400 MW được đưa vào vận hành.

Thống kê của Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia, cho thấy hiện tỷ trọng năng lượng tái tạo đóng góp lên tới 60% phụ tải đỉnh vào khung giờ trưa từ khoảng 10, 11 giờ đến 14, 15 giờ chiều và được ưu tiên huy động tối đa. Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia gần như phải dừng mua từ các nhà máy thủy điện vào khoảng thời gian trưa. Các thủy điện ở miền Trung và miền Nam (gần 8.000 MW) cũng phải dừng hoạt động để ưu tiên mua điện năng lượng tái tạo.

Theo kịch bản phê duyệt về khả năng cung ứng điện năm 2020, dự kiến sẽ huy động hơn 10 tỷ kWh điện năng lượng tái tạo, nhưng thực tế đã khai thác lên đến 12 tỷ kWh và dự kiến trong năm 2021 tổng sản lượng khai thác từ nguồn năng lượng tái tạo sẽ lên đến 32 tỷ kWh.

Do sản lượng huy động từ nguồn năng lượng tái tạo tăng cao nên sản lượng khai thác các nguồn điện truyền thống (nhiệt điện than, thủy điện) bị xuống thấp. Điển hình như nhiệt điện than khai thác khoảng 122 tỷ kWh, giảm khoảng hơn 10 tỷ kWh so với dự kiến.  Tuy nhiên về cơ bản, hệ thống điện vẫn dựa vào nguồn truyền thống than - khí và dựa vào cân bằng cung cầu để tối thiểu hóa chi phí khi vận hành. 

Ảnh hưởng của năng lượng tái tạo đến vận hành hệ thống điện đó là hiện tượng thừa nguồn, quá tải đường dây nội miền, đường dây liên kết 500kV; phụ tải chênh lệch giữa cao điểm và thấp điểm lớn… Do vậy, để giữ an toàn cho hệ thống lưới điện truyền tải, việc tiết giảm khả năng phát các nguồn năng lượng tái tạo là bắt buộc phải thực hiện.

Trong 4 tháng đầu năm 2021, lượng điện năng lượng mặt trời áp mái cắt giảm khoảng 447,5 triệu kWh, chiếm 13,3%. Dự kiến cả năm 2021 sẽ cắt giảm 1,25 tỷ kWh, chiếm 9% tổng sản lượng năng lượng tái tạo.

Theo ông Nguyễn Đức Ninh, Giám đốc Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia, công suất cắt có vẻ nhiều nhưng sản lượng thực tế phát so với tổng công suất của các dự án thì lại rất thấp. Vì vậy, do tính chất bất định của năng lượng tái tạo nên các tổ máy điện truyền thống như than, khí, dầu phải điều chỉnh rất nhiều gây thiệt hại cho các nhà đầu tư.

Với một dự án điện than, khí, dầu, mỗi lần tắt máy và khởi động lại như vậy chi phí lên tới cả chục tỷ đồng, chưa kể gây nguy cơ hỏng hóc, giảm tuổi thọ máy.

Thống kê của Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia, cho thấy trong 4 tháng đầu năm 2021, do ưu tiên huy động nguồn năng lượng tái tạo mà các nhà máy nhiệt điện đã phải khởi động tổ máy đến hơn 334 lần. Con số này vào nửa cuối năm 2019 (thời điểm bắt đầu huy động nguồn điện mặt trời vào hệ thống) là 74 lần, vào năm 2020 là 192 lần. Tất cả các lần huy động lại nguồn điện đều có thể dẫn đến sự cố tăng nguy cơ sự cố tổ máy (như đã xảy ra với nhà máy Phú Mỹ 2.2; nhà máy Bà Rịa…).

