Các quốc gia đang phát triển phải đối mặt với một loạt nhu cầu đa dạng khi nói đến việc áp dụng và triển khai hiệu quả các công nghệ sạch hơn, đặc biệt là khi họ tìm cách đáp ứng các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG) của mình trong khi điều hướng sự phức tạp của suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu. Việc tiếp cận kiến thức khoa học và chuyên môn kỹ thuật phù hợp là điều cần thiết để hiểu và sử dụng các công nghệ thân thiện với môi trường (EST).

Nhu cầu này không chỉ giới hạn ở việc tiếp cận thông tin mà còn bao gồm sự hiểu biết toàn diện về các nguyên tắc cơ bản của công nghệ sạch hơn và khả năng điều chỉnh các công nghệ này cho phù hợp với bối cảnh địa phương.

NHU CẦU CỦA CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN VỀ CÔNG NGHỆ VÀ NGUỒN TÀI CHÍNH 

Nhiều quốc gia đang phát triển có thể không sở hữu cơ sở hạ tầng cần thiết để hỗ trợ việc áp dụng rộng rãi các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời hoặc năng lượng gió. Điều bắt buộc là các quốc gia này phải phát triển một khuôn khổ mạnh mẽ để chuyển giao kiến thức, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ các thông lệ tốt nhất, phát hiện nghiên cứu và bài học kinh nghiệm từ các lần triển khai EST trước đây trong các bối cảnh tương tự (Tébar Less và McMillan (2005)). Các khuôn khổ nên bao gồm quan hệ đối tác với các tổ chức học thuật, nghiên cứu và các cơ quan quốc tế có thể cung cấp các chương trình đào tạo và nguồn lực phù hợp.

Xây dựng năng lực và đào tạo về kỹ năng công nghệ là tối quan trọng để trao quyền cho các quốc gia này khai thác lợi ích của công nghệ sạch hơn. Điều này không chỉ bao gồm đào tạo kỹ thuật cho các kỹ sư và kỹ thuật viên mà còn bao gồm các chương trình giáo dục nâng cao nhận thức giữa các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan về tầm quan trọng của các hoạt động bền vững.

Bằng cách phát triển lực lượng lao động lành nghề, thành thạo các tiến bộ công nghệ mới nhất, các nước đang phát triển có thể định vị tốt hơn để đổi mới và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Ngoài việc tăng cường nguồn nhân lực, các quốc gia đang phát triển cũng phải tập trung vào việc tăng cường năng lực R&D. Việc thành lập các trung tâm nghiên cứu và đổi mới sáng tạo dành riêng cho các công nghệ bền vững có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều chỉnh các công nghệ hiện có theo bối cảnh địa phương, cho phép các nước đang phát triển điều chỉnh các công nghệ sạch hơn theo các điều kiện môi trường, xã hội và kinh tế riêng.

Nguồn tài chính cũng đóng vai trò then chốt trong việc áp dụng thành công các công nghệ sạch hơn ở các quốc gia đang phát triển. Nhiều công nghệ này, mặc dù mang lại lợi ích kinh tế và môi trường lâu dài, nhưng thường đòi hỏi các khoản đầu tư ban đầu đáng kể mà có thể vượt quá khả năng tài chính của chính quyền địa phương và doanh nghiệp. Việc tạo ra khả năng tiếp cận các cơ chế tài chính, như các khoản tài trợ, các khoản vay lãi suất thấp và các sáng kiến tài trợ khí hậu, là điều cần thiết để hỗ trợ vốn ban đầu cần thiết cho việc triển khai công nghệ.

Các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB) và các ngân hàng phát triển khu vực, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài trợ và hỗ trợ kỹ thuật để giúp thu hẹp khoảng cách tài chính này. Sự tham gia của khu vực tư nhân vào việc tài trợ cho các dự án công nghệ sạch hơn có thể mang lại các giải pháp sáng tạo và chiến lược đầu tư phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững của các nước đang phát triển.

