Chiều 13/5, thảo luận tại hội trường về dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, các đại biểu Quốc hội nhấn mạnh sự cấp thiết ban hành luật trong bối cảnh hiện nay. Luật là chìa khóa để giải phóng các nguồn lực xã hội, thúc đẩy phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

BỔ SUNG NGUYÊN TẮC TỐI THIỂU VỀ CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ RỦI RO 

Đại biểu Trần Khánh Thu, đoàn Thái Bình, khẳng định việc sửa đổi toàn diện Luật Khoa học và Công nghệ sau hơn một thập kỷ thực thi không chỉ là yêu cầu của thực tiễn phát triển, mà còn là bước đi cần thiết nhằm thể chế hóa tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Theo đại biểu, nếu như Luật năm 2013 từng bước đặt nền móng cho hệ thống pháp luật về khoa học và công nghệ, thì Dự thảo sửa đổi lần này mang trọng trách cao hơn. Một trong những chuyển biến trong Dự thảo Luật lần này là chuyển trọng tâm từ hoạt động nghiên cứu trong khu vực công lập sang thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao, đổi mới công nghệ trong khu vực doanh nghiệp– nơi quyết định hiệu quả cuối cùng của đổi mới sáng tạo.

Nếu như trước đây, viện nghiên cứu, trường đại học là những chủ thể chính thì nay, vai trò trung tâm được trao cả cho doanh nghiệp. Các trường, viện đóng vai trò hỗ trợ, cung cấp nguồn lực tri thức, đồng hành cùng doanh nghiệp tạo ra sản phẩm mới, công nghệ mới, giá trị mới cho nền kinh tế. Bên cạnh đó, dự thảo luật lần này là tháo  gỡ điểm nghẽn về thể chế, tài chính và nguồn lực tạo động lực cho phát triển.

Liên quan đến các nội dung quy định tại Điều 9 về việc chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, đại biểu Trần Khánh Thu cho rằng các nội dung về cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học công nghệ và hoạt động đổi mới sáng tạo còn chung chung.

Cụ thể tại khoản 1 còn quy định không bị truy cứu trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm dân sự đối với những thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Các khoản 2, khoản 3 cũng nêu ra nội dung tương tự. Khoản 4 nêu Chính phủ sẽ quy định chi tiết điều này, tuy nhiên chỉ nhấn mạnh Chính phủ sẽ quy định về tiêu chí xác định rủi ro, đánh giá quá trình tuân thủ nhưng không làm rõ quy trình, quy định cụ thể là gì để cá nhân, tổ chức, cá nhân khi thực hiện về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo phải chấp hành và quan trong nữa là cơ quan, tổ chức nào là người xác định đúng quy trình, quy định này…

Đại biểu phân tích, nghiên cứu khoa học đôi khi có thể dẫn đến cả thành công và thất bại. Đại biểu đặt vấn đề “chấp nhận rủi ro, nhưng rủi ro chấp nhận đến đâu, đến cấp độ nào?”.

Theo đại biểu, các dự án nghiên cứu tính mới, các ý tưởng đổi mới sáng tạo có thể diễn ra ngay trong quá trình sản xuất nên chưa chắc việc thực hiện khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo này có hiệu quả hay không? “Nếu không quy định rõ quy trình, quy định sẽ dẫn đến việc dễ bị hiểu sai và có thể bị lợi dụng gây thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nước”, đại biểu lưu ý.

Do đó đề nghị ban soạn thảo bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học hợp lý; và cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro; đơn vị có thẩm quyền xác định rủi ro rõ ràng trong văn bản hướng dẫn thi hành luật.

LÀM RÕ RANH GIỚI RỦI RO, QUY ĐỊNH CHẶT CHẼ ĐỂ TRÁNH LẠM DỤNG

Cùng quan tâm tới quy định về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, đoàn Hải Dương, nêu quan điểm ủng hộ việc luật hóa tinh thần “chấp nhận rủi ro”, vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát. Tuy nhiên, theo đại biểu nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng.

Do đó, đại biểu Việt Nga đề nghị làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ: sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...); đồng thời thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập.

Đại biểu đoàn Hải Dương cũng đề nghị thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế “đầu tư rủi ro công”, đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.

Góp ý dự thảo luật, đại biểu Nguyễn Văn Huy, đoàn Thái Bình, cho biết khoản 1 điều 9 dự thảo luật quy định: "Tổ chức cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu phạm vi kinh phí".

Theo ông Huy, đây là điểm mới được kế thừa có sửa đổi, bổ sung từ quy định của Nghị quyết số 193 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Với quy định này sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nghiên cứu khoa học, khuyến khích sáng tạo, đổi mới, tạo môi trường thuận lợi cho việc thực hiện các đề tài khoa học có tính đột phá cao.

Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi của dự thảo luật, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung quy định để bảo đảm hài hòa giữa việc khuyến khích sáng tạo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân liên quan.

Đại biểu đề nghị cần làm rõ định nghĩa về "rủi ro" thật cụ thể trong bối cảnh nghiên cứu khoa học công nghệ, phân biệt rành mạch với lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu; cũng như cơ chế cho phép tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không phải chịu trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước, ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư.

Cần bổ sung quy định thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá và báo cáo định kỳ để kiểm soát và xử lý kịp thời các rủi ro phát sinh.

Bên cạnh đó cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát, bổ sung các quy định về nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro cũng như quy định thật chặt chẽ, để tránh lạm dụng quy định chấp nhận rủi ro, gây thất thoát, lãng phí trong hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.