Định vị lại du lịch nông thôn theo hướng tăng trưởng xanh

Những năm gần đây, du khách không chỉ mong muốn tham quan, nghỉ dưỡng tại các làng quê, mà còn tìm kiếm những trải nghiệm giúp họ hiểu hơn về nguồn gốc thực phẩm, môi trường nông thôn và câu chuyện của cộng đồng địa phương.

Điều này đã mở ra cơ hội nổi bật cho du lịch nông nghiệp xanh - một loại hình du lịch dựa trên nền tảng sản xuất nông nghiệp bền vững, tôn trọng hệ sinh thái. Hiện cả nước có hơn 600 mô hình du lịch nông nghiệp – nông thôn đang hoạt động. Nhiều mô hình trong số này kết hợp du lịch trải nghiệm, tiêu thụ sản phẩm OCOP và du lịch cộng đồng, tạo nên một không gian phát triển nông thôn năng động và đa chiều.

Tại TP.Hồ Chí Minh, bên cạnh các tour khám phá di sản tại trung tâm thành phố, nhiều đơn vị lữ hành đã tổ chức có tour du lịch tìm hiểu về đời sống người nông dân ở các khu vực ngoại thành như Hóc Môn, Củ Chi, Bình Chánh, Cần Giờ, Thiềng Liềng, Nhà Bè… Đến đây, du khách còn được trải nghiệm các nghề truyền thống như đan nón, làm nhang, làm muối… đây cũng là loại hình được du lịch được khách nước ngoài ưa chuộng.

Theo ông Trần Quang Duy, Công ty Lữ hành Chim Cánh Cụt, xây dựng sản phẩm du lịch nông nghiệp xanh không chỉ là khai thác cảnh quan, mà là giới thiệu một hệ giá trị sống. “Sản phẩm du lịch nông nghiệp chỉ thực sự có sức cạnh tranh khi được thiết kế thành trải nghiệm có ý nghĩa, có sự tham gia của cộng đồng địa phương, và tạo ra cảm xúc gắn kết giữa du khách với mảnh đất họ đến”, ông Trần Quang Duy cho biết.

Theo báo cáo, tại nhiều mô hình ở Tuyên Quang, Phú Thọ, Lâm Đồng, Đồng Tháp, thu nhập bình quân của người dân tăng từ 25% đến 40% nhờ các dịch vụ lưu trú, ăn uống, hướng dẫn, bán đặc sản địa phương. Ở những nơi như Lào Cai, Ninh Bình, An Giang, mô hình liên kết du lịch – nông nghiệp – OCOP – văn hóa đã hình thành, tạo ra giá trị kinh tế tổng hợp và giữ chân lao động trẻ, góp phần bảo tồn tri thức bản địa và xây dựng hình ảnh nông thôn năng động.

Tuy nhiên, bên cạnh những mô hình thành công, không ít địa phương đang rơi vào bẫy "phong trào". Tình trạng sao chép sản phẩm, bê tông hóa ruộng vườn và ô nhiễm môi trường từ rác thải du lịch đang làm biến dạng không gian làng xã.

Do đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam xây dựng bộ tiêu chí mới dành cho du lịch nông thôn với trọng tâm là "tăng trưởng xanh". Dự thảo được công bố gồm 36 tiêu chí cụ thể, chia thành 6 nhóm vấn đề cốt lõi: Hạ tầng; Tài nguyên du lịch; Sản phẩm dịch vụ và bản sắc văn hóa; Quản lý; Kinh tế, sinh kế, chính sách và Hiệu quả tăng trưởng.

Điểm đáng chú ý nhất của bộ tiêu chí này là sự định lượng hóa các yếu tố vốn được xem là trừu tượng như "bản sắc văn hóa" hay "tăng trưởng xanh". Theo thang điểm 100, các điểm đến sẽ được đánh giá khắt khe về tỷ lệ không gian xanh, quy trình xử lý rác thải và mức độ tham gia của cộng đồng địa phương vào chuỗi cung ứng.

