Nguyên nhân cơ bản là sự tác động của các nhóm cổ phiếu đến VN-Index khác nhau. Sóng tăng tháng 12/2010 từ 420 điểm lên 497 điểm, VN-Index phản ánh khá đúng diễn biến giá trên bình diện chung các mã. Tuy nhiên sóng tăng từ 470 điểm lên 529 điểm chủ yếu là sóng của một vài cổ phiếu lớn, trong đó đáng kể nhất là BVH.

Tình trạng cổ phiếu đạt đỉnh trong sóng tăng từ 420 điểm lên 497 điểm và gần như lạc nhịp với VN-Index trong sóng tăng từ 470 điểm lên 529 điểm xảy ra phổ biến. Với áp lực giảm trong 9 phiên gần đây, đặc biệt là từ những cổ phiếu tăng nóng trong sóng tăng thứ hai, rất nhiều cổ phiếu bị “vạ lây”. Tuy nhiên, đây lại là cơ hội khi sức ép tâm lý từ VN-Index khiến những mã này điều chỉnh thái quá.

Mặc dù không trùng chính xác về mặt thời thời gian nhưng một điểm chung là đa số cổ phiếu đều xác lập đáy trong tháng 11/2010 khi VN-Index điều chỉnh về quanh mức 420 điểm. Rất nhiều cổ phiếu không những bỏ qua sóng tăng thứ hai mà áp lực thị trường chung hai tuần qua còn khiến giá giảm xuống dưới cả đáy cũ.

Thống kê trên sàn HSX cho thấy có hơn 100 mã “thủng đáy” như vậy (không tính các cổ phiếu điều chỉnh giá kỹ thuật). Dẫn đầu là SBC. Cổ phiếu này tạo đáy ngày 22/11/2010 ở mức 34.800 đồng/cổ phiếu và giá đóng cửa hôm nay chỉ còn 26.400 đồng/cổ phiếu, tương đương giảm 24,1% so với đáy cũ. Đứng thứ hai là DRH, tạo đáy ngày 18/11 ở giá 10.800 đồng/cổ phiếu và hiện chỉ còn 8.700 đồng/cổ phiếu. 

Tổng thể tại HSX, có 12 cổ phiếu giảm so với đáy tháng 11/2010 từ 15% trở lên. 13 cổ phiếu khác cũng đang “ngấp nghé” đáy cũ với mức giảm từ 0% đến dưới 2%.

Trên HNX, tình trạng còn “thảm” hơn với 150 mã “thủng đáy”. Dẫn đầu là SSC với mức giảm 39,2% của giá hôm nay so với đáy 24.500 đồng/cổ phiếu của ngày 19/11/2010. Thứ hai là ECI, giảm 38,4% so với giá đáy 13.800 đồng của ngày 24/11/2010. Ngay cả những mã có tính đầu cơ cao như PVA cũng đã tụt xuống dưới đáy tháng 11 khoảng 4,1%, hay SCR giảm 2,3%. Tính chung HNX có 25 cổ phiếu giảm so với đáy cũ trên 15%.

Nếu tính từ mức giá đỉnh đạt được trong tháng 12/2010 và tháng 1/2011, mức độ điều chỉnh của hàng loạt cổ phiếu cũng cực lớn. HSX có 55 cổ phiếu đã giảm từ 30% trở lên so với đỉnh cao nhất. Quán quân là PXL, kể từ khi chào sàn hôm 9/12 đến nay gần như liên tục giảm giá và đã mất hơn 48,9%. Thứ hai là SBS đã “bốc hơi” 47% giá trị kể từ đỉnh cao 37.000 đồng/cổ phiếu của ngày 31/12/2010. SBS cũng đã phá đáy cũ 22.200 đồng trong tháng 11/2010 và đang ở mức thấp nhất lịch sử. Biên độ dao động lớn hơn khiến HNX cũng có tới 140 cổ phiếu giảm giá trên 30% so với đỉnh. 

Việc các cổ phiếu có mức độ điều chỉnh giá mạnh là hệ quả của dòng tiền vận động với cường độ khác nhau. Sau khi đạt đỉnh của VN-Index ở mức 497 điểm, yếu tố tăng giá phụ thuộc rất lớn vào dòng vốn đầu cơ chạy qua các mã khác nhau và các cổ phiếu bắt đầu phân hóa mạnh. Dòng tiền này có hạn nên chỉ có thể tập trung vào cổ phiếu này và bỏ rơi cổ phiếu khác. Do đó rất nhiều cổ phiếu suy yếu và điều chỉnh mạnh hơn thị trường. 

Áp lực tâm lý và ảnh hưởng về điểm số từ sự điều chỉnh của các cổ phiếu lớn sau đợt tăng mạnh vừa qua càng tác động lớn hơn khiến nhiều mã giảm quá đà. Hiện tại VN-Index mới điều chỉnh về loanh quanh mức 470 điểm, tức là trở lại “chân” của sóng tăng tháng 1/2011, nhưng hàng trăm cổ phiếu khác đã thủng cả đáy tương đương hồi chỉ số ở mức 420 điểm.

Hiện tại bối cảnh thị trường đã khác xa thời điểm tháng 11/2010 với nhiều áp lực vĩ mô hơn. Cũng khó có thể coi mức đáy của cổ phiếu tại điểm VN-Index 420 phản ánh hết tin xấu. Tuy nhiên, không phải tất cả các mã “thủng đáy” đều “có vấn đề” mà một số không nhỏ trong đó bị lãng quên.