Hoàn thiện Luật Công nghệ cao để tạo đột phá thu hút đầu tư và đổi mới sáng tạo

Luật Công nghệ cao đang được sửa đổi nhằm cụ thể hóa và triển khai thực hiện các chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Việc sửa đổi Luật là bước đi cần thiết để thể chế hóa tinh thần của Nghị quyết, qua đó tạo hành lang pháp lý minh bạch, ổn định và hấp dẫn đối với các hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ cao.

CƠ CHẾ MỚI CHO PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ CAO TRONG GIAI ĐOẠN CHUYỂN ĐỔI

Dự thảo Luật Công nghệ cao (sửa đổi) gồm 6 chương và 29 điều, giảm 6 điều so với Luật Công nghệ cao năm 2008 (sửa đổi năm 2013 và năm 2014) do có sự cấu trúc lại nên về hình thức có một số thay đổi so với Luật Công nghệ cao hiện hành. Việc sửa đổi luật được kỳ vọng sẽ thúc đẩy đầu tư sản xuất - kinh doanh công nghệ cao, góp phần thực hiện mục tiêu đưa khoa học - công nghệ trở thành động lực phát triển kinh tế.

Dự thảo Luật Công nghệ cao (sửa đổi), chuẩn bị trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10, được kỳ vọng mở ra cơ chế đột phá thúc đẩy phát triển công nghệ cao trong giai đoạn mới. Các chuyên gia công nghệ cho rằng một chính sách hài hòa giữa quản lý Nhà nước và điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sẽ giúp Việt Nam sàng lọc đúng đối tượng, củng cố niềm tin và giữ chân nhà đầu tư.

Sau khi Nghị quyết 57-NQ/TW được ban hành, Việt Nam đang bước vào giai đoạn hoàn thiện hệ thống pháp luật để hình thành “hạ tầng thể chế” cho phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Sửa đổi Luật Công nghệ cao được xem là “trụ cột” của chuỗi chính sách này, cùng với hàng loạt đạo luật khác như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Trí tuệ nhân tạo… Dự kiến, dự thảo luật sẽ được trình Quốc hội xem xét, thông qua trong kỳ họp khai mạc vào đầu tuần tới.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh dự thảo cần tạo môi trường thuận lợi cho phát triển, chuyển giao và thương mại hóa công nghệ cao; đồng thời nuôi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Các mục tiêu lớn đã được xác định trong Nghị quyết 57-NQ/TW, như làm chủ các công nghệ chiến lược, thu hút ít nhất ba doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới đặt cơ sở nghiên cứu, sản xuất tại Việt Nam, được kỳ vọng sẽ có cơ sở hiện thực hóa.

Để đạt mục tiêu này, chính sách thu hút công nghệ cần có tư duy mở, không giới hạn vào những lĩnh vực đã có khả năng hấp thụ. Theo các chuyên gia, thu hút công nghệ chiến lược có thể tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh, giúp doanh nghiệp trong nước học hỏi quy trình, tích lũy kinh nghiệm và dần làm chủ công nghệ lõi.

Thực tế, các quốc gia như Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan hay Ấn Độ đều bắt đầu bằng việc thu hút các tập đoàn công nghệ đa quốc gia. Nhờ đó, họ hình thành năng lực nghiên cứu, mở rộng hệ sinh thái công nghệ và có bước tiến dài hạn. Việt Nam cũng đã thu hút được nhiều trung tâm R&D của các tập đoàn lớn trong lĩnh vực điện tử, phần mềm, bán dẫn, tạo nền tảng để phát triển ngành công nghệ cao.

ỔN ĐỊNH CHÍNH SÁCH,  THÚC ĐẨY LIÊN KẾT FDI – DOANH NGHIỆP NỘI

Một nội dung đáng chú ý trong dự thảo Luật Công nghệ cao (sửa đổi) liên quan đến cách xác định doanh nghiệp công nghệ cao và cơ chế ưu đãi đi kèm. Theo quy định hiện hành, Giấy chứng nhận doanh nghiệp công nghệ cao có thời hạn 5 năm và ưu đãi chỉ áp dụng trong thời gian này. Một số nhà đầu tư cho rằng điều này thiếu tính ổn định, chưa phù hợp với nguyên tắc ưu đãi dài hạn, nhất là với các dự án quy mô lớn kéo dài 10–15 năm.