Tại Diễn đàn thường niên Du lịch xanh Quốc gia mới đây, đại diện các địa phương và nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực lữ hành, nông nghiệp, công nghệ đã đặc biệt nhấn mạnh "tăng trưởng xanh" trong du lịch nông thôn là hướng đi lâu dài nhằm nâng cao sinh kế, bảo tồn văn hóa và thúc đẩy phát triển bền vững cho người dân.

Một trong những nội dung được thảo luận sâu tại diễn đàn là việc tích hợp các tiêu chí du lịch vào bộ tiêu chí nông thôn mới. Các đại biểu nhấn mạnh ba trụ cột quan trọng: Hạ tầng nông thôn đồng bộ (đường giao thông, cảnh quan, môi trường và hạ tầng số). Sinh kế bền vững cho người dân (đa dạng hóa nguồn thu, dịch vụ lưu trú homestay, trải nghiệm nông nghiệp, làng nghề). Bảo tồn văn hóa - phát huy nguồn lực bản địa (gìn giữ trang phục, lễ hội, ẩm thực, nghề truyền thống).

Ông Hoàng Hoa Quân, Phó trưởng phòng Quản lý Lữ hành, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, cho biết bộ tiêu chí được thiết kế để áp dụng linh hoạt ở ba cấp độ. Tại cấp xã, đây là công cụ để chính quyền và người dân tự soi chiếu, điều chỉnh mô hình hoạt động.

Ở cấp tỉnh, bộ tiêu chí đóng vai trò là thước đo để xếp hạng, công nhận các "Làng du lịch xanh". Ở tầm quốc gia, đây là cơ sở để Việt Nam so sánh và hội nhập với các bộ tiêu chuẩn quốc tế như của UN Tourism hay ASEAN.

Tại phiên tham vấn, các chuyên gia đồng thuận "xanh" không chỉ là trồng thêm cây hay giảm rác thải nhựa, mà phải là "xanh" trong tư duy kinh tế. Ông Hà Văn Siêu, Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam nhấn mạnh, tài nguyên nông thôn là tài sản vô giá nhưng hữu hạn. Nếu khai thác theo kiểu "bóc ngắn cắn dài", phá vỡ cảnh quan để xây dựng nhà hàng, khách sạn kiên cố sẽ triệt tiêu chính sức hấp dẫn của điểm đến.

Một vấn đề nóng khác được thảo luận tại đây là sinh kế của người dân. Nhiều ý kiến lo ngại nếu các tiêu chí quá cao siêu, mang tính hàn lâm, người nông dân sẽ khó tiếp cận. Giải đáp vấn đề này, đại diện Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, ông Đào Đức Huấn khẳng định bộ tiêu chí được xây dựng trên nguyên tắc "thực chiến".

Với tiêu chí khuyến khích sự liên kết chặt chẽ giữa du lịch và chương trình OCOP, một điểm đến đạt chuẩn không chỉ là nơi có cảnh đẹp, phải là nơi tiêu thụ hiệu quả nông sản địa phương, tạo ra việc làm và thu nhập thực tế cho cộng đồng.

Các chuyên gia cũng đề xuất bổ sung thêm các chỉ số về chuyển đổi số và tính liên kết vùng vào bộ tiêu chí. Trong kỷ nguyên 4.0, một điểm đến du lịch nông thôn không thể tồn tại biệt lập, phải nằm trong chuỗi cung ứng thông minh. Việc du khách có thể dễ dàng tìm kiếm thông tin, đặt dịch vụ qua mạng và thanh toán không dùng tiền mặt cũng là một biểu hiện của "tăng trưởng xanh" và hiện đại. 

Nhìn từ góc độ thị trường, các chuyên gia nhận định, việc ban hành bộ tiêu chí này sẽ tạo ra một cuộc "thanh lọc" tích cực. Những điểm du lịch tự phát, kém chất lượng sẽ buộc phải thay đổi hoặc bị đào thải. Ngược lại, những điểm đến đầu tư bài bản, tôn trọng thiên nhiên và văn hóa bản địa sẽ có cơ hội được dán nhãn "du lịch xanh", tạo lợi thế cạnh tranh lớn trong việc thu hút dòng khách quốc tế chi tiêu cao.