Tăng cường quan hệ đối tác công tư (PPP) tạo ra sự hiệp lực thúc đẩy đổi mới và áp dụng công nghệ. Bằng cách thu hút khu vực tư nhân tham gia vào quá trình phát triển và triển khai các công nghệ sạch hơn, các nước đang phát triển có thể hưởng lợi từ chuyên môn, hiệu quả và đổi mới mà các công ty tư nhân thường mang lại.

Các nước đang phát triển có nhu cầu cấp thiết về tiếp cận kiến thức khoa học, kỹ năng kỹ thuật và nguồn tài chính phù hợp để áp dụng và triển khai hiệu quả các công nghệ sạch hơn. Xây dựng năng lực và đào tạo là điều cần thiết để trao quyền cho các quốc gia này, cho phép họ khai thác lợi ích của EST trong khi tăng cường năng lực R&D tại địa phương để thích ứng với công nghệ.

Sự tương tác của các yếu tố này tạo ra nền tảng để phát triển bền vững có thể phát triển mạnh mẽ, cho phép các nước đang phát triển giảm thiểu các thách thức về môi trường và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong một thế giới ngày càng kết nối.

THÁO GỠ NHỮNG RÀO CẢN TRONG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ 

Việc chuyển giao Công nghệ thân thiện với môi trường (EST) từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển là yếu tố quan trọng trong thúc đẩy phát triển bền vững và giải quyết những thách thức cấp bách của biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường.

Quá trình phổ biến và áp dụng hiệu quả các công nghệ này thường bị cản trở bởi vô số rào cản. Những hạn chế về kinh tế mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt thường được đặc trưng bởi nguồn tài chính hạn chế, mức độ nghèo đói cao và cơ sở hạ tầng kém phát triển. Những thách thức kinh tế trên có thể khiến các quốc gia này khó đầu tư vào các công nghệ cần thiết vì thiếu vốn cần thiết để tài trợ cho chi phí thiết lập và bảo trì ban đầu của các công nghệ sạch hơn.

Nếu không có sự hỗ trợ tài chính bên ngoài và đầu tư vào cơ sở hạ tầng bền vững, quá trình chuyển đổi sang công nghệ sạch hơn sẽ ngày càng trở nên khó khăn, làm suy yếu những nỗ lực đạt được Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG).

Ngoài những hạn chế về kinh tế, việc thiếu năng lực thể chế trong các nước đang phát triển cũng đặt ra một rào cản đáng kể khác đối với việc chuyển giao công nghệ. Năng lực thể chế đề cập đến khả năng của các tổ chức và hệ thống trong việc thực hiện hiệu quả các chính sách và chương trình, nó bao gồm một loạt các yếu tố, như nguồn nhân lực có kỹ năng, quản trị hiệu quả và năng lực hoạt động.

Để vượt qua những thách thức này, các nước đang phát triển phải đầu tư vào việc xây dựng năng lực thể chế, thúc đẩy sự hợp tác giữa các bên liên quan và đảm bảo rằng các khuôn khổ phù hợp được đưa ra để hỗ trợ các sáng kiến chuyển giao công nghệ.

Ở nhiều nước đang phát triển, các chính sách hiện hành có thể đã lỗi thời, rời rạc hoặc thiếu rõ ràng, tạo ra sự không chắc chắn cho các nhà đầu tư và nhà cung cấp công nghệ tiềm năng. Các rào cản về quy định, như quy trình cấp phép phức tạp hoặc thiếu động lực phát triển năng lượng tái tạo, có thể ngăn cản đầu tư của khu vực tư nhân và kìm hãm ý chí của các công ty tham gia vào các sáng kiến chuyển giao công nghệ.

Để giải quyết những vấn đề này, các nước đang phát triển cần tham gia vào các quy trình cải cách chính sách mạnh mẽ, ưu tiên tính bền vững, thiết lập các quy định rõ ràng và có thể dự đoán được, đồng thời tạo ra các động lực cho cả đầu tư trong nước và nước ngoài vào các công nghệ sạch hơn, xây dựng một môi trường hấp dẫn hơn cho các nhà cung cấp công nghệ và tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy EST.

