Hôm 22/8, lãnh đạo nhóm BRICS đã khởi động hội nghị thượng đỉnh ở Johannesburg, Nam Phi để bàn về hướng đi tương lai của nhóm, nhưng hãng tin Reuters cho biết một số chia rẽ đã nổi lên ngay trước các cuộc thảo luận quan trọng về kế hoạch mở rộng nhóm nhằm mục đích tăng cường ảnh hưởng toàn cầu.

Căng thẳng gia tăng sau khi nổ ra cuộc chiến tranh Nga-Ukraine và cuộc đối đầu Mỹ-Trung đã trở thành động lực thúc đẩy Trung Quốc và Nga tìm cách củng cố sức mạnh của BRICS. Cả Bắc Kinh và Moscow đều muốn nhân hội nghị thượng đỉnh kéo dài từ ngày 22-24/8 này để hun đúc BRICS - câu lạc bộ với ba thành viên còn lại là Nam Phi, Brazil và Ấn Độ - trở thành một đối trọng với các định chế toàn cầu do phương Tây lãnh đạo.

MONG MUỐN KHÔNG ĐỒNG NHẤT

“Ở thời điểm hiện tại, các thay đổi trên thế giới, trong thời đại của chúng ta, và trong lịch sử, đang diễn ra theo những cách chưa từng có, đưa xã hội loại người đến trước ngã rẽ quan trọng”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nói trong một bài phát biểu được đọc tại diễn đàn kinh doanh trong khuôn khổ thượng đỉnh BRICS. “Lịch sử sẽ đi theo con đường được định hình bởi các lựa chọn của chúng ta”.

Ông Tập Cận Bình đến Nam Phi dự hội nghị thượng đỉnh BRICS lần này nhưng không có mặt ở diễn đàn kinh doanh ngày 22/8, trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin dự sự kiện này theo phương thức trực tuyến. Trực tiếp tham dự diễn đàn có Tổng thống Cyril Ramaphosa của Nam Phi, Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva của Brazil, và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Bài phát biểu của ông Tập Cận Bình được đọc tại diễn đàn bởi Bộ trưởng Bộ Thương mại Trung Quốc Wang Wentao.

Những phát biểu của ông Lula được xem là dấu hiệu cho thấy sự chia rẽ quan điểm đang nổi lên trong nội bộ BRICS - nhóm mà các nhà phân tích chính trị đánh giá là từ lâu đã gặp khó khăn trong việc đi đến một quan điểm thống nhất về vai trò của nhóm trong trật tự toàn cầu. “Chúng tôi không muốn đối trọng với G7, G20 hay Mỹ. Chúng tôi chỉ muốn tự tổ chức chính mình”, ông Lula phát biểu trong một cuộc trả lời phỏng vấn từ Johannesburg.

Chương trình nghị sự của hội nghị lần này, ngoài vấn đề mở rộng nhóm, còn bao gồm chủ đề sử dụng đồng tiền của mỗi quốc gia thành viên trong giao dịch thương mại và tài chính nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD.

“Mục tiêu đó, tức là quy trình phi đô-la hoá không thể đảo ngược đối với các mối quan hệ kinh tế của chúng ta, đang được thúc đẩy”, ông Putin nói trong một tuyên bố được ghi hình sẵn. Tuyên bố này được người đứng đầu điện Kremlin đưa ra trong bối cảnh nền kinh tế Nga đang chật vật vì các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt mà phương Tây áp lên nước này liên quan tới cuộc chiến tranh ở Ukraine.

Tuy nhiên, Nam Phi - nước chủ nhà của hội nghị - cho biết sẽ không có các cuộc thảo luận về một đồng tiền chung của nhóm BRICS như ý tưởng được Brazil đưa ra nhằm giảm bớt phụ thuộc vào đồng USD.

Cho tới nay, BRICS vẫn là một nhóm thiếu sự đồng nhất, gồm các nước từ Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai thế giới - cho tới Nam Phi, một nền kinh tế còn tương đối nhỏ dù là quốc gia phát triển nhất châu Phi. Nga muốn cho thấy phương Tây thấy rằng họ vẫn có bạn bè, nhưng Ấn Độ lại đang có xu hướng xích lại gần phương Tây. Về phần mình, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Lula, Brazil cũng có chủ trương thân phương Tây.

Trung Quốc và Ấn Độ đã có những lần đụng độ vì tranh chấp biên giới, và điều này đặt ra thách thức đối với việc ra quyết định ở BRICS, một nhóm hoạt động theo cơ chế đồng thuận.

SỨC HÚT CỦA BRICS

Phát biểu trước báo giới ở Washington ngày 22/8, cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng Jake Sullivan nói ông không nhận thấy BRICS đang trở thành một đối thủ địa chính trị của Mỹ.

“Đây là một tập hợp những quốc gia có rất nhiều khác biệt… với những khác biệt quan điểm về những vấn đề quan trọng”, ông Sullivan nói.

Mở rộng BRICS từ lâu là một mục tiêu của Trung Quốc, quốc gia hy vọng rằng việc nhóm có thêm thành viên sẽ làm gia tăng ảnh hưởng của câu lạc bộ hiện đã chiếm 40% dân số và 1/4 nền kinh tế toàn cầu. Nga cũng muốn BRICS có thêm thành viên, trong khi Tổng thống Nam Phi Ramaphosa đã bày tỏ quan điểm ủng hộ ý tưởng này trong một cuộc gặp với ông Tập.

Ấn Độ - quốc gia vốn thận trọng với sự nổi lên của Trung Quốc và đã cảnh báo về việc mở rộng BRICS một cách vội vã - có “chủ trương tích cực và một tư duy cởi mở” về vấn đề này, Ngoại trưởng Ấn Độ Vinay Kwatra phát biểu hôm 21/8. Trong khi đó Brazil lo ngại rằng việc mở rộng BRICS sẽ pha loãng ảnh hưởng của nhóm, dù ông Lula nói vào hôm 22/8 rằng ông mong muốn nước láng giềng Argentina sẽ gia nhập.

Một nguồn tin từ Chính phủ Argentina là người tham gia các cuộc đàm phán gia nhập BRICS của nước này tiết lộ với Reuters rằng theo dự kiến, nhóm sẽ không kết nạp thành viên mới tại hội nghị thượng đỉnh này.

Dù khả năng BRICS thêm thành viên vẫn còn để ngỏ, cam kết của nhóm - về trở thành một “nhà vô địch” của thế giới đang phát triển và mang lại một lựa chọn thay thế cho trật tự thế giới do các nước phương Tây đứng đầu - đang nhận được sự hưởng ứng tích cực. Đến nay đã có hơn 40 quốc gia bày tỏ mối quan tâm gia nhập BRICS - giới chức Nam Phi cho hay. Trong số này, có khoảng 20 quốc gia đã chính thức đề nghị được gia nhập.