Ngày 13/6/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức hội thảo tham vấn, lấy kiến góp ý định hướng Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035.

CHUYỂN DỊCH KINH TẾ, NÂNG CAO THU NHẬP

Phát biểu tại hội thảo, ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết chương trình Mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới được triển khai từ năm 2010 đến nay đã trải dài 15 năm. Trong giai đoạn 2021–2025, chương trình tập trung vào việc nâng cao chất lượng nông thôn mới, xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn mới nâng cao và đẩy mạnh kết cấu hạ tầng kinh tế – xã hội hiện đại, và phát triển nông thôn theo chiều sâu, bền vững.

Kết quả, tính đến tháng 4/2025, cả nước có 6.001/7.696 xã (tương ứng 78%) đạt chuẩn nông thôn mới, hoàn thành 97,5% mục tiêu đề ra. Trong đó, có 2.363 xã (39,3%) đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 605 xã (10%) là nông thôn mới kiểu mẫu. Đáng chú ý, 1.508 xã đặc biệt khó khăn (chiếm 43%) đã trở thành xã đạt chuẩn nông thêm mới. Cùng với đó, 317 huyện (49,1%) đạt chuẩn nông thôn mới và 9 tỉnh hoàn tất chương trình nông thôn mới.

Giai đoạn 2021–2025 ghi nhận sự chuyển biến mạnh về nhận thức: người dân không còn trông chờ hỗ trợ mà trực tiếp tham gia xây dựng nông thôn mới — coi là quyền lợi và trách nhiệm của mình. Hạ tầng nông thôn được nâng cấp theo hướng đồng bộ, hiện đại, từ kết nối giữa các vùng đến hệ thống giao thông từ xã tới thôn. Trong đó, 12 huyện nông thôn mới đã phát triển và nâng cấp thành đô thị, minh chứng cho kết quả tích cực của việc đầu tư nâng cao chất lượng hạ tầng.

Kinh tế xã hội nông thôn tiếp tục chuyển đổi tích cực: tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm xuống 11,8% GDP năm 2024, nhưng vẫn duy trì tăng trưởng 3,2% mỗi năm. Năm 2024, giá trị sản xuất bình quân trên 1 ha đất nông nghiệp đạt 115,4 triệu đồng – tăng 1,1 lần so năm 2020. 

Bên cạnh nâng cao đời sống vật chất, văn hóa tinh thần vùng nông thôn cũng khởi sắc, hướng đến nếp sống văn minh – hiện đại. An ninh chính trị và trật tự xã hội được giữ vững với tỷ lệ xã đạt tiêu chí 95,4%, trong khi hệ thống thu gom rác – nước thải đạt 80%.

Mặc dù vậy, ông Nam chỉ ra một số tồn tại cần khắc phục trong xây dựng nông thôn mới. Đó là, chênh lệch vùng miền: Tỷ lệ xã nông thôn mới ở vùng sâu, vùng dân tộc thấp như khu vực miền núi phía Bắc (54,2%) và Tây Nguyên (63,8%), một số tỉnh chưa có huyện đạt chuẩn.

Hạ tầng còn yếu: Công trình xuống cấp, tỷ lệ hộ dùng nước sạch tập trung mới đạt 55%, các vùng cao, vùng mặn còn thiếu nước sinh hoạt. Mất cân bằng đô thị – nông thôn: Một số địa phương chỉ tập trung phát triển công nghiệp, bỏ qua nông nghiệp và dịch vụ.

Nguồn nhân lực nông thôn mất cân đối: Lao động già hóa, lực lượng trẻ chuyển lên thành thị; đào tạo nghề chưa đủ mạnh. Trong khi đó, chênh lệch tiếp cận văn hóa, y tế, giáo dục giữa vùng thuận lợi và vùng sâu vẫn lớn; tại nhiều địa phương tệ nạn xã hội còn, ý thức bảo vệ môi trường chưa cao ở một số cộng đồng.

Dự thảo Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 đề ra định hướng đến năm 2035: Hoàn thiện hạ tầng, phát triển toàn diện, hiện đại hóa kinh tế – xã hội nông thôn. Giai đoạn 2036–2045: Xây dựng nông thôn "tiệm cận đô thị", môi trường xanh – sạch – đẹp, văn hóa giàu bản sắc, đảm bảo quốc phòng, an ninh, trật tự xã hội vững chắc.

Để thực hiện mục tiêu này, Dự thảo để ra nhiều giải pháp thực hiện.