Ngoài các rào cản về kinh tế và thể chế, các yếu tố chính trị xã hội ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả của các sáng kiến chuyển giao công nghệ. Các vấn đề về quản trị, bao gồm tham nhũng, thiếu minh bạch và cơ chế giải trình kém, có thể làm suy yếu các nỗ lực thúc đẩy công nghệ sạch hơn…

Để vượt qua những thách thức này, cả các nước phát triển và đang phát triển đều phải ưu tiên quản trị tốt, thúc đẩy minh bạch và thiết lập các cơ chế giải trình hiệu quả. Các tổ chức quốc tế có thể đóng vai trò quan trọng trong vấn đề này bằng cách cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, hỗ trợ xây dựng năng lực và tạo điều kiện cho đối thoại giữa các bên liên quan giải quyết các vấn đề về quản trị và thúc đẩy môi trường hợp tác để chuyển giao công nghệ.

Các nước phát triển phải nhận ra trách nhiệm của mình trong việc hỗ trợ quá trình chuyển đổi này và hợp tác để tạo ra một khuôn khổ công bằng cho việc chuyển giao công nghệ, có tính đến các nhu cầu và thách thức riêng biệt mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt. Bằng cách thúc đẩy hợp tác quốc tế và chia sẻ các thông lệ tốt nhất, cộng đồng toàn cầu có thể tăng cường dòng chảy của EST và trao quyền cho các nước đang phát triển áp dụng các công nghệ sạch hơn như một phương tiện để đạt được phát triển bền vững.

TRÁCH NHIỆM HỖ TRỢ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ 

Các nước phát triển có trách nhiệm đáng kể trong việc tạo điều kiện chuyển giao công nghệ thân thiện với môi trường cho các quốc gia đang phát triển. Trách nhiệm này bao gồm một loạt các hành động, bắt đầu bằng việc cung cấp các công nghệ sạch hơn. Việc chuyển giao công nghệ không chỉ đơn thuần là cung cấp thiết bị hoặc hệ thống, mà còn liên quan đến một cách tiếp cận toàn diện bao gồm hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và thể chế để đảm bảo rằng các nước đang phát triển có thể áp dụng và triển khai hiệu quả các công nghệ này theo cách bền vững.

Theo OECD (2024), cách tiếp cận đa diện này là cần thiết, vì nó thừa nhận rằng việc tích hợp thành công các EST không chỉ đòi hỏi khả năng tiếp cận công nghệ; mà còn đòi hỏi phải phát triển năng lực, kỹ năng và cơ sở kiến thức tại địa phương. Các quốc gia phát triển nên đầu tư vào các quan hệ đối tác mạnh mẽ với các nước đang phát triển, thừa nhận rằng chuyển giao công nghệ là một quá trình hợp tác được hưởng lợi từ sự hiểu biết lẫn nhau và các mục tiêu chung.

Một trong những thành phần chính của trách nhiệm này là cung cấp hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực của các quốc gia đang phát triển. Các quốc gia phát triển phải vào cuộc để cung cấp các nguồn tài chính có thể giúp thu hẹp khoảng cách này. Sự hỗ trợ này có thể ở nhiều hình thức khác nhau, bao gồm các khoản tài trợ, các khoản vay lãi suất thấp và các cơ chế tài trợ khí hậu được thiết kế riêng cho các sáng kiến chuyển giao công nghệ.

Các cơ chế như Quỹ Khí hậu xanh (GCF) nhằm mục đích hỗ trợ các quốc gia đang phát triển chuyển đổi sang các lộ trình phát triển ít phát thải và có khả năng chống chịu với khí hậu bằng cách cung cấp các nguồn tài chính cần thiết. Bằng cách đảm bảo có đủ nguồn tài chính, các quốc gia phát triển có thể trao quyền cho các đối tác đang phát triển của mình đầu tư vào các công nghệ sạch hơn mà không phải chuyển hướng các nguồn tài chính thiết yếu khỏi các lĩnh vực quan trọng khác.

