Góp ý về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, vì mục đích quốc phòng, an ninh, Đại biểu Lê Hữu Trí (Đoàn Khánh Hoà) cho biết, Điều 78 của dự thảo luật quy định các tiêu chí để Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh được liệt kê gồm 10 loại dự án. Điều 79 các tiêu chí để nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng được liệt kê gồm 3 nhóm lớn với 31 loại dự án. Dự thảo luật đã cố gắng xác định cụ thể danh mục các dự án mà nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, vì mục đích quốc phòng, an ninh.

LÀM RÕ TIÊU CHÍ THU HỒI ĐẤT THỰC HIỆN DỰ ÁN PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI VÌ LỢI ÍCH QUỐC GIA, CÔNG CỘNG

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng dự thảo luật không thể liệt kê hết các dự án để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng sẽ phát sinh trong tương lai. Vì vậy, dự thảo luật cần thiết kế một chế định khác để xử lý trong trường hợp thực tế có phát sinh loại dự án cần thiết để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhưng không có trong danh mục dự án đã được ghi trong luật.

Tại khoản 3 Điều 54 Hiến pháp quy định nhà nước thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia công cộng.

Theo đại biểu, đây là vấn đề cần quan tâm khi Luật Đất đai năm 2013 chưa được quy định rõ, dẫn đến nhiều trường hợp lạm dụng việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, để thu hồi đất của người sử dụng đất nhưng thực chất dự án không hoàn toàn để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia công cộng mà vì mục tiêu lợi nhuận của nhà đầu tư, doanh nghiệp đã gây bức xúc cho người sử dụng đất, phát sinh nhiều vụ khiếu kiện kéo dài, phức tạp.

Vì vậy, dự thảo luật cần quy định rõ đối với các dự án nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội phải vì lợi ích quốc gia, công cộng hoặc vì mục đích quốc phòng, an ninh, nhưng phải bảo đảm tính thật cần thiết và không vì mục tiêu lợi nhuận, đại biểu đoàn Khánh Hòa nhấn mạnh.

Ví dụ, như các dự án cơ sở y tế, cơ sở dịch vụ xã hội, cơ sở giáo dục, đào tạo, cơ sở thể dục, thể thao, cơ sở khoa học và công nghệ và các dự án năng lượng, dự án khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghệ cao… Đối với các dự án này vừa có mục tiêu phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia công cộng nhưng cũng có mục tiêu lợi nhuận của nhà đầu tư. Vậy, trong trường hợp này việc nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án có phù hợp không?, đại biểu đặt câu hỏi.

Theo đại biểu, đối với các loại dự án này cần phân định rõ trường hợp nào thì được Nhà nước thu hồi đất và trường hợp nào thì Nhà nước tự thỏa thuận, nhà đầu tư tự thỏa thuận với người sử dụng đất. Trong trường hợp nhà đầu tư tự thỏa thuận với người sử dụng đất cũng cần quy định tỷ lệ diện tích đất còn lại của dự án mà nhà đầu tư không thể thỏa thuận được với người sử dụng đất. Đồng thời cần có chế định điều chỉnh chênh lệch địa tô cho người sử dụng đất để bảo đảm tính công bằng về mặt lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người bị thu hồi đất.

Mặt khác, đại biểu cũng đề nghị cần quy định cụ thể, rõ ràng hơn về thẩm quyền, mục đích, phạm vi thu hồi đất, điều kiện, tiêu chí cụ thể của việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng cũng như cơ chế tự thỏa thuận giữa doanh nghiệp và người sử dụng đất trong chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án xây dựng các khu đô thị, nhà ở thương mại theo đúng tinh thần Nghị quyết số 18.

Cũng theo đại biểu, quy định như trong dự thảo luật đối với việc nhà nước thu hồi đất hoặc chủ đầu tư thỏa thuận với người sử dụng đất để thực hiện các dự án nhà ở thương mại, dự án xây dựng các khu đô thị sẽ gây nhiều cách hiểu khác nhau khi thực hiện trong thực tiễn.