Dự thảo luật đề xuất bỏ cơ chế cấp Giấy chứng nhận, thay bằng việc doanh nghiệp tự đánh giá theo tiêu chí được quy định. Mục tiêu là cắt giảm thủ tục hành chính, nhưng cách tiếp cận này được cảnh báo có thể tạo rủi ro nếu tiêu chí chưa rõ ràng hoặc có sự khác biệt trong cách hiểu giữa các cơ quan quản lý.

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó tổng giám đốc Dịch vụ Tư vấn Thuế và Pháp lý Deloitte Việt Nam, phân tích nhà đầu tư có thể lo ngại khi cơ chế hậu kiểm không thống nhất, dẫn tới nguy cơ không được bảo đảm quyền lợi ưu đãi đã dự tính trong phương án đầu tư.

Ông Tuấn cũng cho rằng thời hạn 5 năm khiến doanh nghiệp khó hoạch định chiến lược dài hạn, đặc biệt với dự án công nghệ có chu kỳ phát triển trên 10 năm. Để tăng tính ổn định, ông đề xuất duy trì cơ chế chứng nhận chính thức nhưng cải tiến linh hoạt hơn, như kéo dài thời hạn, áp dụng công nghệ số trong đánh giá hoặc rà soát định kỳ theo rủi ro.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều nước như Đức, Hà Lan, Ấn Độ vẫn duy trì cơ chế chứng nhận, coi đây là công cụ vừa quản lý vừa giúp doanh nghiệp khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tại một số quốc gia, việc công nhận gắn liền với yêu cầu duy trì tỷ lệ đầu tư R&D hoặc các cam kết đóng góp vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Ông Tuấn nhấn mạnh các tiêu chí duy trì điều kiện doanh nghiệp công nghệ cao là cần thiết để bảo đảm ưu đãi đi đúng đối tượng. Tuy nhiên, tiêu chí phải được thiết kế hài hòa, không mâu thuẫn với các cam kết quốc tế. Một cơ chế cân bằng giữa quản lý Nhà nước và thuận lợi cho doanh nghiệp sẽ tạo niềm tin và giữ chân nhà đầu tư công nghệ cao.

Theo PGS.TS. Bùi Tất Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Việt Nam vẫn cần đẩy mạnh thu hút FDI, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ sạch. Khi ưu đãi thuế không còn là công cụ chính, cần phát triển các chính sách hỗ trợ phi thuế, bảo đảm môi trường kinh doanh thuận lợi và hấp dẫn.

Còn Bùi Ngọc Tuấn cho rằng để đạt mục tiêu thu hút 40–50 tỷ USD vốn FDI mỗi năm đến 2030, chính sách phải hướng tới các dự án có giá trị công nghệ cao, tác động dài hạn đến chuyển đổi kinh tế. Doanh nghiệp FDI công nghệ cao được ghi nhận có vai trò lan tỏa công nghệ, đào tạo nhân lực và nâng chuẩn quản trị trong nước. Thông qua các trung tâm R&D và hợp tác với trường – viện, lực lượng kỹ sư và chuỗi cung ứng nội địa được mở rộng.

Các chuyên gia khuyến nghị Chính phủ cần đánh giá thực chất năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt để xây dựng chính sách nâng cấp phù hợp. Nếu chỉ chú trọng khuyến khích chuyển giao mà thiếu dòng FDI dẫn dắt, nguồn lực dễ bị phân tán, giảm cơ hội nâng cấp doanh nghiệp nội.

Giải pháp được đề xuất là kích hoạt đồng bộ các kênh hỗ trợ: thu hút FDI tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; thúc đẩy liên kết nghiên cứu giữa doanh nghiệp FDI – doanh nghiệp nội – trường đại học; hỗ trợ chuyển giao công nghệ qua các chương trình đồng tài trợ; phát triển cụm công nghiệp đổi mới sáng tạo; tạo quỹ hỗ trợ doanh nghiệp trong nước tiếp nhận công nghệ.