Các quốc gia phát triển cũng nên tạo điều kiện tiếp cận các nguồn tài trợ quốc tế, giúp các quốc gia đang phát triển điều hướng bối cảnh thường phức tạp của tài chính khí hậu và hỗ trợ công nghệ. Cam kết tài chính này không chỉ cần thiết cho việc triển khai ngay lập tức các EST mà còn thúc đẩy phát triển bền vững lâu dài phù hợp với các mục tiêu môi trường toàn cầu.

Ngoài hỗ trợ tài chính, hỗ trợ kỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong chuyển giao thành công EST. Điều này bao gồm việc cung cấp chuyên môn và kiến thức có thể giúp các nước đang phát triển hiểu cách triển khai và duy trì hiệu quả các công nghệ mới.

Các nước phát triển có thể cung cấp các chương trình xây dựng năng lực tập trung vào việc nâng cao kỹ năng của các kỹ thuật viên, kỹ sư và nhà hoạch định chính sách địa phương, do đó đảm bảo rằng lực lượng lao động được trang bị tốt để xử lý các vấn đề phức tạp liên quan đến việc áp dụng các công nghệ mới…

Các quốc gia phát triển phải ưu tiên thiết lập quan hệ đối tác hợp tác nhạy bén với nhu cầu và thách thức riêng biệt mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt. Điều này đòi hỏi phải hợp tác với các quốc gia đang phát triển theo cách tôn trọng chủ quyền của họ và công nhận các ưu tiên của họ về mặt phát triển công nghệ. Các quốc gia phát triển nên tích cực lôi kéo các quốc gia đang phát triển vào giai đoạn lập kế hoạch và triển khai các sáng kiến chuyển giao công nghệ, đảm bảo rằng các bên liên quan tại địa phương có tiếng nói trong các công nghệ được giới thiệu và cách triển khai chúng.

Điều quan trọng đối với các nước phát triển là áp dụng các chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ như một khía cạnh cốt lõi trong chương trình nghị sự phát triển quốc tế của họ. Điều này bao gồm việc tích hợp các cân nhắc về chuyển giao công nghệ vào các chiến lược hợp tác phát triển rộng hơn và đảm bảo rằng những nỗ lực này phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu. Các quốc gia phát triển có thể ưu tiên các sáng kiến chuyển giao công nghệ trong các chương trình viện trợ nước ngoài của họ, nhấn mạnh tầm quan trọng của các công nghệ sạch trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu cấp bách như biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm.

Các quốc gia phát triển nên tận dụng ảnh hưởng của mình tại các diễn đàn và tổ chức quốc tế để vận động cho các chính sách hỗ trợ chuyển giao công nghệ, bao gồm các biện pháp tạo điều kiện tiếp cận EST, thúc đẩy các hoạt động thương mại công bằng và khuyến khích đầu tư vào phát triển bền vững. Bằng cách tích cực tham gia vào các cuộc thảo luận quốc tế về chuyển giao công nghệ, các quốc gia phát triển có thể giúp định hình một khuôn khổ toàn cầu ưu tiên tiếp cận công bằng với các công nghệ sạch hơn cho tất cả các quốc gia, do đó góp phần tạo ra một môi trường toàn cầu bền vững và phục hồi hơn.

Các nước phát triển có vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao công nghệ cho các quốc gia đang phát triển, bao gồm một cách tiếp cận toàn diện không chỉ bao gồm việc cung cấp EST mà còn hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để xây dựng năng lực.