DỰ ÁN PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI VÌ LỢI ÍCH QUỐC GIA, CÔNG CỘNG PHẢI ĐÁP ỨNG ĐỦ 3 TIÊU CHÍ

Cùng quan điểm về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn Bình Thuận) đề nghị bổ sung giải thích thuật ngữ “dự án phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng", vì pháp luật hiện hành chưa quy định giải thích. Hiện chưa xây dựng được tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là dự án phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Điều này gây lúng túng, khó khăn cho các cơ quan thực thi trong việc áp dụng pháp luật về thu hồi đất.

Do đó, đại biểu Nguyễn Hữu Thông đề nghị dự án phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng phải đáp ứng 3 tiêu chí.

Thứ nhất, phải mang lại lợi ích chung cho nhân dân của một xã, của một huyện, của một tỉnh hoặc của một vùng. Thứ hai, do ngân sách nhà nước đầu tư thực hiện hoặc đầu tư theo phương thức đối tác công tư. Thứ ba, thực hiện nhằm mục đích công cộng.

Liên quan đến vấn đề này, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Đoàn Nam Định) cho rằng so với dự thảo luật trình Quốc hội tại Kỳ họp trước, dự thảo Luật lần này có thay đổi khi mở rộng hơn các trường hợp thu hồi đất theo 3 nhóm: thu hồi đất để xây dựng công trình công cộng, thu hồi đất để xây dựng trụ sở cơ quan nhà nước, công trình sự nghiệp, thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng.

Đại biểu cho rằng, quy định tại điềm e, g khoản 3 Điều 79 dẫn chiếu sang Luật Đấu thầu là chưa rõ ràng. Đấu giá quyền sử dụng đất hay đấu thầu chọn nhà đầu tư chỉ là cách thức giao đất, cho thuê đất, không phải là tiêu chí xác định trường hợp thu hồi đất. Hơn nữa, việc Nhà nước thu hồi đất để đấu giá quyền sử dụng đất bao gồm cả dự án nhà ở thương mại, trường hợp này rất khó để xác định có nằm trong trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng hay không.

Do đó, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc các trường hợp cụ thể, hạn chế tối đa việc nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng, nhất là khi có yếu tố thương mại chi phối hoặc đan xen.

Tranh luận trước một số ý kiến cho rằng phải tránh tình trạng dự án tư nhân đầu tư lợi dụng danh nghĩa là dự án phát triển kinh tế xã hội để thu hồi đất tràn lan và phải để cho người dân và doanh nghiệp tự thỏa thuận, đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn Tp.Hà Nội) không đồng tình với quan điểm này.

“Chúng ta biết rằng đất đai là do Nhà nước quy hoạch nhằm mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng chứ không phải vì lợi ích cá nhân.  Như vậy bất kể dự án nào thực hiện quy hoạch đất đai của Nhà nước đều là dự án thực hiện phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Và bất kể dự án nào mà Nhà nước đã phê duyệt thì đủ điều kiện là dự án phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và có thể được thu hồi”, đại biểu Hoàng Văn Cường phân tích.

Cũng theo đại biểu, nếu như Nhà nước thu hồi và cho người dân tham gia vào quá trình xây dựng phương án bồi thường tái định cư để tạo được sự đồng thuận của người dân thì chúng ta sẽ đạt được các hiệu quả về kinh tế xã hội tốt hơn và đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của Nghị quyết 18.

Ngược lại, nếu cứ để cho người dân, doanh nghiệp tự thỏa thuận thì nảy sịnh rất nhiều yêu cầu, ví dụ như yêu cầu đảm bảo hài hòa lợi ích là không được thực hiện hoặc yêu cầu về tái định cư phải đảm bảo ổn định tốt hơn cũng không được thực hiện.

Vì vậy, đại biểu Cường cho rằng, việc Nhà nước đứng ra thu hồi và có phương án tái định cư tốt thì sẽ đảm bảo tốt hơn. Đối với việc tự thỏa thuận có 3 phương án: quan hệ tham mua bán, chuyển nhượng đất đai không cần phê duyệt dự án; các dự án mà người dân đóng góp đất, đóng góp cổ phần để cùng kinh doanh; dự án tái điều chỉnh, phân lại khu dân cư hoặc tái thiết đô thị.