 CẮT GIẢM PHẢI TUÂN THỦ THEO QUY ĐỊNH

Nói về tình trạng bùng nổ các dự án năng lượng tái tạo thời gian qua, tại buổi đối thoại giữa Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) với các chuyên gia kinh tế về tình hình vận hành hệ thống điện quốc gia trong bối cảnh nguồn điện năng lượng tái tạo “bùng nổ” diễn ra chiều 4/5, GS.VS.TSKH Trần Đình Long, Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam cho rằng việc các dự án năng lượng tái tạo bùng nổ đang kéo theo những khó khăn về quản lý Nhà nước.

“Bất cập hiện nay là khi phê duyệt các dự án năng lượng mặt trời, các UBND tỉnh không tham khảo ý kiến của bên bán điện về những khó khăn trong việc vận hành, đấu nối. Cơ quan lập quy hoạch điện là Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cũng bị đứng ngoài cuộc trong việc phê duyệt dự án. Những điều này dẫn đến quá trình thiếu kiểm soát trong phát triển các dự án năng lượng tái tạo thời gian qua”, GS.VS.TSKH Trần Đình Long nhấn mạnh.

Hiện nay Quy hoạch Điện VIII đang chờ Chính phủ phê duyệt. Theo GS. TS Trần Đình Long, phía quản lý nhà nước về phương diện các ngành kinh tế nói chung và ngành điện nói riêng cần phải xem lại vai trò của mình trong việc đưa ra chính sách phát triển vĩ mô, không thể thích thì đưa vào, không thích thì dừng như đã từng xảy ra với câu chuyện điện hạt nhân”.

Đồng tình với quan điểm này, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, cho rằng việc bùng nổ các dự án điện mặt trời, điện gió trong thời gian vừa qua chủ yếu xuất phát từ việc các địa phương phê duyệt quá nhiều dự án. Bộ Công Thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam chỉ là đơn vị được cập nhật thông tin về sau khi các dự án được phê duyệt.

Chia sẻ lo ngại về việc mua bán giấy phép, chuyển nhượng các dự án năng lượng tái tạo, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho biết, một số dự án điện năng lượng tái tạo tranh thủ chính sách ưu đãi của Chính phủ xây dựng nhanh và chuyển nhượng dự án cũng rất nhanh. Điều này sẽ ảnh hưởng đến an ninh năng lượng, an ninh quốc phòng nên cần có sự kiểm soát tốt hơn. “An ninh năng lượng là vấn đề của quốc gia, không thể để các địa phương quyết định được, kể cả từ việc quyết định công nghệ, cho đến thẩm định năng lực của các nhà đầu tư”, bà Lan nhấn mạnh.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Minh Khoa, Trưởng ban Ban Pháp chế, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, cho biết các nhà đầu tư dự án điện mặt trời, điện gió theo quy định Luật Đầu tư, sẽ do UBND cấp tỉnh cấp dự án. Luật quy định, khi địa phương cấp phép dự án, EVN không được phép từ chối mua điện mà chỉ được tham gia phần đàm phán về giá.

Tại buổi đối thoại này, các chuyên gia cũng bày tỏ ý kiến về việc Tập đoàn Điện lực Việt Nam cắt giảm sản lượng phát điện năng lượng tái tạo, gây thiệt hại cho các nhà đầu tư. Có hay không việc Tập đoàn Điện lực Việt Nam chỉ ưu tiên mua điện từ các dự án của mình?

Trả lời thắc mắc trên, ông Ngô Sơn Hải, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam Ngô Sơn Hải cho biết, việc cắt giảm phải theo quy định. Tập đoàn Điện lực Việt Nam cũng có báo cáo với Bộ Công Thương về quy trình cắt giảm các nguồn năng lượng tái tạo. Theo hướng dẫn của Bộ Công Thương, các nguồn năng lượng tái tạo khi quá tải thì phải ưu tiên huy động nhiều nhất. Sau khi huy động vẫn còn thừa thì sẽ cắt giảm đồng đều như nhau, cả với dự án năng lượng mặt trời và điện gió. “Không có chuyện ưu tiên mua điện từ các dự án của Tập đoàn Điện lực Việt Nam mà cắt các dự án điện bên ngoài”, ông Hải khẳng định.