Luật hóa Nghị quyết 42: 8 ngân hàng lớn được lợi rõ rệt từ năm 2026?

Cuối tháng 6 vừa qua, Quốc hội đã bấm nút thông qua dự luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật các tổ chức tín dụng. Trong đó, một số điều tại Nghị định 42 được đưa vào luật như quyền thu giữ tài sản đảm bảo, kê biên tài sản thi hành án, và hoàn trả tài sản là vật chứng hoặc tang vật trong vụ án hình sự và hành chính.

Việc luật hóa Nghị quyết 42 vào Luật Các Tổ chức tín dụng sửa đổi 2025 được đánh giá là bước đi tất yếu, đóng vai trò then chốt trong việc hoàn thiện cơ chế xử lý nợ xấu.

FiinRatings nhận định việc Luật hóa một số điều tại Nghị định 42 đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hoàn thiện khung pháp lý về xử lý nợ xấu tại Việt Nam. Nghị quyết 42 vốn chỉ là cơ chế thí điểm, có tính chất tạm thời và ngắn hạn (2017–2023), nên luôn tiềm ẩn rủi ro chính sách (policy uncertainty) khi hết hiệu lực.

Việc luật hóa những điều khoản trọng yếu từ nghị quyết này đã giúp loại bỏ sự bất định đó, đồng thời chính thức đặt nền tảng pháp lý ổn định và lâu dài cho công tác xử lý nợ xấu. Bên cạnh đó, cơ chế pháp lý này góp phần đưa hệ thống Ngân hàng Việt Nam tiệm cận hơn với thông lệ quốc tế.

Trên thực tế, cơ chế xử lý tài sản bảo đảm ngoài tố tụng đã được quy định từ rất lâu trong luật ở nhiều quốc gia. Ví dụ, tại Hong Kong, bên cho vay hoặc người quản lý tài sản được quyền thu giữ, quản lý và trong một số điều kiện nhất định, bán tài sản thế chấp mà không cần khởi kiện ra tòa.

Tại Úc, bên nhận bảo đảm được quyền thu giữ tài sản bảo đảm, bằng bất kỳ phương pháp nào được pháp luật cho phép, nếu bên vay (debtor) vi phạm nghĩa vụ theo thỏa thuận bảo đảm, và bộ luật này đã có hiệu lực toàn diện kể từ 30/01/2012.

Những ví dụ trên cho thấy Việt Nam đang đi đúng hướng và từng bước rút ngắn khoảng cách pháp lý so với các quốc gia có hệ thống pháp luật phát triển lâu đời, từ đó tạo lập một nền tảng pháp lý vững chắc để xử lý nợ xấu một cách toàn diện, củng cố niềm tin của nhà đầu tư, đảm bảo sự minh bạch của thị trường tài chính, và hỗ trợ tác động đến hệ thống quản trị rủi ro của hệ thống ngân hàng.

Đồng thời, Việt Nam hiện nay cũng đang nhận được sự đánh giá tích cực từ các tổ chức xếp hạng quốc tế về mức độ rủi ro của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động.

Gần đây, S&P Global Ratings (S&P) đã thực hiện nâng hạng tín nhiệm 3 Ngân hàng Thương mại của Việt Nam bao gồm Vietcombank, Techcombank, Eximbank dựa trên cơ sở về việc điều chỉnh đánh giá Rủi ro hệ thống ngân hàng quốc gia từ mức điểm 9/10 lên mức 8/10, điểm càng thấp thể hiện mức độ đánh giá rủi ro càng thấp.

Theo báo cáo của S&P, một trong những yếu tố thúc đẩy điều chỉnh này là việc hoàn thiện khung pháp lý trong đó FiinRatings nhận định việc luật hóa Nghị quyết 42 là một trong những động lực quan trọng.

Đánh giá gần đây của Fitch Ratings cũng chỉ rõ, việc luật hóa Nghị quyết 42 sẽ giải quyết được nguy cơ về môi trường pháp lý có thể quay lại giai đoạn trước năm 2017 khi Nghị quyết 42 chưa được ban hành. Điều này phản ánh niềm tin của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế vào các chính sách cải cách và khả năng quản trị hệ thống của Chính phủ.

Về dài hạn, sự thay đổi trong đánh giá BICRA nói chung, hay sự cải thiện hành lang pháp lý nói riêng có thể được coi là bước đệm cho các đợt điều chỉnh hạng tín nhiệm quốc gia tiếp theo.

Theo đánh giá của FiinRatings, Nghị quyết 42 cho thấy có tác động mạnh mẽ nhất đối với 02 nhóm chính là nhóm các Ngân hàng thương mại Nhà nước  và nhóm top 4 Ngân hàng thương mại cổ phần.

Đây là những nhóm các ngân hàng có quy mô lớn, có bộ đệm vốn và/hoặc năng lực quản trị rủi ro tốt, từ đó có lợi thế hơn trong việc thích nghi và áp dụng các cơ chế mới về xử lý nợ xấu. Tỷ lệ thu hồi nợ xấu thuộc nhóm Top 4 Ngân hàng Thương mại Cổ phần ghi nhận kết quả tốt nhất với tỷ lệ thu hồi tăng từ 8% (2016) lên 45% (2022).

Đồng thời, các Ngân hàng Thương mại Nhà nước cũng ghi nhận sự cải thiện ổn định, bền vững với tỷ lệ thu hồi tăng đều từ 14% năm 2016 lên khoảng 39% năm 2022. Tuy nhiên, từ giai đoạn 2022-2023, khả năng thu hồi nợ của các nhóm ngân hàng này suy giảm, phản ánh xu hướng chung toàn ngành trong bối cảnh kinh tế vĩ mô biến động và thị trường bất động sản suy yếu, khiến tốc độ gia tăng nợ xấu nhanh hơn so với tốc độ thu hồi.

Sau khi Nghị quyết 42 hết hiệu lực kể từ cuối năm 2023, tỷ lệ thu hồi cũng tiếp tục ghi nhận xu hướng giảm ở hai nhóm này, phản ánh khoảng trống pháp lý trong xử lý nợ xấu, qua đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc luật hóa các cơ chế quan trọng từ Nghị quyết thí điểm.

Bên cạnh đó, Nghị quyết 42 ghi nhận ảnh hưởng khá khiêm tốn đối với các ngân hàng có quy mô nhỏ hơn, khi tỷ lệ thu hồi nợ xấu không có sự cải thiện rõ rệt, chỉ dao động trong khoảng 0-10% suốt giai đoạn 2012-2025. 

Trong giai đoạn sắp tới, FiinRatings nhận định việc luật hóa Nghị quyết 42 sẽ tiếp tục có ảnh hưởng đáng kể đến các Ngân hàng quốc doanh cũng như các Ngân hàng tư nhân lớn, trong khi đó sẽ có tác động vừa phải đến nhóm các Ngân hàng thương mại còn lại, qua đó củng cố xu hướng phân hóa của ngành.

Tuy vậy, tác động tích cực dự kiến sẽ chỉ thực sự phát huy hiệu quả từ nửa cuối năm 2026, khi khuôn khổ pháp lý mới đã vận hành ổn định và các tổ chức tín dụng đã có đủ thời gian điều chỉnh quy trình thu hồi nợ xấu để phù hợp theo quy định.