Theo Luật Bảo vệ môi trường, từ năm 2025, người dân sẽ không đóng phí thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt theo bình quân từng hộ như trước nay vẫn áp dụng, mà sẽ nộp tiền theo khối lượng rác, nghĩa là thải bao nhiêu trả tiền bấy nhiêu.

Tuy nhiên, từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 số 72/2020/QH14 được ban hành, nhiều người dân lo ngại việc thực hiện sẽ gặp khó khăn vì người thu gom rác không thể mang theo cân khi đi thu gom để xác định khối lượng rác thải của các hộ gia đình.

Không ít người lo ngại, sẽ có những người ý thức kém sẽ thỏa thuận với người thu gom để kê sai số rác thải, dẫn đến tiêu cực. Chưa kể không loại trừ trường hợp người dân “trốn” đóng tiền bằng cách mang rác đổ sang nhà hàng xóm hoặc đổ ra công viên, sông, kênh, rạch, càng thêm gây ô nhiễm môi trường.  

TÍNH PHÍ QUA VIỆC MUA TÚI RÁC ĐÚNG CHUẨN

Tại buổi họp báo giới thiệu Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam và Tháng hành động vì Môi trường năm 2025 diễn ra vào chiều 28/5/2025, ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết từ trước tới nay, người dân chỉ phải chịu một phần kinh phí thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt. Bấy lâu nay, Nhà nước đang đảm nhiệm phần chính về chi phí cho thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt. Phần ngân sách bao cấp cho xử lý rác thải cũng là từ tiền thuế của người dân. Như vậy, người xả rác ít cũng phải chịu chung phí xử lý phần ô nhiễm mà người xả nhiều gây ra, không công bằng. Do đó, việc thu tiền theo khối lượng rác thải sẽ đảm bảo công bằng, hợp lý và văn minh hơn.

Theo ông Trung, Luật Bảo vệ môi trường đưa ra quy định, đến năm 2025, người dân sẽ phải trả phí thu gom rác thải sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích, thay vì tính theo hộ như hiện nay. Tuy nhiên, tiến độ triển khai còn chậm, nay đã sắp hết tháng 5/2025, nhưng mới có một số địa phương như Quảng Nam áp dụng.

Phân tích rõ hơn về vấn đề này, đại diện Cục Môi trường cho hay cách  tính giá theo theo bao bì đựng rác thải là cách mà các nước phát triển đã áp dụng rất hiệu quả. Có hai phương thức, người dân mua túi theo từng loại (đơn cử loại 5 kg - màu đỏ, 10 kg - màu xanh, 15 kg - màu vàng), đóng tiền thu gom ngay khi mua hoặc trả sau theo kiểu đựng rác vào đúng loại, người thu gom tính bao nhiêu túi thì nhân tiền lên bấy nhiêu.

Hiện nay, tại một số địa phương xuất hiện mô hình thí điểm “đổi rác lấy tiền”, tức là ngược với việc đem rác đi đổ thì phải trả tiền. Nhận định về mô hình này, Phó Cục trưởng Cục Môi trường Hồ Kiên Trung cho rằng hoạt động "đổi rác lấy tiền" không phải khái niệm mới mà vốn đã tồn tại dưới hình thức thu mua đồng nát, sắt vụn.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm, lượng chất thải rắn gia tăng khoảng 10% và có xu hướng tiếp tục gia tăng. Một nghiên cứu của Việt Nam cho thấy 40% rác thải sinh hoạt là thành phần thực phẩm, hữu cơ và vật liệu có thể tái chế. Chất thải rắn sinh hoạt không phải bỏ đi mà là một dạng tài nguyên. Để có thể sử dụng loại tài nguyên này, có 2 yếu tố tiên quyết là việc phân loại rác từ đầu nguồn và công nghệ xử lý rác không chôn lấp. Tức là từ khâu phân loại thu gom của người dân cho tới khâu xử lý cuối cùng phải đồng bộ.

Cụ thể, chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân được phân thành 3 loại: Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; chất thải rắn sinh hoạt khác. Hộ gia đình, cá nhân có phát sinh chất thải rắn sinh hoạt phải thực hiện phân loại chất thải theo quy định, đồng thời có trách nhiệm chi trả một phần kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo khối lượng phát sinh; phần kinh phí còn lại được ngân sách nhà nước hỗ trợ theo quy định của Chính phủ. Các loại chất thải rắn có khả năng tái chế được phân loại đúng quy định được miễn nộp phí thu gom, vận chuyển và xử lý.

ĐẨY MẠNH TRÁCH NHIỆM TÁI CHẾ RÁC CỦA DOANH NGHIỆP

Ông Trung cho biết hằng năm, thế giới sản xuất 430 triệu tấn rác thải nhựa và 2/3 trong đó là rác thải nhựa dùng một lần (dữ liệu của Liên Hợp quốc). Trong đó, Việt Nam thải ra 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, đa số là chôn lấp và thiêu đốt, gây thất thoát nguồn tài nguyên.

Chính phủ luôn chủ động đưa ra các giải pháp giảm thiểu rác thải nhựa. Cụ thể, năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã thông qua Chỉ thị số 33/CT-TTg về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa. Nội dung tập trung đưa ra một số các yêu cầu các cơ quan, đoàn thể không sử dụng đồ nhựa.

Năm 2021, Chính phủ ban hành Quyết định số 175/QĐ-TTg về đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng, chống rác thải nhựa giai đoạn 2021-2025, chỉ rõ một số các trung tâm thương mại, khu du lịch sẽ không dùng đồ nhựa và hạn chế nhập khẩu đồ nhựa.

Những năm gần đây, cơ quan chức năng triển khai nhiều chương trình tương tự nhằm thúc đẩy tái chế, như mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất (EPR), trong đó các doanh nghiệp sản xuất bao bì phải có trách nhiệm thu gom và tái chế phần bao bì đã đưa ra thị trường.

“Từ năm 2026, Việt Nam sẽ không sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm. Trong giai đoạn 2025-2026, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ triển khai hàng loạt các giải pháp, đẩy mạnh trách nhiệm tái chế của các cá nhân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, chuỗi các nhà tái chế đóng vai trò quan trọng và có giá trị lớn cho ngành tái chế của Việt Nam”, ôngTrung nhấn mạnh.

Theo ông Trung, hiện nay, về cơ sở hạ tầng và năng lực phân loại còn yếu, đầu ra rác thải thực phẩm chưa được kiểm soát tại các địa phương, Bộ Nông Nghiệp và Môi trường đã có hướng dẫn định mức thu gom chất thải, đôn đốc các địa phương, hình thành các doanh nghiệp tái chế chất lượng tại Hải Phòng, Quảng Nam, Quảng Ninh.