Bằng cách đầu tư vào các quan hệ đối tác hợp tác, ưu tiên nhu cầu của các quốc gia đang phát triển và ủng hộ các chính sách hỗ trợ, các quốc gia phát triển có thể trao quyền cho các đối tác đang phát triển của mình để áp dụng và triển khai hiệu quả các công nghệ sạch hơn. Cách tiếp cận hợp tác này rất cần thiết để thúc đẩy phát triển bền vững và đảm bảo rằng cộng đồng toàn cầu có thể cùng nhau giải quyết các thách thức cấp bách về môi trường của thời đại chúng ta.

Khi thế giới đang vật lộn với những tác động của biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường, trách nhiệm của các quốc gia phát triển trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao công nghệ sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được một tương lai bền vững mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia và người dân của họ.

Bằng cách tập hợp các nguồn lực, chuyên môn và kiến thức, các sáng kiến R&D hợp tác có thể giải quyết những thách thức riêng mà các nước đang phát triển phải đối mặt trong quá trình theo đuổi công nghệ sạch hơn và các hoạt động bền vững. Điển hình là Kế hoạch triển khai công nghệ khí hậu (CTIP) trong Cộng đồng phát triển Nam Phi (SADC), minh họa cho hiệu quả nỗ lực hợp tác thúc đẩy áp dụng và phổ biến các công nghệ sạch hơn. Ngoài việc thúc đẩy việc thích ứng công nghệ tại địa phương, các sáng kiến R&D hợp tác cũng có thể tạo điều kiện tiếp cận nguồn tài trợ và nguồn lực quốc tế, để triển khai thành công các công nghệ sạch hơn.

Việc thiết lập một khuôn khổ quốc tế vững chắc cho hợp tác khoa học và công nghệ là điều cần thiết để giải quyết vô số thách thức liên quan đến tính bền vững về mặt sinh thái - môi trường.

Một khuôn khổ như vậy phải phù hợp với các nhu cầu và rào cản cụ thể mà các nước đang phát triển phải đối mặt, các quốc gia này thường thiếu các nguồn lực, chuyên môn kỹ thuật và năng lực thể chế cần thiết để áp dụng và triển khai hiệu quả các công nghệ sạch hơn.

THIẾT LẬP MỘT KHUÔN KHỔ QUỐC TẾ BỀN VỮNG 

Bằng cách thúc đẩy sự hợp tác giữa các quốc gia phát triển, các bên liên quan trong ngành và các tổ chức quốc tế, cộng đồng toàn cầu có thể tạo ra môi trường thuận lợi cho việc phổ biến các công nghệ thân thiện với môi trường (EST) công bằng, bền vững.

Sự hợp tác này phải bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau, bao gồm các sáng kiến nghiên cứu và phát triển chung, chia sẻ kiến thức, các chương trình xây dựng năng lực và xây dựng các khuôn khổ chính sách khuyến khích đầu tư vào các công nghệ bền vững. Bằng cách liên kết các nỗ lực hướng tới đạt các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG), các bên liên quan có thể đảm bảo việc chuyển giao công nghệ không chỉ là con đường một chiều mà là quá trình hợp tác mang lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan.

Việc nhấn mạnh vào quan hệ đối tác và hợp tác sẽ tăng cường khả năng phục hồi của cả hệ sinh thái và cộng đồng, cho phép chúng thích ứng với những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường.

Bằng cách thúc đẩy các giải pháp sáng tạo và tạo điều kiện tiếp cận các công nghệ sạch hơn, khuôn khổ quốc tế này có thể giúp giải quyết các thách thức cấp bách về môi trường, cải thiện chất lượng cuộc sống ở các quốc gia đang phát triển và góp phần tạo nên một môi trường toàn cầu bền vững và phục hồi hơn. Việc thiết lập một khuôn khổ hợp tác không chỉ là mệnh lệnh đạo đức, mà còn là một nhu cầu chiến lược phù hợp với các nỗ lực toàn cầu nhằm đảm bảo một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau...

(*) PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường

(*) Nguyễn Khánh Tâm, Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 47-2024 phát hành ngày 18/11/2024. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam