Thuốc giả, thực phẩm giả: Cần xử lý tất cả những người bao che, tiếp tay

Sáng 21/8, tại Nhà Quốc hội, Ủy ban Văn hóa và Xã hội phối hợp với Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội tổ chức phiên giải trình việc thực hiện chính sách pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả.

QUY ĐỊNH CHƯA CHẶT, TẠO KẼ HỞ CHO ĐỐI TƯỢNG LỢI DỤNG

Báo cáo về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật trong phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết Chính phủ đã ban hành và trình Quốc hội ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác này.

Chính phủ cũng đã ban hành các chỉ thị, công điện nhằm tăng cường đấu tranh chống thuốc giả; thành lập Ban Chỉ đạo 127, sau này là Ban Chỉ đạo 389, với mục tiêu phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, bảo vệ sản xuất, kinh doanh hợp pháp, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và ổn định trật tự xã hội.

Công tác phòng chống thuốc giả, thực phẩm giả có sự phối hợp của nhiều bộ, ngành và địa phương: Bộ Công Thương kiểm tra thị trường, quản lý thương mại điện tử; Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) kiểm soát hàng giả nông sản, thủy sản; Bộ Khoa học và Công nghệ giám sát tiêu chuẩn, chất lượng, sở hữu trí tuệ; Bộ Y tế giám sát chất lượng thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, an toàn thực phẩm. Các địa phương chịu trách nhiệm trực tiếp trong ngăn chặn sản xuất, kinh doanh hàng giả trên địa bàn.

Đại diện Bộ Y tế đánh giá tình hình sản xuất, kinh doanh thuốc giả tiếp tục diễn biến phức tạp. Dự báo thời gian tới, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, gian lận xuất xứ, hàng hóa nước ngoài giả mạo xuất xứ Việt Nam sẽ gia tăng; các đối tượng sử dụng công nghệ tem chống giả mạo, mã QR giả, bao bì tinh vi để qua mặt cơ quan chức năng.

Tương tự, lĩnh vực thực phẩm bảo vệ sức khỏe cũng đối diện thách thức lớn khi một số quy định pháp luật còn lỏng lẻo. Hiện chưa có định nghĩa chi tiết về thực phẩm giả trong Luật An toàn thực phẩm, tạo kẽ hở cho đối tượng lợi dụng. Việc tự công bố sản phẩm đơn giản, doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm mà thiếu kiểm soát chặt cũng là bất cập lớn.

Từ đó, Bộ Y tế kiến nghị sửa đổi, bổ sung các văn bản như Nghị định số 117/2020/NĐ-CP, Luật An toàn thực phẩm (dự kiến trình Quốc hội tháng 10/2025), Nghị định số 15/2018/NĐ-CP và Nghị định số 115/2018/NĐ-CP để tăng chế tài xử phạt đủ sức răn đe. Đồng thời, đề nghị Bộ Công Thương khẩn trương rà soát, sửa đổi Nghị định số 98/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong thương mại, bổ sung định nghĩa chi tiết về thực phẩm giả trong Luật An toàn thực phẩm.

XỬ LÝ NHANH VÀ NGHIÊM ĐỂ BẢO ĐẢM TÍNH RĂN ĐE

Theo báo cáo của các bộ, ngành và kết quả khảo sát của Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội, hệ thống pháp luật về an toàn thực phẩm cơ bản đầy đủ nhưng còn hạn chế, nhất là các văn bản hướng dẫn. ĐBQH Đinh Ngọc Quý đề nghị Bộ Y tế làm rõ những quy định liên quan đến phòng, chống thực phẩm giả đã lạc hậu, không phù hợp thực tiễn, thậm chí hạn chế vai trò của cơ quan quản lý.

Nhiều đại biểu quan tâm đến công tác tiền kiểm, hậu kiểm, bởi khi quản lý chưa hiệu quả, thực phẩm giả dễ lấn át thực phẩm thật, người tiêu dùng là đối tượng gánh chịu hậu quả. Các đại biểu yêu cầu đánh giá đầy đủ hiệu quả tiền kiểm, hậu kiểm, nêu rõ hạn chế, phương hướng khắc phục.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Mai Thị Phương Hoa đặt vấn đề: Năng lực tài chính, cơ sở vật chất, nhân lực, trình độ chuyên môn của cán bộ cấp cơ sở hiện có đáp ứng được nhiệm vụ tiền kiểm, hậu kiểm với các sản phẩm liên quan trực tiếp đến sức khỏe con người hay chưa.

Đại biểu cũng đề nghị đánh giá năng lực của hệ thống trung tâm kiểm nghiệm từ trung ương đến địa phương trong quản lý chất lượng thuốc, thực phẩm. Một số ý kiến đề xuất bổ sung, điều chỉnh khái niệm “hàng giả” vào luật phù hợp; đồng thời có giải pháp khắc phục hạn chế trong tổ chức, thực thi chính sách pháp luật.

Tại phiên giải trình, đại diện lãnh đạo Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an đã giải trình, làm rõ nhiều vấn đề được các đại biểu nêu. Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan khẳng định theo Luật Dược, 100% lô vaccine và sinh phẩm đều được Viện Kiểm nghiệm Vắc xin và Sinh phẩm Quốc gia kiểm định trước khi xuất xưởng, đồng thời tiếp tục được giám sát trong quá trình lưu hành. Nhờ đó, tỷ lệ vaccine, sinh phẩm giả mạo hoặc không đạt chất lượng rất thấp.

Đối với thuốc khác, Luật Dược quy định nhà sản xuất phải đạt chuẩn sản xuất tốt, có phòng kiểm nghiệm đạt chuẩn và bảo đảm tất cả lô thuốc đạt tiêu chuẩn mới được xuất xưởng. Trong lưu thông, thuốc được kiểm tra ngẫu nhiên, ưu tiên với nhóm nguy cơ cao hoặc cơ sở từng vi phạm.

Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết trước nguy cơ thuốc giả gia tăng trên các sàn thương mại điện tử, Bộ Y tế đã phối hợp Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ để có giải pháp quản lý theo chuỗi cung ứng từ sản xuất, lưu thông đến phân phối. Đồng thời, tăng cường hợp tác với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, cơ quan cửa khẩu để kịp thời cảnh báo, thu hồi thuốc giả, thuốc kém chất lượng.

Còn Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân thông tin ngay sau khi Thủ tướng ban hành Chỉ thị số 17/CT-TTg về tăng cường quản lý an toàn thực phẩm, Bộ đã triển khai kế hoạch, đẩy mạnh tuyên truyền, phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại; rà soát văn bản pháp luật về an toàn thực phẩm. Với sản phẩm có rủi ro cao, Bộ kiên quyết áp dụng quy định truy xuất nguồn gốc, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp thực hiện rộng rãi với các sản phẩm khác.

Đại diện Bộ Công an, Đại tá Nguyễn Công Khôi khẳng định: Quy định pháp luật hiện hành đã xác định rõ khái niệm hàng giả, hàng kém chất lượng, vì vậy khi phát hiện phải xử lý nghiêm. Ông dẫn chứng, có sản phẩm sữa qua kiểm định chỉ đạt 10-30% chỉ tiêu chất lượng, gây hậu quả trực tiếp cho người tiêu dùng, cần bị xử lý mạnh tay.

Đại diện Bộ Công an nhấn mạnh: “Quá trình xử lý vi phạm an toàn thực phẩm, cần phát hiện và xử lý nhanh, nghiêm để bảo đảm tính răn đe; phải xử lý tất cả những người bao che, tiếp tay”. Đồng thời cho biết, cơ quan công an từng phát hiện hành vi hối lộ, nhận hối lộ trong các vụ thực phẩm giả và đã đưa 4 vụ việc vào diện theo dõi của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

TIỀN KIỂM CHẶT CHẼ, HẬU KIỂM NÂNG CAO HIỆU QUẢ

Nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm nguyên tắc tiền kiểm chặt chẽ, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho rằng cần tăng cường hiệu quả hậu kiểm, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật với thuốc giả, thực phẩm giả, đồng thời xây dựng chế tài đủ sức răn đe.

Còn Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho rằng giải pháp kiểm soát phải phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, không thể chỉ dựa vào hậu kiểm hoặc lực lượng quản lý thị trường vốn mỏng, khó bao quát. Cần chuyển đổi phương thức quản lý theo chuỗi, từ nhập khẩu, sản xuất, chế biến, lưu thông đến tiêu dùng, đồng thời áp dụng cơ chế xét nghiệm nhanh, cảnh báo nhanh để giảm phụ thuộc vào giám định phức tạp.

Tại Phiên giải trình, các ý kiến cũng nhấn mạnh việc tăng cường ứng dụng công nghệ số, như mã QR code, trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, cơ sở dữ liệu số để truy xuất nguồn gốc, công khai minh bạch thông tin trên các phương tiện truyền thông và môi trường mạng. Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của các đơn vị sự nghiệp công lập, các sở chuyên môn, đồng thời huy động sự tham gia của cộng đồng, hiệp hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp và các đội tự quản ở cơ sở trong giám sát.

Kết luận phiên giải trình, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh, sự quan tâm lớn của các đại biểu tại phiên giải trình cho thấy tầm quan trọng của công tác phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả trong bảo vệ sức khỏe nhân dân. Ông ghi nhận các ý kiến thảo luận, kiến nghị giải pháp, đồng thời yêu cầu Bộ Y tế phối hợp với các bộ, ngành triển khai hiệu quả quy định, kịp thời tháo gỡ khó khăn, bổ sung pháp luật khi cần thiết.

Chủ nhiệm Nguyễn Đắc Vinh lưu ý trong quá trình sửa đổi Luật An toàn thực phẩm và Nghị định thay thế Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, cần thống nhất đầu mối quản lý, bảo đảm tiền kiểm chặt, hậu kiểm hiệu quả, đồng thời xây dựng chế tài mạnh để ngăn chặn sản xuất, kinh doanh thuốc giả, thực phẩm giả.

Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội đã đề xuất 5 nhóm giải pháp gửi Quốc hội, Chính phủ, đồng thời yêu cầu Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương triển khai nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phòng chống thuốc giả, thực phẩm giả, bảo đảm “rõ người, rõ việc”. Sau phiên giải trình, dự thảo kết luận sẽ tiếp tục được hoàn thiện.