Thứ nhất, quy hoạch đồng bộ theo điều kiện vùng: Ưu tiên hạ tầng vùng ven đô, bảo tồn diện tích nông nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long, hỗ trợ vùng khó khăn.

Thứ hai, đầu tư hiện đại hóa hạ tầng: Giao thông, nước sạch, xử lý chất thải, y tế, mạng lưới internet, thương mại điện tử, theo hình thức PPP (hợp tác công tư).

Thứ ba, đổi mới khoa học – công nghệ: Áp dụng giống mới, thiết bị thông minh, xử lý rác – nước thải, tích hợp chuyển đổi số theo Nghị quyết 57-NQ/TW.

Thư tư, đào tạo nghề đa dạng, nâng cao tay nghề người trung niên, người cao tuổi; thúc đẩy khởi nghiệp của tri thức trẻ tại nông thôn.

Thứ năm, tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, phát triển kinh tế trang trại – hợp tác xã, nông nghiệp xanh, hữu cơ, tuần hoàn, kết hợp chế biến – bảo quản sau thu hoạch.

Thứ sáu, bảo đảm an sinh đồng đều, hỗ trợ người nghèo và vùng tổ chức tốt dịch vụ y tế, giáo dục, bảo hiểm, nhà ở, bình đẳng giới, phòng chống thiên tai, dịch bệnh.

Thứ bảy, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phát triển sinh thái cảnh quan gắn với di sản, bảo tồn thiên nhiên, tái tạo tài nguyên.

Thứ tám, nâng cao năng lực chính quyền cơ sở và chuyển đổi số: Tinh gọn bộ máy hành chính, phân quyền hiệu quả, tăng cường tiếp cận pháp luật cho dân, đẩy nhanh chuyển đổi số, nâng cao vai trò phụ nữ.

TRÁNH ĐÁNH MẤT BẢN SẮC RIÊNG CỦA MỖI XÓM LÀNG

Góp ý tại hội thảo, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát cho rằng Chương trình mới cần kế thừa tối đa những thành quả của cả 2 Chương trình mục tiêu quốc gia và xây dựng các tiêu chí mới phù hợp với bối cảnh xây dựng chính quyền 2 cấp.

“Trong xây dựng nông thôn mới, bí quyết thành công là biến chương trình trở thành cuộc vận động toàn dân cùng tham gia. Ngay từ đầu, thiết kế chương trình đã xác định Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, người dân nông thôn là chủ thể, trung tâm và phải tham gia tích cực”, ông Phát chia sẻ; đồng thời cũng lưu ý nên tập trung tăng cường năng lực cho thôn bản do quy mô dân số, diện tích mỗi đơn vị cấp xã hiện đã lớn gấp nhiều lần trước đây. Đặc biệt, tiếp tục phát huy vai trò tổ chức Đảng là đầu mối, huy động tất cả các lực lượng cùng tham gia.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh: "Cần có đánh giá, làm rõ để khẳng định Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã huy động được tổng lực cả lực lượng chính trị mà cả toàn dân, toàn xã hội cùng tham gia".

Ông Cường cho rằng việc xây dựng nội dung và các tiêu chí cho chương trình giai đoạn tới cần gắn với xu hướng cải cách hành chính và phân định các nhóm cụ thể cho từng cơ quan chuyên ngành Trung ương để hướng dẫn cấp cơ sở. Trong đó, cần chia thành 3 nhóm nông thôn mới theo đặc thù mức thu nhập, điều kiện kinh tế, địa lý để xác định ưu tiên nguồn ngân sách cho nhóm khó khăn nhất.

"Dù tập trung phát triển kinh tế, nhưng cần lưu ý bài học kinh nghiệm từ các nước phát triển, không ồ ạt đô thị hóa mà phải biến nông thôn thành vùng đáng sống, giữ chân lực lượng lao động trẻ xây dựng quê hương”, ông  Cường nhấn mạnh.

Tại hội thảo, đại diện nhiều Bộ ngành và chuyên gia cho rằng khi xây dựng tiêu chí Nông thôn mới và triển khai cần tránh áp đặt văn hóa, cào bằng chạy theo chỉ tiêu sẽ làm mất bản sắc của từng xã, thôn xóm. Cần xác định rõ nội hàm “hiện đại” trong mối quan hệ kết nối với truyền thống, tránh tách bạch sẽ làm lu mờ những giá trị văn hóa của địa phương.

Mặt khác, cần làm rõ một cách định lượng về những tiêu chí mới theo hướng đi sâu vào chất lượng,  cần có hướng dẫn xác nhận nông thôn mới cho các xã sau khi sáp nhập địa phương.